Sanal Organizasyon Türler

Sanal organizasyon kavramının daha çok yeni olması bu tür organizasyonların tipolojisinin yapılmasını zorlaştırmaktadır. Bu konu üzerinde çalışan araştırmacıların kendi amaçlarına göre geliştirdikleri çok farklı ve çeşitli sınıflandırmalar bulunmaktadır. Örneğin, bir çalışmada, sanal takımlar, sanal projeler, geçici sanal organizasyonlar ve devamlı sanal organizasyonlar

199 _{Koçel, s.365.} 200 _{ibid., s.363.}

şeklinde sınıflandırılmışlardır201. Bu şekiller, üyelerin katılım derecelerine, üyelik koşullarına, organizasyon misyonuna, yapılan projelerin büyüklüğüne göre farklılık göstermektedirler. Bunun yanında bilgi teknolojilerinin kullanımı açısından da farklılaşmaktadırlar; bütünü ile İnternet üzerinde olan sanal organizasyonların yanında sadece elektronik bağlantının bazı uygulamalarını kullanan organizasyonlar vardır.

Bu konu ile ilgili kanımızca en kapsamlı ve güzel çalışma olarak Janice M.Burn ve Colin Ash'ın çalışması ele alınmıştır.

Bu çalışmaya göre sanal organizasyonun altı tane değişik şekli vardır:

- Sanal yüzler,

- Birlik modeli,

- Star-birliği modeli - temel veya uydu, - Değer-birliği modeli - yıldız ve kümeler, - Market - birliği modeli,

- Sanal aracılar.

Sanal yüzler: Sanal yüzler, bir sanal olmayan organizasyonun siber alandaki somut örneğidir. Organizasyonun sanal yüzleri, müşterilerin aynı işlemleri İnternet üzerinden yapmalarını mümkün kılmakla ek değer yaratmaktadırlar. Örneğin, bilet veya çiçek satışı gibi telefon veya faksla yapılabilecek işlemlerin İnternet sitesinden gerçekleştirilmesi organizasyona ek değer kazandıracaktır. Bu İnternet servisleri, organizasyonun bütün faaliyetlerini yansıtarak veya daha da geliştirerek çoğaltılabilmektedir. Örnek olarak, bir gazetenin İnternet versiyonu ve bu servisin devamlı haber yenileme ve arşivleme gibi ek özellikleri gösterilebilmektedir. Bu şeklin önemli özelliği, bütün ek servislere rağmen, sanal yüz ile ana organizasyon arasında çok sıkı bağın olmasıdır.

Şekil 2.9.: Sanal yüz

Birlik modeli (Co-alliance model): Her partnerin yaklaşık aynı düzeyde taahhüt üstlendiği bir birliktir. Bu birliğin içeriği, piyasa fırsatlarını veya her üyenin temel yeteneklerini yansıtacak şekilde değişebilmektedir. Birlik üyeleri, işbirliği ile oluşturulan tasarım veya mühendislik, veya sanal danışmanlar takımı ile sanal destek sağlanması gibi belirli fonksiyonlar üzerinde odaklanmaktadırlar. Birlik içindeki bağlantılar, daha uzun vadeli birlikler için anlaşma üzerine kurulu iken, daha kısa vadeli, proje bazlı birliklerde karşılıklı çıkar üzerinde kurulmuştur.

Şekil 2.10.: Birlik modeli

Yıldız-birlik modeli: Bu model, uydu organizasyonlarla çevrili çekirdeği yansıtan, karşılıklı bağımlı üyelerin düzenlenmiş şebekesidir. Şebeke çekirdeği, piyasada dominant oyuncu olan ve üyelere yetenek veya uzmanlık sağlayan liderlerden oluşmaktadır. Bu birlikler genelde benzer endüstriler veya şirket türleri arasında oluşmaktadır. Bu şekil bir gerçek şebeke iken, yıldız veya lider sanal yüz ile özdeşleşmektedir, dolayısıyla çekirdek şirketin değiştirilmesi çok zordur, uydu organizasyonların değiştirilebilme niteliği fazladır.

Şekil 2.11.: Yıldız-birlik modeli

Değer birliği modeli: Değer birliği modeli, ürün, servisler ve hizmetler çeşitlerini bir araya getirmekte ve değer veya tedarik zinciri modeli üzerine dayanmaktadır. Katılımcılar proje temeli üzerine bir araya gelebilmekte, fakat koordinasyon genel müteahhit tarafından yapılmaktadır. Değer birliği daha uzun vadeli ilişkiler geliştiği zaman, genelde değer kümesi şeklini almaktadır. Burada firmalar bir değer zinciri ile tedarik etmekte ve birliğin içinde karmaşık ve devamlı stratejik ilişkiler seti oluşmaktadır. Yerine konabilirlik, değer zinciri üzerindeki yere ve ilişkilerin karşılıklı bağımlılığına bağlıdır.

Şekil 2.12.: Değer birliği modeli

Piyasa birliği: Piyasa birlikleri genelde siber uzayda olan organizasyonlardır. Bu organizasyonlar asıl ürün ve servis temini için üye organizasyonlarına bağlı ve elektronik piyasada işlem görmektedirler. Genelde, piyasa birliği organizasyonları, bireysel, her biri bir organizasyon tarafından ayrı olarak teklif edilebilecek nitelikte ürün, servis ve hizmetleri, bir tek paket olarak teklif etmektedirler. Bu piyasalar bazen açık , bazen aracı niteliğindedir. Bu organizasyonlara en güzel örnek olarak Amazon.com gösterilebilmektedir.

Şekil 2.13.: Piyasa birliği modeli

Sanal brokerler: Sanal brokerler dinamik şebeke tasarımcılarıdır. Bunlar, üçüncü taraf ek değer tedarikçi olarak veya belirli bilgi servisleri etrafında sanal yapı sağlayan bilgi brokerleri olarak, ek stratejik fırsatlar sunmaktadırlar. Bunlar, bir fırsat penceresini doldurmak için yaratılmış amaca yönelik sanal organizasyonlar ile en yüksek esnekliğe sahiptir ve fırsat penceresi kapanınca dağılmaktadırlar.

Şekil 2.14.: Sanal broker

Bu altı model elektronik ticaret modellerinin alabileceği çeşitli şekillerin sınıflandırılma biçimini göstermektedir. Bunlardan bazıları aslında geleneksel şekillerin elektronik uygulamasıdır. Bunların yanında gerçekten yeni olan modeller de bulunmaktadır. Bunların ortak özellikleri, bilgi ve değişim yönetimi ve zengin fonksiyonellik ile ek değer sağlama yollarının arayışında olmalarıdır202.

Günümüzün en önemli kuruluşları olan organizasyonların insanlar, toplumlar, ülkeler açısından çok derin etkileri ve büyük önemleri vardır. Bu nedenle yönetim biliminde yoğun araştırma konusu olmaktadırlar. Bu çalışmada organizasyon teriminin iki anlamı olduğu belirtilmiştir. Bu anlamlardan ilki, "örgüt" anlamına gelen, bir işlevi getirmek üzere düzenlenen bir yapıyı, bir ilişkiler topluluğunu anlatmaktadır. İkinci anlamda ise, bu yapının oluşturulma sürecini, bir seri "örgütleme" faaliyetini ifade etmektedir. Organizasyon terimi bu iki anlamı ile ilgili, her iki açıdan ayrıntılı olarak incelenmiştir. Organizasyon kavramının onun altında olan teorik bilgiler ele alınmadan eksik olacağı düşüncesi ile ilerideki bölümde, günümüze kadar geliştirilen organizasyon teorileri ele alınacaktır.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM