Organizasyondaki Teknolojinin Göstergeler

Değişik organizasyonların değişik teknolojiler kullandığını belirtmiştik. Bir üretim organizasyonunun üretim sürecini gözlemleyerek kullandığı teknolojisi hakkında fikir sahip olabilmekteyiz. Bunun yanında, üretilen mal ve bunları üretmek için gerekli beceri ve donanımın incelenmesi ile bazı görüşlere sahip olabilmekteyiz. Ancak bazı durumlarda teknolojinin açıkça anlaşılması için bunlar yetmeyebilir. Mesela, çok karmaşık ve ileri düzey teknolojiye sahip makineler kullanılıyorsa, bunların anlaşılması için özel bilgiye sahip olunması gerekebilecektir. Bu durumda teknoloji hakkında bir fikir geliştirmek zor olacaktır. Örneğin, hizmet sektöründeki teknolojilerin anlaşılması çok zordur, çünkü bu organizasyonların çoğu girdileri, faaliyetleri insan ile ilgilidir ve insanın çok fazla subjektif yanları olduğundan, bir değişken olarak anlaşılması zordur.

Genel olarak, bir organizasyon teknolojisinin anlaşılması için girdi, dönüştürme süreci ve çıktılarının saptanması gerekmektedir. Böylece, neyin ve nasıl dönüştürüldüğünü ve sonuçta çıkan ürünün neler olacağı anlaşılacaktır. Bu anlayış temelinde, teknoloji analizi için bazı ölçütler geliştirilmiştir. Bu ölçütler: mekanizasyon oranı, kullanılan donanımın yeniliği, planlama veya süreç aşamasında gereken bilgi, sürecin esnekliği ve uyum sağlayabilme özelliği322.

Mekanizasyon oranı: Teknoloji doğasının göstergesi olan mekanizasyon oranı, dönüşüm sürecinde insan gücüne oranla makinaların kullanılma derecesi olarak tanımlanmaktadır. Düşük mekanizasyon oranı, girdilerin çıktılara dönüştürülmesi için makinaların kullanılmasının gereksiz olduğunu veya dönüştürme sürecinin mekanize edilmesinin ekonomik olmadığını belirtmektedir. Düşük mekanizasyon oranına sahip organizasyonlara örnek olarak, sosyal servis acentesi gösterilebilmektedir. Bunun tersine, yüksek mekanizasyon oranı, makinaların iş gücü yerine, geniş

ölçüde kullanıldığı anlamına gelmektedir. Bu, ham maddenin ve dönüştürme sürecinin standartlaştırılmış olduğu durumlarda, üretim miktarının büyük olduğu zaman ve ekonominin bu tür sermaye yatırımını teşvik ettiği durumlarda ortaya çıkmaktadır. Örnek olarak, büyük ölçüde otomatikleştirilmiş süreç ile vida üretimi ve petrol üretimi gösterilebilmektedir.

Donanım yeniliği: Teknolojinin ikinci göstergesi, dönüştürme sürecinde kullanılan donanım ile ilgilidir. Alet ve donanımların bir gözlem ile anlaşılması zordur, fakat donanımın yeniliği bir bilgi sağlayıcı faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. Bir üretim organizasyonunda donanımın yeni olması, organizasyonun güncel teknolojiyi uyguladığını göstermektedir. Hizmet organizasyonunda teknolojinin yeniliği, çalışanların becerilerinin güncel olup olmaması ile gösterilmektedir. Güncel bilgiye sahip çalışanları olan organizasyonda daha yeni, gelişmiş teknolojiler kullanılacaktır. Donanım yeniliği ölçütünün tek başına yeterli olmayacağı açıktır. Bu ölçüt başka faktörlerle birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir.

Planlama veya süreç aşamasında gereken bilgi: Her dönüştürme sürecinde bir bilgi kullanılacaktır. Bilginin dönüştürme sürecinin hangi aşamasında kullanıldığına göre, teknik sistemler farklılık gösterecektir. Montaj hattı üretim sistemlerinde bilgi, üretimin öncesinde uygulanacaktır. Mühendisler ve diğer uzmanların, gerekli makinaların tasarlanması, bunların düzenlenip birbiriyle bağlanması ve kurulmasını içeren ön çalışmaları, özenle ve hatasız yapmaları sistemin düzenli çalışması için son derece önemlidir. Buna karşın, atölye tipi üretim sisteminde bilginin yoğun olarak kullanımı üretim sürecinde gerçekleşmektedir. Sadece çok az sayıda alet ve parçalar önceden tasarlanmaktadır. Bu duruma örnek olarak, oto tamir atölyeleri, mimarlık büroları, itfaiye departmanları verilebilmektedir.

Üçüncü olarak, büyük ölçüde uzmanlık yatırımının dönüşümün öncesine ve sırasında gerçekleştiği teknolojik süreç gösterilebilmektedir. Örneğin, petrol rafinerileri ve kimyasal tesisler planlama ve tasarım aşamalarında yüksek düzeyde uzmanlık gerektirmektedir. Burada süreç çok karmaşık olduğundan, işletim başladıktan sonra, günlük operasyonlar uzmanlar

tarafından izlenip sürdürülmesi gerekmektedir. Diğer bir deyişle, sürecin çalışması sırasında da uzmanlar oluşabilecek sorunlarda bilgilerini kullanma olanakları vardır.

Bilginin öncelikli olarak planlama ve tasarım aşamasında mı, yoksa asıl günlük operasyonlarda mı kullanıldığını belirlemek genellikle kolaydır. Bunun için yüksek vasıflı çalışanların kullanımının hangi aşamalarda daha çok gerçekleştiği araştırılacaktır. Eğer bir organizasyonda, eğitim düzeyi yüksek çalışanlar planlama ve tasarım faaliyetleri ile ilgileniyorlarsa, genellikle mekanize edilmiş bir teknolojik süreç ile karşılaşmaktayız. Bunun aksine, iyi eğitimli çalışanlar asıl üretim süreci ile ilgileniyorsa, teknoloji çok fazla mekanize olmamış ve otomatik değildir. Yüksek seviyede otomatikleşmiş sistemlerde yüksek vasıflı çalışanları hem tasarlama, hem de bakım faaliyetleri ile ilgilenmektedir.

Dönüşüm sürecinin esnekliği: Teknolojinin gözlemlenebilir diğer yönü, dönüşüm sürecinin sürekliliği veya esnekliğidir. Yüksek derecede standartlaştırılmış ve az sayıda istisna içeren süreçler, kolay ve çabuk değiştirilebilen süreçlerden oldukça farklıdır. Standartlaştırılmış süreçler doğal olarak esnek değildir ve önemli derecede zaman kaybı ve masraf olmadan değiştirilmemektedirler. Teknolojinin belirlenmesi, belirli makine veya operasyon ile üretilen ürün veya servisin çeşitliliği yardımıyla yapılacaktır. Eğer operasyonun bir bölümü sadece bir tek çıktının dönüşümü için kullanılıyorsa, esnek olmayan teknolojiler ile karşılaşmaktayız. Farklı çıktılar üreten süreçler, daha esnek teknolojileri yansıtmaktadırlar.

Teknolojik dönüşüm süreçlerinin, genellikle karmaşık özelliklere sahip olduklarından dolayı, üretim süreçlerinin kolayca anlaşılıp değerlendirilmeleri zordur. Bazı modern makinaların karmaşıklığı, teknolojinin organizasyonel faktör olarak görülmesini zorlaştırabilecektir. Yukarıda belirtilen teknolojinin gözlemlenebilen ölçütleri bu konuda yardımcı olabilecektir. Tablo 4.2. gözlemlenebilen boyutların örneklerini sunmaktadır.

DÜŞÜK YÜKSEK

Mekanizasyon oranı Psikiyatri kliniği

Muhasebe firması Taşra kulübü

Çelik fabrikası

Hidroelektrik üretim tesisi Otomatik araba yıkama tesisi

Donanım yeniliği Okul kantini

Telegraf işletmesi Psikiyatrik hastane

Kardiovaksüler bakım ünitesi Yarı iletken firmasındaki araştırma laboratuarı Süreç boyunca uygulanan

bilgiye göre önceden gerekli olan bilgi

Gemicilik departmanı Avukatlık büroları İç dizayn stüdyoları

Petrol şirketinin kredi kartı bölümü

Fast food restoranı B.B. silahları üreticisi Sürecin esneklik/uyum yeteneği Bira fabrikası Devlet darphanesi Kongre merkezi Çiftlik

Tablo 4.2: Gözlenebilen kategorilere uyan teknolojiler örnekleri.(kaynak: Warren B.Brown and Dennis J.Moberg, Organization theory and Management.A macro approach, s.71.)

4.3.2. Organizasyonun Bütünsel Teknolojisi ve Bölüm Teknolojisi