Charles Perrow'un Çalışması

Perrow'un çalışması belki de teknoloji ile organizasyon yapısı arasında bağlantı kuran en açık ve doğru teorik çalışmadır378. Bu çalışma temel teknoloji türlerini sınıflayıp, organizasyon yapısı ile ilişkilendirmeyi amaçlamaktadır.

Perrow'un teknolojiye yaklaşımında ham maddenin merkezi bir önemi vardır. Bu ham madde, canlı, insan veya başka bir şey, sembol veya diğer somut obje olabilmektedir. Ham maddenin niteliği organizasyonun yapılanma ve çalışma biçimini etkilemektedir. Bu hammaddeyi pazarlanabilir ürüne dönüştürmek için teknoloji ve teknik metodlar uygulanacaktır. Teknoloji iki boyuta göre sınıflandırılmaktadır:

1) Çalışma sırasında karşılaşılan istisnai durumların sayısı (veya

uyarıcının tanıdık, bilinen olarak algılanmasının derecesi),

2) İstisnai durumların meydana gelmesi ile başlatılan arama süreci niteliği.

Perrow, teknoloji değişkenlerini göstermek için, bu boyutlara dayanarak matriks geliştirmiştir.

376 _{Hodge and Anthony, s.33.}

Az istisna Çok istisna

Analiz edilebilen arama Analiz edilemeyen arama El işi Rutin Rutin olmayan Mühendislik

Şekil 4.2.: Perrow teknoloji değişkenleri matriksi

(kaynak: Organizational analysis:A sociological view.Charles Perrow, 1970, s.78) 4

1 2 3

Bu matrikste teknolojinin iki ana ve iki ikincil kategorileri görünmektedir. Ana kategorilerden ilki, az istisnai durumu olan teknoloji ve analiz edilmeye uygun sorunlar (4.çeyrekte yer alan rutin teknoloji) ve ikinci olarak, çok istisna ile nitelendirilen teknoloji ve analize uygun olmayan sorunlar (2.çeyrekte gösterilen rutin olmayan teknoloji). İkincil kategorilerden ilki, az istisnaları ve analiz edilemeyen sorunları olan teknoloji (ilk çeyrek) ve ikincisi, çok istisnası ve analiz edilebilen sorunları olan teknolojidir (3.çeyrek). Ana kategorilerden rutinden rutin olmayan teknolojiye geçiş, şekildeki kesik çizgi ile gösterilmektedir.

Perrow modelinde, teknoloji bağımsız değişken ve organizasyon yapısı bağımlı değişkendir. Böylece, teknolojide meydana gelen değişmeler organizasyon yapısında da bazı değişikliklere neden olacaktır.

Organizasyonlar etkinlik sağlamak için, bilerek veya bilmeyerek, teknoloji ve yapı arasındaki uyumu maksimize etmeye çalışmaktadırlar. Perrow, bu uyumlaştırma sürecinin sonucunda dört tip organizasyon yapısının ortaya çıktığını varsaymaktadır. Aşağıda bu yapıların analizi ele alınmaktadır.

377 _{Daft, Organization theory and design, s.137.} 378 _{Harrison, s.302.}

Şekil 4.3.: Görev yapısı. Görevle ilgili etkileşim (kaynak: Perrow, Charles, Organizational analysis: a sociological view.)

4 1 2 3 Takdir yetkisi Güç Gruplar içinde koordinasyon Grupların karşılıklı bağımlılığı Takdir yetkisi Güç Gruplar içinde koordinasyon Grupların karşılıklı bağımlılığı Teknik Denetim Teknik Denetim Düşük Düşük Düşük Düşük Düşük Düşük Düşük Düşük Düşük Düşük Plan Plan Yüksek Yüksek

Yüksek Yüksek Yüksek

Yüksek Yüksek Yüksek Yüksek Merkezkaç Formal, merkezi Besleme Besleme Yüksek Besleme Esnek, merkezi Esnek, çok merkezli Besleme

Yapıyı tanımlamanın bir çok yolu vardır, fakat amaca uygun olarak aşağıdaki değişkenler seçilmiştir: alt grupların takdir yetkisi; onların gücü; grup içinde koordinasyon temeli; grupların karşılıklı bağımlılığı. Bu değişkenler diğer fonksiyonlara da aynen uygulanabildiği için sadece üretim fonksiyonunu ele alınmaktadır. Orta düzey yönetim, üretimin idaresi ile ilgili insanları anlatmaktadır, bunlar teknik düzey olarak adlandırılmaktadır; alt düzey yönetim üretimin denetlemesi ile ilgilidir.

Şekil 4.3., dört tür firmanın bazı yapısal özelliklerini belirtmektedir. Analiz edilemeyen arama prosedürleri ve çok istisna ile nitelendirilen rutin olmayan firma türünde, her iki grupta takdir yetkisi ve güç yüksektir; ikisinde de koordinasyon, planlama ile yapılmaktan ziyade geri besleme ile olmaktadır; son olarak da, grupların karşılıklı bağımlılığı yüksektir. Bunun anlamı, üretim yöneticileri teknik insanlar ile yakın ilişkiler içinde çalışmaktadırlar. İş tanımlamalarından yönetim seviyesini teknik seviyeden ayırmak zordur. Her iki grubun, kaynaklar ve organizasyon stratejileri üzerinde önemli gücü vardır. Bu model organik modele benzemektedir. Bu tür yapı sadece yüksek derecede rutin olmayan organizasyonlar için geçerlidir.

Çoğu organizasyon rutin hücresine uymaktadır. Burada, süreçler üzerine daha fazla kontrol ve daha çok kesinlik vardır. Rutin firmalarda üretim yöneticisi ve üretim idarecisine verilen takdir yetkisi minimaldir. Teknik orta yönetim seviyesinin gücü yüksektir, çünkü rutin raporlar temelinde, yönetim seviyesini kontrol etmektedir. Her iki durumda olaylar önceden tahmin edilebildiklerinden, koordinasyon planlama ile sağlanmaktadır. İki grup arasındaki karşılıklı bağımlılık düşük olmaktadır. Bu düzenleme bürokratik modele daha yakındır.

Çok istisnası olan analiz edilebilir sorunlar ile nitelendirilen mühendislik modelinde, teknik seviye fonksiyonları, daha çok rutin olmayan firmaya benzemektedir. Programlar arasında seçim yapmada daha çok takdir yetkisi vardır, önemli güç ve koordinasyona geri besleme ile ulaşılmaktadır. Fakat üretim bölümünde takdir yetkisi ve güç olması gerektiği gibi en az düzeydedir. Koordinasyonun temelinde planlama vardır ve iki düzey arasında az karşılıklı bağımlılık vardır.

Analiz edilemeyen sorunlar ve az istisnalar ile nitelendirilen el işi modelinde, takdir yetkisi ve güç yönetim düzeyindedir ve geri besleme aracılığı ile koordinasyon sağlamaktadır. Teknik düzey zayıftır, üretim yöneticilerine karşı sorumludur ve küçük takdir yetkisine ve az güce ihtiyaç duymaktadır. Teknik düzeyde koordinasyon planlama ile sağlanmaktadır. İki düzeyin karşılıklı bağımlılığı düşük olabilmektedir.

Şekil 4.3, daha iki tane farklı tür endüstri organizasyonunu içerecek şekilde değiştirilmektedir. Bunlar, çok rutin olmayabilen Ar-Ge firması veya birimi, ve petrol veya kimyasal gibi, çok rutin olabilen devamlı süreç endüstrisidir.

Modelin oval özelliği çizgili hat ile temsil edilen eksenlerin ucunda organizasyonların bulunmadığını göstermektedir379.

Bu analizin tamamen spekülatif olduğu unutulmamalıdır. Burada organizasyonların birbirine benzer olmadığı ve birbirlerinden teknolojileri açısından farklılaştıkları gerçeği vurgulanmaktadır. Perrow'un modeli tamamen teorik olmasına rağmen, teknoloji ve organizasyon yapısını bağlayan çok çeşitli ve karmaşık değişkenlerin genel analizi için çok faydalıdır ve birçok araştırmaya temel olarak kullanılarak değerini daha da kanıtlamaktadır380.

379 _{Perrow, Organizational analysis: a sociological view, s.80-83.} 380 _{Harrison, s.302.}

Az istisna Çok istisna

Analiz edilemeyen arama Analiz edilebilen çalışma Geleneksel ustaık Ustalık Rutin olmayanüretim Ar-Ge firmaları Rutin üretim Devam eden süreç üretimi Mühendislik prototipleri Mühendislik (ağır donanım)

Şekil 4.4.: Perrow değiştirilmiş model

(kaynak: Organizational analysis: A sociological view, Charles Perrow, 1970, s.83)

Teknolojiler ile organizasyon yapısı arasındaki ilişki şöyle özetlenmektedir: ürün ve servislerin tasarımı, üretimi ve pazarlaması hakkında yeteri derecede bilgi sahibi olunduğu zaman ve piyasa büyük miktarda üretimi kaldırabilecek büyüklükte ise teknoloji rutin olabilmektedir. O zaman yapının bürokratik (mekanik) olması daha uygun ve etkilidir. Eğer teknoloji rutin değil ise organik yapı daha uygun olmaktadır.

Genel olarak Perrow, her kategorideki firmaların değişik sorunlarla karşılaştıklarını ve dolayısıyla farklı teknolojiler ve farklı yapılar kullanmaları gerektiğini savunmaktadır.