SENUSİLERİN İNŞA ETTİĞİ ZAVİYELER

Senusiler, Zaviyeler inşa ederek tarikatlarının ilkelerini yaymayı başardılar. Muhammed Senusi’nin zamanında 52 Zaviye inşa edildi. En başta inşa edilen Zaviye Mekke’deki Ebi Kabis Zaviyesidir. Barka’daki Zaviye Libya’daki Senusi çağrısı için kurulan ilk ana merkez Zaviyedir. Daha sonra Zaviyeler süratle yayılmış ve sayıları artmıştı.

1- Senusilerin ilk Zaviyesi, Ebi Kabis Zaviyesidir. 1224 Hicri yılında kurulmuştur. İlk şeyhi, Allame Seyyid Abdullah el Tevati, bu Zaviyede şeyhlik yapanların arasında, Mustafa el Gamari, Hamed Ganim el Makkavi, Ali Hamed, el Şarif Hamed, es-Sadik es-Senusi Hamed vardır.

2- Medine’deki Zaviye, Hicri 1266, Miladi 1851 yılında kurulmuştur. İlk şeyhi, Allame Muhammed b. eş-Şefi, bu Zaviyede şeyhlik yapanların arasında, Mustafa el Gamari, Muhammed Abdullah ez-Zavi, Abdulselam Farkaş bulunmaktadır.

3- Barka’daki el-Bayda Zaviyesi, Hicri 1257, Miladi 1842 tarihinde kuruldu. Bu Zaviye, Libya’daki ilk ana merkez Zaviyedir. İlk şeyhi Muhammed b. Camed el Filali’dir.

4- El-Cuf Zaviyesi (el Kefere Vahası) bin Sanusi, bu Zaviyenin inşasını, Zeviye Arap kabilelerinin baskısı ile el Tabu Berberi Kabilelerini kovduktan sonra, Şeyh el-Hac Mustafa Ebu Şahde, el-Hac Muhameed Ebu Halika’ya teklif etti. O günlerde el Kefere fuhuş ve hırsızlık yuvası ve yol kesenlerin çetin bir kalesiydi. O dönemde üç kabile burayı dönüşümlü olarak işgal eder ve her biri mülkiyetini iddia ederdi. Bu üç kabilenin birincisi,

169- Muhammed el-Tayyib b. İdris el-Aşhab, Barka el-’arabiyye 'Ems ve'l-Yevm, s. 200. 170- Bkz., Luthrop Stoddart, Hâdiru'l-Âlem el-İslâmî, s. 141.

Mısır’dan el Cehme, Kuzey Sudan’dan el Tebu ve Barka’dan Zeviye kabilesi idi ve bu haliyle kafilelere ve yolculara tehlike teşkil ediyordu. Bu durum ta Senusi’nin Zaviyesi inşa edilinceye kadar devam etti. O tarihten sonra, güven, barış, hidayet ve irfan diyarı oldu. Allame Muhammed Abdullah es-Sunni, bu durum için, Muhammed el Mehdi es-Senusi’yi öven muhteşem bir şiir yazdı.

5- Kafta Zaviyesi (Barka) ilk şeyhi, es-Seyyid el Muhtar bin Ammur ve şeyhlik onun sülalesinin uhdesinde kaldı. 171

6- Şahat Zaviyesi (Barka), Hicri 1261 yılında inşa edildi. İlk şeyhi, Mustafa el Derdefi, bu Zaviyede şeyhlik yapanların arasında, Muhammed el Derdefi, Rafi Bedir Ferkuş, Mustafa el Derdefi bulunmaktadır.

7- El-Arkub Zaviyesi (Barka) ilk şeyhi, Muhammed el-Cebali.

8- Mesus Zaviyesi (Barka), şeyhliğini vekâletle ilk yapan kişi, Şeyh Fahid el-Akuri, ilk şeyhi ise Şeyh Ahmed Ali Ebu Yusif, Hicri 1271 yılında ise şeyhliğini Allame Ömer el Eşhab üstlendi ve şeyhliği, vefat ettiği Hicri 1297 yılına kadar sürdü. Kendisinden sonra şeyhliği, oğlu es-Seyyid es-Senusi el- Eşhab üstlendi. Hicri 1332 yılında vefat ettikten sonra, şeyhliği oğlu Muhammed Yahya üstlendi. Hicri 1367 yılında ise Şeyh Muhammed Osman Ebu Arikab üstlendi.

9- Et-Taylamun Zaviyesi (Barka), şeyhliği ilk olarak Mustafa el- Mahcub, ardından Allame Ali el-Mahcub, daha sonra es-Seyyid Ahmed Muhammed el-Mahcub yaptı.

10- El-Kusur Zaviyesi (Barka), şeyhliğini ilk olarak Allame Muhammed el-Mabhut et-Tevati, ardından Şeyh Muhammed Mudarrab Hadus ve daha sonra büyük şehit Ömer el-Muhtar yaptı.

11- el Merc Zaviyesi (Barka), Şeyhliği ilk olarak Şeyh Ahmed bin Saad yaptı, ardından es-Seyyid Ali el Ağabeydi, Allame Muhammed es-Sekuri, Allame Muhammed b. Abdullah Et-Tuvati, Umran es-Sekuri ve ardından oğlu Ahmed üstlendi.

12- Bingazi Zaviyesi (Barka), şeyhliğini ilk üstlenen Allame Abdullah et-Tuvati, ardından Allame Abdulrahim bin Ahmed el-Mahcub, ardından şeyhliği üstlenenler: Muhammed Ebu el-Kasım el-İsavi, Salih el-Avami ve Allame Ahmed Ebu el-Kasım el-İsavi.

13- Marzak Zaviyesi (Fizan), şeyhliğini ilk yapan, Allame Ahmed Ebu el-Kasım et-Tuvati oldu.

14- Vav Zaviyesi (Fizan), şeyhliğini ilk yapan Allame Ahmed Ebu el- Kasım et-Tuvati, bu Zaviyenin şeyhliğini yapanların arasında, vekaletle Allame Muhammed b. eş-Şefi, ardından şeyhliği Şeyh Muhammed Ali bin Ömer el- Eşheb, daha sonra oğlu Necmeddin üstlendi172

.

Bunlar, adını verebildiğim Islah merkezleridir. Bin Senusi’nin döneminde yapılanların hepsini yazabildiğimi iddia edemem ve bu durum bu hareketin geniş bir şekilde yayıldığını, halkın rağbetini, güçlü düzenini ve idaresinin başarısını gösterir.

Araştırmacılar, bin Senusi’nin kurduğu düzenin gücünün ilk dayanağını Zaviyelerin işleyişinde görür. Kuzey Afrika’daki Zaviyelerin gelenekçi düzenini geliştiren de bin Senusi’dir.

Dinimiz olan İslam, bizi her konuda düzenli olmaya teşvik eder. Bu durumda mutlaka nefsimizi dizginlemeye ve düzene kendimizi alıştırmamız lazımdır. Müslüman kişi, eğer düzenli, bağlantılı, her konuda ve her şeyde dakik, itaatli ve düzenli bir örgüte bağlı değilse, düzenli bir şekilde eğitilemez.

Eğer dikkat edersek Zaviyelerin çoğunun Sahra Çölü’nde kurulduğunu görürüz. Buda bin Senusi’nin dikkatini Sahra Çölü’ne verdiğini gösterir. Bunun nedeni onun egemenlerin hüküm sürdükleri alanlardan uzakta serbest hareket etmek istediği için uzaklara gittiğini gösterir. Diğer yandan Sahra halkında, reformcu fikirlerini rahatça yayabileceği ve davasını yüklenecek kişiliklere sahip olduklarını görür, aynı zamanda hareketin öğretilerini diğerlerinden daha fazla kabullenmeye meyilli olduklarını tespit eder. İbn Senusi bu nedenle faaliyeti için Barka’yı seçer. O esnada Barka’da birkaç bedevi kabilesi yaşıyordu ve bu İslami davete coşkuyla sahip çıkar. Hareketin kurumları Sahra Çölü’ne ve çöl sakinlerinin ihtiyaçlarına uygundur. Orada Senusi Zaviyelerini kurdu ve çevresindeki halkın öğrenim, hukuki, ekonomik, siyasi ve eğitim ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde düzenledi. Bu nedenle davası Sahra Çölü’nde başarılı olurken, şehirlerde pek yayılmadı. Şehir halkı davanın kurumlarına ihtiyaçları yoktu, onlarda, öğrenim, hukuki, ekonomik, siyasi ve

172- Ali Muhammed es-Salâbî, el-Harekatu es-Senûsiyye fî Libya, s. 93. Bkz. Muhammed et-Tayyib b. İdris el-Aşhab, es-Sennûsî el-Kabîr, s. 34-38

eğitim ihtiyaçlarını karşılayacak hükümet kurumları vardı. Şehirlerde kurulan Zaviyeler, Sahra Çölü’ndeki Zaviyelerin yaptıkları gibi görevini yerine getiremiyordu, daha çok, Bingazi, Derne ve Trablus173 Zaviyeleri gibi Sahra

Çölü’ndeki Zaviyelerle bağlantı halkası görevini yapıyordu.