Muhammed el Mehdi es-Senusi, Muhammed b. Ali es-Senusi’nin büyük oğludur ve başkanlık konusunda hareketteki yerini almıştır. Mese şehrindeki el Cebel el Ahdar’da hicri Zilkade 1260, miladi Kasım 1844
174yılında doğdu. Muhammed el Mehdi es-Senusi, Senusi hareketinde ikinci
liderdir. Hareket onun döneminde Kuzey Afrika’da geniş bir şekilde yayıldı ve büyük zaferler elde etti. Kendisi, doğruluk, sadakat, cesaret ve Allah için davet eden bir insandı. Hareketteki liderliği kırk seneden fazla devam etti. Onun dönemi hareketin altın dönemi olarak kabul edilir. Babası büyük Senusi’nin hareketini devam ettirdi ve Afrika’da175 birçok bölgeye hâkim oldu. Muhammed el Mehdi es-Senusi altı yaşına vardığında, babası onu Ömer bin Bereke el Feyturi’nin yönettiği Kuran’ı Kerim Medresesi’ne verdi. Yedi yaşında iken Kur’an’ı Kerim’in tamamını ezberledi. O dönemde Senusi âlimleri, çocuklarını Kuran’ı Kerim’i öğrenmek ve ezberlemek için gönderirlerdi. Kendileri ve çocukları sahabenin davranışlarını örnek alırlardı. 176
Hicri 1276, miladi 1859 yılında Muhammed b. Ali es-Senusi vefat etti. O tarihte Muhammed el Mehdi es-Senusi on altı yaşında idi. Senusi hareketinin şeyhleri ve âlimleri ona biat ettiler ve taziye görevlerini yerine getirdiler. Yüce Şeyh’in onlara bıraktığı emanetine sahip çıkacaklarına dair kendi kendilerine ve Allah’ın misakına ahdettiler. Biat olayı, Büyük Senusi’nin177 cenaze
173- Ahmed Sidkî ed-Decânî, el-Harekatu es-Senûsiyye, s. 264.
174- Ali Muhammed es-Salâbî, el-Harekatu es-Senûsiyye fî Libya, s. 169. bkz. Ahmed Sidkî ed- Decânî, el-Harekatu es-Senûsiyye, s. 169.
175- Ali Muhammed es-Salâbî, el-Harekatu es-Senûsiyye fî Libya, s.170, Bkz., Muhammed et-Tayyib b. İdris el-Aşhab, es-Sennûsî el-Kabîr, s. 135.
176- Muhammed el-Tayyib b. İdris el-Aşhab, Barka el-’arabiyye 'Ems ve'l-Yevm, s. 202.
177- Ali Muhammed es-Salâbî, el-Harekatu es-Senûsiyye fî Libya, s. 172. Bkz. Muhammed el-Tayyib b. İdris el-Aşhab, Barka el-’arabiyye 'Ems ve'l-Yevm, eski kaynak S. 203. Bkz. Muhammed el-Tayyib b. İdris el-Aşhab, el-Mehdî es-Senûsî, Matba’at Maggi, Trablus, s.30
merasimi ve defin işleminden önce yapıldı. Biat sırasında Şeyh Ömer bin Bereke’nin hutbesinde söylediği “Dinimizin desteklenmesinin tamamlanması, pak
evladı ve muhteşem mirasçısı mevlamız ve efendimiz Muhammed el Mehdi es-
Senusi’nin eliyle ve diliyle olsun…” 178 ifadesi, konuyu çok güzel ifade
etmektedir. Muhammed el-Mehdi es-Senusi, Senusi hareketinde ikinci liderdir. Hareket onun döneminde Kuzey Afrika’da geniş bir şekilde yayıldı ve büyük zaferler elde etti. Kendisi, doğruluk, sadakat, cesaret ve Allah için davet eden bir insandı. Hareketteki liderliği kırk seneden fazla devam etti. Onun dönemi hareketin altın dönemi olarak kabul edilir. Babası büyük Senusi’nin179 hareketini devam ettirdi. Muhammed el Mehdi es-Senusi, kendisine biat edildikten sonra başta Umran bin Bereke, Abdurrahim el Mahbub, Muhammed b. el Hasan el Beskeri’nin bulunduğu kardeşlerinden ve zaviyelerin büyüklerinden oluşan bir yüksek meclis oluşturdu. Meclis senede bir kez Cağbub’ta kardeşi Muhammed el Şerif es-Senusi’nin başkanlığında toplanır ve kararlar alırdı. Alınan kararlar İmam Muhammed el Mehdi es-Senusi’ye sunulur, kendisi kabul eder, tadil eder veya reddederdi. 180
es-Seyyid Muhammed el Mehdi es-Senusi, Yüksek Meclis’e ek olarak, Cağbup’ta ikamet eden kardeşlerinden oluşan özel bir meclis oluşturdu. Bu meclis her gün toplanırdı. Daha çok bakanlar kuruluna benzerdi. es-Seyyid Muhammed el Mehdi es-Senusi, muhtelif bölge ve Zaviyelerde bu meclisin şubelerini kurdu. Islah merkezlerinin başkanlarına gerekli emirleri verdi. es- Seyyid el Mehdi’nin örgütleme üslubu hareketin işlerini aksaksız yürütüyordu. Başkenti Cağbub, onun döneminde ilmi faaliyetlerine ev sahipliği yaptı. Ayrıca toprak ve zirai konularda reform yaptı. Sebze ve hurma üretimi yapıldı. Sahra ile Afrika181 sahiline giden kafilelerin uğrak yeri olan Cağbub, Sahra Çölü’nde dağınık vaziyette olan Zaviyeler’in irtibat merkeziydi. Cağbup’taki harekete dair haberler ve bilgiler oraya ulaşır, emirler ve yönlendirmeler oradan bütün
178- Ali Muhammed es-Salâbî, el-Harekatu es-Senûsiyye fî Libya, s. 172. Bkz. Muhammed el-Tayyib b. İdris el-Aşhab, el-Mehdî es-Senûsî, s.35
179- Ali Muhammed es-Salâbî, es-Simâr ez-Zekiyye fi'l-Hareketi es-Senûsiyye, s. 220. Bkz. Muhammed el-Tayyib b. İdris el-Aşhab, el-Mehdî es-Senûsî, s. 134.
180- Muhammed el-Tayyib b. İdris el-Aşhab, Barka el-’arabiyye 'Ems ve'l-Yevm, s. 203. 181- Ali Muhammed es-Salâbî, Safahât fî et-Târih el-İslâmî fî Şemâli el-Afrîkî, s. 12-13.
Zaviyelere gönderilirdi. Senusi hareketinin postasının seyrini denetleyen kişiler Muhammed es-Samalusi, İsa el Taraki ve Muhammed Elbuişi idi.182
Muhammed el Mehdi es-Senusi, hareketin içyapısı ve kabileler arasındaki uyumlulukla bizzat ilgilenirdi. Kendisi ayrıca cihad tugaylarını kurdu. Cihad tugaylarını kurması, Muhammed el Mehdi es-Senusi’nin cihadçı öğretimin önemini bildiğini gösterir. Aynı zamanda kendisi, Kuran’ı Kerim ve sünnete göre hareket edebilmek için gücün ve yetkinin bir arada olmasının gerektiğine inanırdı. Bunun için zaviyeleri atıcılık öğretim merkezi haline getirdi. İhvanlarını ve müritlerini atıcılığı öğrenmek için teşvik etti. Kendisi elli adet özel tüfek sahibiydi ve bunların temizliği, hazırlanışı ile şahsen ilgilenirdi. Bunu halkın, kendisini örnek almaları, cihadla ilgilenmeleri ve önem vermeleri için kasıtlı olarak göstererek yapardı. 183
1.Muhammed el-Mehdi Cağbup’tan, Kefere’ye Gitmesi
Muhammed el-Mehdi es-Senusi’nin planı, hareketin alanının, araştırılmış ve planlanmış adımlarla güneye doğru yayılmasını öngörüyordu. İmam, bu amaçla hicri 1312, Miladi 1896 yılında Cağbup’tan Kefere’ye184 taşındı. Taşındığı zaman, Zeviye Kabilesi ve Cuf bölgesinde bulunan Sahra Çölü’nün diğer kabileleri tarafından muhteşem bir coşkuyla karşılandı. Karşılayanların sayısı 3000 adamı bulmuştu. Karşılayanların arasında Cuf Zaviyesi başkanı ve Zeviye’nin ileri gelenleri vardı. Karşılayanların Şeyh Mehdi’ye takdim ettikleri hediye, Zeviye kabile efradının birbirine gösterdiği müsamaha ve haklardan feragat etmeleri ve emlaklerinin üçte birini Senusi hareketine bağışlamaları idi. Sevinç gösterileri tam bir ay sürdü. Daha sonra İmam el Mehdi, el Taç Zaviyesini inşa etmeye başladı. Kefere, bu olaydan sonra Senusi hareketinin başkenti halini aldı. Bunun sonucu olarak Kefere, ilmi, içtimai ve ekonomik açıdan gelişti. Çevrenin ve Afrika ülkelerinin davet merkezi haline geldi. İslam’ın davası, onların sayesinde fıtrat dinine susamış putperest kabilelere ulaştı. Muhammed el Mehdi, yoğun çalışma yükü altında
182- Muhammed el-Tayyib b. İdris el-Aşhab, Barka el-’arabiyye 'Ems ve'l-Yevm, s. 213. 183- Muhammed Fuad Şukrî, es-Senûsiyye Dîn ve Devlet, s60.
184- Kufra: Libya çölünde, 32 ve 26 kuzey enlemleri arasında yer alan 21-28 doğu boylamları arasında bir grup vaha, Bingazi'nin güneyinde 995 km güneyde yer alan ve Büyük Wau'nun doğusunda, Fezan topraklarından ve güney Jallo'dan yaklaşık 615 km, Bkz. et-Tahir Ahmed el-Zavî et-Trabelsi, Mu’cemu el-Buldân el-Libiyye, s. 292.
şiddetli bir strese yakalandı. Hastalandı ve yatağa düştü. Bu arada hicri 1314, miladi 1898 yılında kardeşi Muhammed el Şerifi kaybetti. 185
2. Muhammed el-Mehdi es-Senusi’nin Sudan’ın el-Karu Şehrine İntikal Etmesi
İmam Mehdi, Sahra Çölü’ne keşif görevlileri göndermek, kuyular kazmak ve Sudan’ın batısının ortasına giden yolların denetlemek ile ilgilenirdi. Kefere’de dört yıl ikamet ettikten sonra, Çad Gölüne doğru yürümekte olan Fransız kuvvetlerine karşı direniş yapan örgütü bizzat denetlemek için Sudan’ın batısındaki Berko Zaviyesi’ne intikal etti. Kefere’yi, ailesini, kardeşlerin büyüklerini, Zaviye şeyhlerini ve kabilelerin186 ileri gelenlerini terk etmesi hicri 1317, miladi 1900 yılında meydana geldi. el- Karu’ya varması ile birlikte İslam davasını yaymaya başladı. O bölgenin insanları gönüllü olarak İslam dinine ve hareketin sancağının altına girmeye başladı. Fransa, o sırada Senusi hareketinin gelişimini ve hareketlerini yakın takibe almıştı. Bu esnada Fransız kuvvetleri Kanem bölgesine doğru ilerledi ve Senusi’lerle çarpıştı, Fransızlar bu çarpışmada hezimete uğradı. Yirmi beşi subay olmak üzere iki yüz seksen ölü verdi, Senusi’ler ise yüz şehit verdi. Fransızlar, kuvvetlerini güçlendirdikten sonra yeniden Senusi’lerle çatışmaya girmeye başladı ve mücahitler çekilmeye mecbur kaldı. Tam o sırada mücahitler Mehdi’nin vefat haberini aldı. Vefatı, el Karu Zaviyesinde, hicri 24 Sefer 1320, miladi 2 Haziran 1902 tarihinde meydana geldi. Naaşı el Taç Zaviyesine taşındı ve orada toprağa verildi. 187