Siyasal sürecin iflleyiflinin sonucunda ideal demokrasiye ulaflmay› engelleyen bir di¤er faktör, seçmenlerin siyasete olan ilgisizli¤idir. Siyasal ilgisizlik olarak adlan-d›r›lan bu durum, bireysel tercihlerin siyasal karar alma süreci arac›l›¤›yla toplum-sal tercihlere ulafl›m›n› önlemektedir. Seçmen ilgisizli¤i, seçmenin rasyonel davra-n›fl›n›n bir sonucu olabilece¤i gibi rasyonel davran›fl d›fl› faktörlerden (kiflilik yap›-s› gibi do¤al nedenlerden) de kaynaklanabilir.
Bir bireyin özellikle oy kullanarak siyasal kat›l›mda bulunmas› için siyasete ilgi duymas› gerekir. Fakat bir toplumdaki her seçmen siyasete ayn› düzeyde ilgi duy-maz. Dolay›s›yla seçmenler siyasete ilgi duyma derecelerine göre farkl› tutumlar sergiler.
Amerikal› siyaset bilimci Robert Dahl, siyasal kat›lman›n boyutlar›n›; a. ‹lgi, b.
Önemseme, c. Bilgi, d. Eylem olarak s›ralam›flt›r (Kapani, 2003: 131). ‹lgi, siyasal olaylar› izlemeyi; önemseme, siyasal olaylara önem vermeyi; bilgi, olaylar ve so-runlar hakk›nda bilgi sahibi olmay›; eylem ise siyasal olaylara aktif olarak kar›flma-y› ifade eder. Kat›lman›n bu dört boyutu, birbirinden kopuk, birbiriyle ilgisi olma-yan tutumlar de¤ildir. Aksine, yap›lan araflt›rmalar bunlar aras›nda yak›n bir ba¤-lant› oldu¤unu ortaya koymufltur. Örne¤in, seçim sonuçlar›na ilgi duyan kimsele-rin, seçim kampanyas›n› önemseyerek izleyenlekimsele-rin, tart›fl›lan sorunlar hakk›nda daha fazla bilgi sahibi olanlar›n, seçimlerde oy kullanma oranlar›n›n da -ilgisizlere nazaran- daha yüksek oldu¤u görülmektedir (Kapani, 2003: 131).
Dahl, siyasal kat›lma aç›s›ndan da toplumu dört gruba ay›r›r (Kapani, 2003:
133-134): a. Siyasal olmayan tabaka, b. Siyasal tabaka, c. ‹ktidar peflinde koflanlar, d. ‹ktidar sahipleri. Bu grupland›rman›n -de¤iflik rejimlerde de¤iflik ölçütlerde ge-çerli olmak üzere- bize toplumun iç kesitini verdi¤ini söyleyebiliriz. ‹ktidar peflin-de koflanlar ve iktidar sahipleri kategorileri bütün siyasal sistemlerpeflin-de ancak küçük bir az›nl›k meydana getirir. Kat›lma problemi aç›s›ndan as›l önemli olan, siyasal ta-baka ve siyasal olmayan tata-baka ay›r›m›d›r. Siyasal olmayan tata-baka, politik olaylar hakk›nda merak, ilgi ve bilgi sahibi olmayan ve eylemde bulunmayan kifliler bafl-ka deyiflle “ilgisizler” bafl-kategorisidir. Ancak hemen söylemek gerekir ki bunlarla si-yasal tabakalar aras›nda kesin bir s›n›r çizmeye imkân yoktur. Zira politikaya kar-fl› genellikle kay›ts›z olan bir kimsenin de zaman zaman -geçici ve s›n›rl› da olsa-baz› konularda bir siyasal ilgi gösterdi¤i, seçimlerde oy kulland›¤› görülebilir. Bu-nunla beraber, hemen hemen bütün siyasal sistemlerde genel olarak flu gözlemi yapmak mümkündür: Aktif siyasal tabakalar, politika ile fazla ilgili olmayan vatan-dafl kitleleri yan›nda az›nl›kta kal›rlar (Kapani, 2003: 133-134).
Siyasete ilgi duyan bir seçmen, sürekli olarak bütün uluslarda siyaset hakk›nda daha fazla bilgi sahibi olmakta, yerel örgütler oluflturmakta, toplumsal sorunlar›n çözümü için di¤erleriyle çal›flma e¤ilimi tafl›makta, siyasal partilere zaman ve para-sal katk›larda bulunabilmekte, di¤er vatandafllar› nas›l oy verecekleri konusunda ik-na etmeye çal›flmakta ve buik-na benzer fleyler yapmaktad›rlar (Powell, 1990: 152).
S O R U
D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
3
Bir toplumda oy vermeye kat›lman›n ortalama düzeylerinin vatandafllar›n
de-¤erleri ve yetenekleri, toplumun sorunlar› ve konular›, hukuksal ve anayasal kural-lar ve siyasal kültür dahil olmak üzere çeflitli faktörlerce belirlendi¤i söylenebilir (Powell, 1990:153). Öte yandan oy vermek nas›l bir vatandafll›k hakk› ise, oy ver-memeyi tercih etmeninin de bir hak oldu¤u savunulabilir. Vatandafllar, çeflitli ne-denlerle oy vermeme haklar›n› kullanabilir. Fakat günümüzde bu hak, para cezas›
gibi yat›r›mlarla s›n›rland›r›lmaktad›r.
Seçmenler siyasete neden ilgi göstermez? Bunun çok farkl› nedenleri
olabilece-¤i ileri sürülebilir. Bunlar›n bafl›nda seçmenlerin eolabilece-¤itim seviyesinin yetersizliolabilece-¤inin oldu¤u savunulmaktad›r. Buna göre e¤itim seviyesinin düflük oldu¤u toplumlarda, seçmenler siyaset biliminden anlamazlar ve dolay›s›yla siyasete ilgi duymaz. Refah seviyesi ile siyasal ilgisizlik aras›nda da ters yönlü bir iliflki oldu¤u söylenebilir. Bu-na göre refah seviyesi düfltükçe siyasal ilgisizli¤in artt›¤› savunulabilir. Öte yandan kitle iletiflim araçlar›n›n yetersiz ve siyasal alanda bilgiye ulaflman›n güç olmas›n›n da siyasal ilgisizlik üzerinde önemli bir etken oldu¤u düflünülebilir.
Seçmenlerin baz›lar› seçim sistemine ve demokrasiye olan inançs›zl›klar› nede-niyle siyasete ilgisiz kalabilir. Örne¤in, oy kullanaca¤› adaylar›n gerçekten kendisi taraf›ndan de¤il, siyasal parti liderleri taraf›ndan belirlendi¤ini ve gerçekte oy kul-lanmak istedi¤i kimsenin aday olmad›¤›n› bildi¤i için tepkisel davranabilir. Yine seçmenler, adaylar veya siyasal partiler aras›nda dikkate de¤er farklar›n olmad›¤›-n› düflünerek de oy kullanmamay› tercih edebilirler. Seçim sonucunun önceden belli oldu¤u düflüncesi, oy kullanma konusunda ilgisizli¤e yol açabilir. Seçmen kendi siyasi düflüncesine uygun parti ve aday bulamayabilir ve bu yüzden de oy kullanmamay› tercih edebilir.
Siyaset bilimci Giovanni Sartori ise siyasal ilgisizli¤i çok farkl› bir nedene ba¤-lamaktad›r. Sartori’ye göre; ortalama hayat ve kültür standard›ndaki yükselme, top-lumun at›l üyelerini aktif kimseler hâline getirememifltir. Ço¤unluk, okumas›n› bil-medi¤inden ve okudu¤u fleylerden siyaseti ö¤renbil-medi¤inden dolay› de¤il, siyaset-le ilgisiyaset-lenmedi¤inden dolay› pasif kal›r. Bunda hiç kimsenin özelliksiyaset-le kusuru yok-tur ve suçu üzerine atacak kurbanlar aramaya son vermenin zaman›d›r. Geçmiflte oldu¤u gibi bugün de demokraside yaflayan vatandafl birçok hâlde söz konusu so-runlar›n ne oldu¤unu, hangi çözümlerin öne sürüldü¤ünü, bunun ne gibi sonuçla-r› olabilece¤ini ve hatta seçilmek isteyen adaylasonuçla-r›n peflinde oldu¤unu bilmez (Sar-tori, t.y:59). Görüldü¤ü gibi, Sartori siyasal ilgisizli¤i önemli ölçüde siyasal bilgisiz-li¤e (do¤al bilgisizlik) ba¤layarak aç›klam›flt›r. Dolay›s›yla refah ve e¤itim seviye-sindeki art›fl, siyasal ilgide art›fl› garanti etmez.
Downs ise siyasal bilgisizlik ile siyasal ilgisizlik aras›ndaki bu iliflkiye farkl› bir aç›dan yaklaflm›flt›r. Downs’a göre seçmen oyunun siyasal iktidar› belirleme olas›-l›¤› o kadar düflüktür ki sa¤lanan enformasyonun önemsiz bir maliyeti bile, getiri-sinden daha fazla olur. Bu nedenle siyasal bilgisizlik, siyasal ilgisizli¤in bir sonucu de¤ildir, daha ziyade bir demokraside siyasal yaflam›n gerçeklerine verilen rasyo-nel bir cevapt›r (Downs, 1957a:147). Görüldü¤ü gibi Sartori do¤al bilgisizlik ile si-yasal ilgisizlik aras›nda bir ba¤lant› kurarken Downs; rasyonel bilgisizlik ile rasyo-nel ilgisizlik aras›nda bir iliflkinin varl›¤›n› kabul etmektedir.
Siyasal ilgisizli¤e neden olan bir baflka faktör de seçmenin bedavac› davran›fl›-d›r. Kamu ekonomisinde kamusal mallardan ücretsiz yararlanmay› ifade eden “Be-davac› Sorunu”, etkisini siyasal karar alma sürecinde siyasal ilgisizlik olarak göste-rebilmektedir. Seçmen siyasal süreçte oy kullansa da kullanmasa da kendisine devlet taraf›ndan kamusal mal ve hizmetlerin sunulaca¤›n› bilir. Bu nedenle seçim
sürecine karfl› ilgisiz kalabilir. Oy kullanma seçmen için bir maliyet unsuru
tafl›d›-¤›ndan, seçmen maliyetine katlanmaks›z›n fayda temin etmifl olur.
Daha önce de belirtildi¤i gibi, seçmenin siyasal etkinlik duygusunun düflük ol-mas› da siyasal ilgisizli¤e neden olan bir baflka faktördür. Seçmen seçim sürecinde kulland›¤› oyun, belirleyici olmad›¤›n› ve tek bafl›na kendi oyunun seçim sonuçla-r›n› de¤ifltirmeyece¤ine inan›yorsa oy kullanmayarak siyasal sürece karfl› ilgisiz ka-labilir. Siyasal etkinlik duygusu özellikle çok say›da seçmenin yer ald›¤› toplumlar-da toplumlar-daha düflüktür. Yani seçmen say›s›ntoplumlar-daki art›fl ile birlikte siyasal etkinlik duygu-sunun azalmas›na ba¤l› olarak siyasal ilgi azalabilir.
Görüldü¤ü gibi seçmenin gerek bedavac› olmas› gerekse düflük siyasal etkinlik duygusu nedeniyle oy kullanmamas›, seçmenin bilinçli tercihlerinin bir sonucudur.
Downs ve Buchanan, siyasal ilgisizli¤in seçmen için rasyonel bir karar olabilece¤i-ni savunmufllar ve bu durumu “rasyonel seçmenlerin ilgisizli¤i” olarak olabilece¤i- nitelendir-mifllerdir. Bu nedenlerle oy kullanmama, seçmen için rasyonel bir davran›flt›r.
Siyasal ilgisizli¤in en önemli sonucu siyasal kat›l›m›n düflük olmas›d›r. Seçmenler siyasete karfl› ilgisiz oldu¤u ölçüde siyasal karar alma sürecine kat›l›m mekanizmalar›
(seçim, referandum vs.) içerisinde yer alma konusunda isteksiz davranacaklard›r. Seç-men ya bu süreç içerisinde hiç yer almayacak (oylama sürecine katlamaman›n her-hangi bir yapt›r›m› olmamas› hâlinde) ya da bilinçsiz oy kullanacakt›r. Seçmenlerin oy-lama mekanizmas›na kat›lmamas› sonucunda, sadece siyasete ilgi duyanlar›n tercihle-rinin siyasal sürece yans›mas› söz konusu olacakt›r. Seçmenlerin bilinçsizce oy kullan-mas› durumunda da gerçek tercihler ve seçmenlerin istekleri siyasal sürece yans›ma-yacakt›r. Yani bireysel tercihlerden tutarl› toplumsal tercihlere ulafl›lamayans›ma-yacakt›r.
Seçmen bilgisizli¤i ve seçmen ilgisizli¤i kavramlar› ile rasyonel bilgisizlik ve rasyonel il-gisizlik kavramlar›n› karfl›laflt›r›n›z.
Depolitizasyon
Depolitizasyon, sözlük anlam› olarak bireyin siyasal ç›kar ve eylemlerini terk et-mesi ya da bir grup, kurum veya eylemin siyasal kimli¤ini yitiret-mesi veya siyasal sü-reçlerin d›fl›nda kalma, siyasallaflma ediminden uzaklaflma, siyasetten so¤uma, si-yasal geliflmelere karfl› ihtiyatl› ve mesafeli bir yaklafl›m› benimseme anlam›na gel-mektedir (Demir ve Acar, 2002: 99). Bu tan›ma göre bir bireyin kendi iste¤i ile si-yasetten uzaklaflmas› depolitizasyonu ifade etmektedir.
Depolitizasyon, bireylerin kendi tercihi fleklinde ortaya ç›kabilece¤i gibi, seç-menlerin bilinçli gayretleri olmaks›z›n da meydana gelebilir. Siyasal süreçte baz›
durumlarda seçmenler siyasete kendileri ilgisiz kalmaz. Siyasal iktidar ve/veya si-yasal partiler taraf›ndan gelifltirilen politikalarla siyasetten uzaklaflt›r›labilirler. ‹flte bu çal›flmada kullan›lan anlam›yla depolitizasyon; seçmenlerin bilinçli devlet poli-tikalar› ile siyasetten uzaklaflt›r›lmalar›n› ifade eden bir kavramd›r.
Depolitizasyon, toplumda çeflitli nedenlerle sadece kendili¤inden beliren bir e¤ilim veya yönelifl de¤ildir. Devlet otoritesince belli bir amaçla bilinçli olarak va-tandafllar›n politika ile fazla ilgilenmesi istenmez; bunun için de politikan›n alan›-n› daraltacak, siyasal kat›lmay› s›alan›-n›rland›racak birtak›m önleyici tedbirler alma ve yasaklar koyma yoluna gidilir (Kapani, 2003: 137).
Depolitizasyon, bilgiye ve siyasal kat›l›ma olan ilginin yok edilmesidir (Aktan, 2001:65). Depolitizasyonda siyasal iktidar, çeflitli politikalarla seçmenin kamu po-litikalar› hakk›nda enformasyon toplama iste¤ini k›rar. Zaten çok az seçmende gö-rülen enformasyon toplama iste¤i, bu politikalar arac›l›¤›yla kay›ts›zl›¤a dönüflür.
S O R U
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ anlam› olarak bireyin siyasal ç›kar ve eylemlerini terk etmesi ya da bir grup, kurum veya eylemin siyasal kimli¤ini yitirmesi veya siyasal süreçlerin d›fl›nda kalma, siyasallaflma ediminden uzaklaflma, siyasetten so¤uma, siyasal geliflmelere karfl› ihtiyatl› ve mesafeli bir yaklafl›m›
benimsemesidir.
Siyasal iktidarlar seçmenleri politikadan uzaklaflt›rmak için enformasyonu bir araç olarak da kullanabilir. Bunun için seçmenlere yanl›fl veya afl›r› enformasyon sunar. Yanl›fl enformasyonda, seçmen için fayda veya maliyet unsuru tafl›yan ka-mu politikalar› hakk›nda bilgi vermekten ziyade politika d›fl›ndaki alanlar hakk›n-da bilgi verilerek, kamuoyunun gündemi baflka alanlara yönlendirilir ve seçmenin ilgisi kamu politikalar›ndan çok bu alanlarda toplan›r. Afl›r› enformasyonda ise seç-mene yüklenen afl›r› bilgi nedeniyle seçmen politikadan so¤utulur.
Depolitizasyonun en önemli sonucu, seçmenin siyasi olaylara karfl› ilgisiz kal-mas›d›r. Bunun sonucunda da seçmen seçim sürecine oy kullanarak kat›lmay› is-temez. Böylece bir ölçüde siyasetçilerden hesap sorma mekanizmas› olan seçimle-rin ifllevselli¤i azalm›fl olur.