J. M. Buchanan, 1980 y›l›nda yay›mlad›¤› “Rant-Kollayan Toplumda Reform” adl›
çal›flmas›nda oyun teorisini kullanarak, rant kollamaya imkân sa¤layan etkinsiz ya-salardan, iyi sonuçlar al›nabilecek etkili yasalara geçiflin, özellikle rant kollaman›n yafland›¤› bir ekonomide zor olabilece¤ini ifade etmektedir. Buchanan, rant
kolla-B’nin Eylemi
A’n›n Eylemi
Sa¤ Sol
Sa¤ (-1,-1) (-1,-15)
Sol (10,-1) (-10,-10)
Tablo 7.6
Kaynak: (Brennan and Buchanan, 1981: 46)
S O R U
D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
M A K A L E M A K A L E
3
ma faaliyetini bu flekilde analize tabi tutarken asimetrik kazançlar çerçevesinde Mahkum Açmaz› oyunundan hareket etmifl ve rant kollama oyunlar›n›n simetrik olmayan oyunlar oldu¤unu göstermifltir. Bu oyunlarda kaybedenler oldu¤u gibi kazananlar da bulunmaktad›r.
Rant kollama, sosyal bir kay›p anlam›na gelmektedir. Bununla birlikte, ekono-mideki rant kollamadan kaynaklanan bu y›k›c› etkilerin önemi analiz edildikten sonra, ça¤dafl bir toplumda rant kollaman›n kapsam›n›n daralt›lmas› aç›s›ndan ka-musal ya da yasal düzenlemelerin yap›lmas› ve politik alanda yap›sal de¤ifliklikle-rin sa¤lanmas› gerekmektedir.
Rant kollama sürecinde yapay pozitif kazançlarda üstün olduklar› kabul edilen kifli ve gruplar, herhangi bir de¤iflikli¤e raz› olmazken, zarara katlananlar da öde-melerinde isteksiz davranabileceklerdir. Buchanan’a göre, rant kollamaya olanak sa¤layan yürürlükteki yasalarda yap›labilecek de¤ifliklikler üzerinde genel bir ifl birli¤ine gitmektense temel anayasa de¤iflikli¤i üzerinde iflbirli¤ine varmak daha kolay sonuç vermektedir. Bu flekilde bir çok ç›kar grubu, bütün rant kollama f›r-satlar›n›n genel anlamda ortadan kald›r›lmas› üzerinde ifl birli¤ine gidebilecek ve bu yönteme baflvuran her bir ç›kar grubu net zarar›ndan daha çok kazanç sa¤laya-bilecektir. Anayasal de¤iflikli¤i sa¤layabilmek aç›s›ndan kazançl› olan de¤iflik ç›kar gruplar›n›n rant kollaman›n geliflmesinde oynad›klar› rolü iyi bilmek gerekmekte-dir. E¤er rant kollama faaliyetinin artt›¤› her aflamada toplumdaki ayn› ç›kar grubu sürekli kazançl› hâle geliyorsa zarar eden taraflar oyunu durdurabilmekte ve de-vaml› bir flekilde dengesiz olan bölüflüm düzenini reddedebilmektedir. Bu aflama-da ise de¤ifliklikler üzerinde mutabakat sa¤lanarak anayasal olmayan yenilik gö-rüflleri yürürlü¤e geçebilecektir (Buchanan, 1980: 359-367).
Rant kollama faaliyetlerinin kapsam›n›n daralt›lmas› aç›s›ndan kurallar›n etkinli¤ini de¤erlendiriniz.
Oylama
Herhangi bir oylaman›n sonucu oylama kurallar›na ve seçmenler taraf›ndan sunu-lan oy pusulas›na ba¤l›d›r. Bu yüzden oylama bir çeflit oyundur ve oyun teorik analizlere uygun bir yap›ya sahiptir. Gizli oylama yap›ld›¤› takdirde, seçmenler sta-tik bir oyun oynarlar. Stratejik olarak deneyimli seçmenler, her zaman optimal oy-laman›n olmayaca¤›n›n fark›ndad›r. Seçmenler sofistike oldu¤unda, oylama meka-nizmas›ndaki küçük de¤ifliklikler (örne¤in seçmen pusulalar›n›n gizli olmas›), seç-men taraf›ndan sunulan oy pusulalar›n›n önemli ölçüde de¤iflmesine neden ola-cakt›r. Oyun teorisi, insanlar ve kurumlar aras›ndaki etkileflimi tahmin eden bir ça-t› sa¤lamas›n›n yan›nda, görünüflte adil ve programlan›r oylama mekanizmalar›n›n nas›l düzensiz ve kötü oylama sonuçlar› meydana getirdi¤ini göstermektedir (Bier-man & Fernandez, 1998: 99).
S O R U
D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
M A K A L E M A K A L E
4
Bireylerin karfl› karfl›ya kald›klar› ikilemleri ortadan kal-d›rmak ya da çözmek için kulland›klar› yöntemler ve oluflturduklar› stratejiler oyun teorisinin temellerini olufl-turmaktad›r.
Oyun teorisi, insan davran›fllar›n› inceleyen kendine has özellikleri olan disiplinler aras› bir yaklafl›md›r.
Oyun teorisi stratejik durumlar› ele almaktad›r. Grup içerisindeki her birey taraf›ndan yap›lan tercihler va-s›tas›yla etkilenen bütün insan gruplar›ndaki durum-lar› gösteren oyun teorisinin odak noktas› “karfl›l›kl›
iflbirli¤i”dir.
Bir oyun oyuncular›n seçti¤i stratejilerdeki kesin kural-lar› düzenleyen, seçtiklerinde sahip oldukkural-lar› bilgiyi ve ç›kt› sonuçlar›n›n faydalar›n› nas›l de¤erlendirdiklerini ifade eden her bir oyuncunun sahip oldu¤u stratejiler-den oluflmaktad›r. Oyunlar›n temsil etti¤i durumlar üç biçimdedir; iflbirlikçi oyun, iflbirliksiz oyun ve karma-güdülü oyun. ‹flbirlikçi oyunda sonuç, oyuncular›n hem kararlar›n›n hem de ç›karlar›n›n çak›flmas›na ba¤l›d›r.
‹flbirlikçi oyunda oyuncular›n di¤er oyunculara kendi niyetlerini belirtmesi gereklidir. ‹flbirliksiz oyunda oyun-cular›n ç›karlar›n›n tam olarak z›t olmas› durumunda oyuncular niyetlerini birbirinden gizlemektedir. E¤er bir oyuncunun kazanc› di¤er oyuncunun kayb›na eflit-se bu tür oyunlar s›f›r-toplaml› oyunlard›r. S›f›r-toplam-l› olmayan oyunlarda oyuncular birlikte kazan›r veya kaybeder. E¤er oyuncular›n ç›karlar› eflzamanl› olarak k›smen z›t ve k›smen ortak ise bu tür oyuna karma-gü-dülü oyun ad› verilmektedir.
Oyuncular herhangi bir oyuna ifltirak eden ve ba¤›ms›z karar alan birimleridir. Nash dengesi, her oyuncunun stratejisinin di¤er oyuncular›n stratejilerine en uygun cevap olan stratejiler profilidir. “Nash dengesi” kavram›
genifl tabanl› oyunlarda geçerli olma avantaj›na sahiptir.
Oyun teorisi kavramlar›yla iflbirlikçi davran›fl kurallar›
üç flekilde s›n›fland›r›labilir: Mahkûm Açmaz› oyunlar›, Korkak-Tavuk oyunlar› ve ‹timat oyunlar›. ‹timat oyun-lar› anarflik olarak kolayca çözülebilir. Korkak-Tavuk oyunlar› olarak adland›r›lan oyun türünde rasyonel ki-flisel ç›kara dayanan oyuncu için basit bir kural vard›r:
“Di¤er oyuncular çekilirse iflbirli¤ine git; di¤er oyuncu-lar iflbirli¤ine giderse çekil.” Bu tür oyunoyuncu-lar anarflik ola-rak çözülmesi daha zor ve daha çok devletin düzenle-mesini gerektiren oyunlard›r.
Mahkûm açmazlar› devlet olmaks›z›n çözülmesi en zor oyunlard›r. Mahkûm açmazlar›nda kifliler, di¤erlerinden
kaç›n›n iflbirli¤ine gitti¤ine ald›rmaks›z›n iflbirli¤inden ziyade çekilmeyi ye¤ler. Bununla birlikte herkesin ifl birli¤ine gitti¤i bir dünya herkesin çekildi¤i bir dünya-dan daha iyidir. Kamusal mallar teorisi çerçevesinde mahkum açmaz›na tipik bir örnek ulusal savunmad›r.
Kamusal mallar›n bu kategorisindeki mallar, devletin varl›¤›na ihtiyaç duymaktad›r.
Kamu tercihi, kamu kesiminde karar alma ve tercihleri analiz eden bir yeni ekonomi disiplininin ad›d›r. Gele-neksel ekonomi biliminde sadece özel kesimde üretici ve tüketicilerin kararlar› ve tercihleri analiz edilmifltir.
Kamu tercihi, ekonomistlerin metotlar›n› politikaya uy-gulamakta ve özellikle iki temel problemi ele almakta-d›r: Kollektif faaliyet sorunu ve toplam tercihler sorunu.
Modern oyun teorisinin kurucular› Von Neumann ve Morgenstern’in temel eserlerinde amaçlar›n›, “sosyal bir ekonomideki kat›l›mc›lar aç›s›ndan rasyonel davran›fl›
tan›mlayan ve o davran›fl›n genel niteliklerinden ç›ka-r›lan matematiksel olarak tümel ilkelerin bulunmas›”
olarak aç›klad›klar›n› belirtmektedir. Böylece oyun te-orisinin bu kurucular›, ekonomideki rasyonel davran›fl-lar› göz önüne alarak, oyun teorisini rasyonel tercih bi-limi olarak kabul etmifllerdir.
Kamu tercihi disiplini içerisinde incelenen muhtelif ko-nular (kollektif faaliyetin mant›¤›, kurallar›n rasyoneli, rant kollama, oylama kurallar› vs.) oyun teorisi pers-pektifinden ele al›nm›flt›r.
Özellikle kamu ekonomisine ve kamu tercihine daha yak›n olan dolayl› oyun paradigmalar› 19. yy. sonlar›na ve 20. yy. bafllar›na do¤ru ortaya konmufltur. De Viti De Marco’nun 1888 ve Mazzola’n›n 1896’da ortaya att›klar›
kamu ekonomisi paradigmas›, bir toplumda kamusal mallar›n üreticiler ve tüketiciler aras›nda iflbirlikçi ola-rak paylafl›ld›¤›n› ifade etmektedir. K. Wicksell’in 1896’da ortaya koydu¤u “oy birli¤iyle oylama kural›”
mali tercihlerde parlamento üyeleri aras›nda pozitif top-laml› bir oyun oynand›¤›n› göstermektedir. W. Pareto 1906 y›l›nda ortaya koydu¤u “Pareto kriteri” ile bir top-lumda maksimum refah›n nas›l elde edilece¤ini aç›kla-m›flt›r. J. M. Buchanan ve G. Tullock’un 1962 y›l›nda ya-y›mlad›klar› “Oybirli¤inin Hesab›: Anayasal Demokra-sinin Mant›¤›” bafll›kl› eserde, anayasal yaklafl›m ile oyun teorisi perspektifi birlikte ele al›narak ekonomi teorisine yeni bir dal kazand›r›lm›flt›r. Buchanan ve Tul-lock’un çal›flmas› sayesinde Pareto’nun çat›s›na uygun olarak, kamu tercihi teorisinin bak›fl aç›s›ndan pozitif
Özet
toplaml›, s›f›r toplaml› ve negatif toplaml› oyunlar›n ras-yonel s›n›fland›rmas› sa¤lanm›flt›r.
Kamu tercihi iktisatç›lar›n›n oyun teorisine dayal› pers-pektife ilgi duydu¤u alanlardan biri, G. Tullock’un 1967 y›l›nda ortaya koydu¤u “rant kollama” davran›fl›d›r.
Mahkûm açmaz› türünün rekabetçi davran›fl biçimi, rant arayanlar›n elde ettikleri rantlar›, o rantlar› elde etmek amac›yla yapt›klar› yat›r›mlar›n maliyetlerine harcaya-caklar›n› ve bu sayede kolektif bak›fl aç›s›ndan bunun kaynaklar›n büyük ölçüde israf›na neden olaca¤›n› ifa-de etmektedir.
J. M. Buchanan, rant kollama faaliyetini analize tabi tu-tarken asimetrik kazançlar çerçevesinde Mahkum Aç-maz› oyunundan hareket etmifl ve rant kollama oyunla-r›n›n simetrik olmayan oyunlar oldu¤unu göstermifltir.
Bu oyunlarda kaybedenler oldu¤u gibi kazananlar da bulunmaktad›r.
Buchanan’a göre, rant kollamaya olanak sa¤layan yü-rürlükteki yasalarda yap›labilecek de¤ifliklikler üzerin-de genel bir iflbirli¤ine gitmektense temel anayasa üzerin-
de-¤iflikli¤i üzerinde iflbirli¤ine varmak daha kolay sonuç vermektedir. Bu flekilde birçok ç›kar grubu, bütün rant kollama f›rsatlar›n›n genel anlamda ortadan kald›r›lma-s› üzerinde iflbirli¤ine gidebilecek ve bu yönteme bafl-vuran her bir ç›kar grubu net zarar›ndan daha çok ka-zanç sa¤layabilecektir.
Bu konuya iliflkin önemli olarak verilebilecek bir örnek J. M. Buchanan’›n 1987 y›l›nda ele ald›¤› “Semiriyeli Ç›kmaz›” adl› çal›flmas›d›r. Bu çal›flmada merkezî hü-kûmetin ya da yerel idarelerin fakirlere, iflsizlere ve sa-katlara yapt›klar› kamusal yard›mlar kamu tercihi pers-pektifinden analiz edilmektedir. Semiriyeli ç›kmaz›nda kamusal yard›m alanlar›n ve yard›mlar› verenlerin pa-zarl›k etti¤i ve yard›mlar›n istismar edildi¤i bir oyun ta-n›mlanmaktad›r.
Oyunlar Kuram›’n›n hakim paradigmas›, Nash dengele-rinin çoklu¤u hâlinde oyunun dengeye ulaflmas› için oyuncular aras›nda bir efl güdüme ihtiyaç oldu¤unu öne sürer. Dolay›s›yla her ne kadar bu oyunun bütün Nash dengeleri toplumsal aç›dan arzulanabilir sonuçlar ver-mektelerse de oyuncular aras›ndaki efl güdüm yoklu¤u bunlara ulaflmaya mani olabilir. Konacak bir kural, bu efl güdümü sa¤layacakt›r. Bu oyunla aç›klanmak iste-nen konu oldukça basittir: Kurallar de¤erlidir çünkü bi-ze (di¤er yollarla daha pahal›ya sa¤lanacak olan) bilgi-yi sa¤larlar.
1. Bireylerin karfl› karfl›ya kald›klar› ikilemleri ortadan kald›rmak ya da çözmek için kulland›klar› yöntem ve oluflturduklar› stratejiler hangi teorinin temel inceleme alan›n› oluflturur?
a. Kamu tercihi teorisi b. Oyun teorisi c. Rant kollama teorisi d. Anayasa teorisi
e. Toplumsal tercih teorisi
2. Sonucun oyuncular›n hem kararlar›n›n hem de ç›-karlar›n›n çak›flmas›na ba¤l› oldu¤u, oyunda oyuncula-r›n di¤er oyunculara kendi niyetlerini belirtti¤i oyunla-ra ne ad verilir?
a. ‹flbirlikçi oyun b. Toplam› s›f›r oyun c. ‹mkans›zl›k teoremi d. Oyun stratejisi e. Korkak-Tavuk oyunu
3. Oyuncular›n ard›fl›k olarak stratejileri seçti¤i ve
di-¤er oyuncular›n seçiminin ne oldu¤unun fark›nda
oldu-¤u oyun türü afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Tam bilgili b. Tikel bilgili c. Eksik bilgili d. Tümel bilgili
e. S›f›r toplaml› olmayan
4. Hangi oyun devlet olmaks›z›n çözülmesi en zor oyunlard›r ve kamusal mallar›n devlet taraf›ndan üretil-mesinin gerekçesini oluflturur?
a. Korkak-Tavuk oyunu b. Statik oyun
c. Mahkum açmaz›
d. ‹timat oyunu e. ‹flbirliksiz oyun
5. K. Wicksell’in ortaya koydu¤u hangi kural mali ter-cihlerde parlamento üyeleri aras›nda pozitif toplaml›
bir oyun oynand›¤›n› göstermektedir.
a. basit ço¤unluk b. nitelikli ço¤unluk c. oyçoklu¤u d. oybirli¤iyle oylama e. az›nl›k oyu
6. Merkezi hükümetin ya da yerel idarelerin fakirlere, iflsizlere ve sakatlara yapt›klar› kamusal yard›mlar› alan-lar›n ve yard›mlar› verenlerin pazarl›k etti¤i ve yard›m-lar›n istismar edildi¤ini gösteren oyunyard›m-lar›n yer ald›¤› ça-l›flma afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Rant Kollama b. Hizmet Kay›rmac›l›¤›
c. Leviathan d. Refah Devleti e. Semiriyeli Ç›kmaz›
7. Bireysel menfaatlerle toplumsal menfaat ya da bi-reysel davranmakla iflbirli¤i yapmak aras›ndaki muhte-mel çeliflkiyi ortaya koyan oyuna ne ad verilir?
a. Korkak-Tavuk oyun b. ‹timat oyunu c. Statik oyun d. Mahkum açmaz›
e. ‹flbirliksiz oyun
8. Hangi oyunda hiçbir oyuncunun hakim stratejisi yok-tur ve her iki oyuncu da rakibinin karar›n› veri olarak al›r.
a. iflbirlikçi olmayan oyun b. iflbirlikçi oyun
c. karma-güdülü oyun d. iki-kiflili oyun e. çok-kiflili oyun
9. James M. Buchanan’a göre kaybedenleri oldu¤u gi-bi kazananlar› da olan simetrik olmayan oyun afla¤›da-kilerden hangisidir?
a. oy ticareti oyunlar›
b. hizmet kay›rmac›l›¤› oyunlar›
c. politik mübadele oyunlar›
d. sosyal tercih oyunlar›
e. rant kollama oyunlar›
10.James M. Buchanan’a göre, rant kollaman›n azalt›l-mas› için rant kollamaya olanak sa¤layan yürürlükteki yasalarda yap›labilecek de¤ifliklikler üzerinde genel bir iflbirli¤ine gitmektense, afla¤›daki unsurlardan hangisi üzerinde iflbirli¤ine varmak daha kolay sonuç verir.
a. tüzükler b. kanunlar c. anayasa d. yönetmelikler e. mahkeme kararlar›
Kendimizi S›nayal›m
1. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Oyun Teorisi’nin Temelle-ri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
2. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Oyun Teorisi’nin Temelle-ri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
3. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Oyun Teorisi’nin Temelle-ri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
4. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Oyun Teorisi’nin Temelle-ri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
5. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kamu Tercihi Teorisi ve Oyun Teorisi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
6. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kamu Tercihi Teorisi ve Oyun Teorisi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
7. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kamu Tercihi Perspektifin-den Muhtelif Konular ve Problemlere Yönelik Oyun Teorisi Analizleri” konusunu yeniden göz-den geçiriniz.
8. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Toplumsal Düzen ‹çin Siya-sal Kural Oluflturulmas›n›n Önemi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
9. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Rant Kollama” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
10. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Rant Kollama” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
S›ra Sizde 1
Oyun teorisi; bireylerin karfl› karfl›ya kald›klar› ikilemle-ri ortadan kald›rmak ya da çözmek için kulland›klar›
yöntemler ve oluflturduklar› stratejileri inceleyen bir yaklafl›md›r.
Sonucun oyuncular›n hem kararlar›n›n hem de ç›karla-r›n›n çak›flmas›na ba¤l› oldu¤u, oyunda oyuncular›n
di-¤er oyunculara kendi niyetlerini belirtti¤i oyunlara “ifl-birlikçi oyun” denir.
Bir oyuncunun kazanc›n›n di¤er oyuncunun kayb›na eflit oldu¤u, bir oyuncu kazan›rken di¤erinin kaybetti¤i oyuna “S›f›r-toplaml› oyun” ad› verilir.
S›ra Sizde 2
Kamu tercihi, kolektif faaliyet ve toplam tercih sorunu-nu incelemektedir. Oyun teorisinin kurucular› da oyun teorisini rasyonel tercih bilimi olarak kabul etmektedir-ler. Dolay›s›yla her iki teoride de tercihler ve tercihler-de bulunan aktörlerin stratejileri ve davran›fl motivas-yonlar› önem tafl›maktad›r.
S›ra Sizde 3
Sosyal regülasyonlar; bir toplumsal düzen için konul-mufl olan kurallar bütünüdür. Toplumsal düzen için özellikle devletin kurallar koymas› ve o toplumda yafla-yan bireyleri bu kurallar› uymaya zorlamas›, kaosun önlenmesi aç›s›ndan gereklidir. Trafik kurallar›n› buna örnek olarak verebiliriz.
S›ra Sizde 4
Rant kollama oyunlar›, simetrik olmayan oyunlard›r. Bu oyunlarda kaybedenler oldu¤u gibi kazananlar da bu-lunmaktad›r. Toplumda rant kollaman›n kapsam›n›n daralt›lmas› aç›s›ndan kamusal ya da yasal düzenleme-lerin yap›lmas› ve politik alanda yap›sal de¤ifliklikdüzenleme-lerin sa¤lanmas› gerekir. Bu konuda yasalarda ve anayasa-larda yap›lacak de¤iflikliklerin etkisinin farkl› oldu¤u savunulmaktad›r. Buchanan’a göre, rant kollamaya ola-nak sa¤layan yürürlükteki yasalarda yap›labilecek de¤i-fliklikler üzerinde genel bir ifl birli¤ine gitmektense te-mel anayasa de¤iflikli¤i üzerinde ifl birli¤ine varmak da-ha kolay sonuç vermektedir. fiüphesiz rant kollama so-runu sadece mevzuatla daralt›labilecek bir sorun de¤il-dir. Sorunun toplumsal ve ahlaki boyutlar› da vard›r.
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› S›ra Sizde Yan›t Anahtar›
A
Anayasal demokrasi:Anayasada bireylerin hak ve özgür-lüklerinin aç›kça tan›mland›¤› ve korundu¤u, siyasal gü-cün hak ve yetkilerinin do¤ru bir biçimde tespit edildi¤i ve s›n›rlar›n›n aç›k olarak belirlendi¤i bir demokrasi an-lay›fl›d›r.
B
Basit ço¤unluk kural›: Toplumsal karar al›m› için oylamaya kat›lan bireylerin yar›s›ndan bir fazlas›n›n (%51) oyunun al›nmas›n›n yeterli oldu¤u oylama kural›d›r.
Bürokrasinin Ekonomik Teorisi:Kamu bürokrasi içerisin-deki davran›fl motivasyonlar›n› ve bürokratik iflleyiflin ekonomik etkilerini analiz eden bürokrasi teorisidir.
Ç
Ç›kar gruplar›:Ortak maddi ve/veya manevi ç›karlar etraf›n-da bütünleflmifl ve bu ç›karlar çerçevesinde uzmanl›¤a dayal› olarak örgütlenmifl, ortak ç›karlar› do¤rultusunda siyasi yönetimden talepte bulunan toplumsal gruplard›r.
D
Deneysel Kamu Tercihi:Laboratuara dayal› deneylerin, N (N>1) say›daki bireyden oluflan kolektif bir grubun her bir üyesi için ortak sonuçlara ulafl›lmas›n› sa¤layacak fle-kilde, grup karar alma mekanizmalar›na uygulanmas›n›
içeren Kamu Tercihi Teorisi’nin yeni bir inceleme alan›-d›r.
Depolitizasyon:Bireyin siyasal ç›kar ve eylemlerini terk et-mesi ya da bir grup, kurum veya eylemin siyasal
kimli-¤ini yitirmesi veya siyasal süreçlerin d›fl›nda kalma, sallaflma ediminden uzaklaflma, siyasetten so¤uma, siya-sal geliflmelere karfl› ihtiyatl› ve mesafeli bir yaklafl›m›
benimsemesidir.
Devletin baflar›s›zl›¤› teorisi:Kamu tercihi iktisatç›lar›n›n gelifltirdi¤i ortanca seçmen, oy ticareti, özel ç›kar grup-lar›n›n rant kollama faaliyetleri, seçmenin eksik enfor-masyon sorunu gibi unsurlar› bir devlet baflar›s›zl›¤› ola-rak nitelendiren ve siyasal süreçteki etkinsizliklerin kay-naklar› ve sonuçlar› üzerinde duran bir teorisidir.
E
Ekonomik Anayasa: Siyasal iktidarlar›n ekonomik alandaki güç ve yetkilerinin çerçevesinin ülke anayasalar›nda be-lirlenmesini içeren ve bu kurallar› temelde mali anayasa ve parasal anayasa olarak ikiye ay›ran yaklafl›ma verilen add›r.
G
Grup:Belirli say›da insan toplulu¤unun bir araya gelmesiyle oluflmufl formel ya da informel bir yap› ya da organizas-yona verilen add›r.
Gündemin kontrolü:Bürokrasinin yasama organ›n›n ald›¤›
kararlar üzerinde gündemi belirleyerek ve yönlendire-rek etkili olmas›na verilen add›r.
H
Halk teflebbüsü: Yar› do¤rudan demokrasilerde halk›n, tem-silcileri vas›tas›yla de¤il, bizzat kanun teklifinde bulun-mas›na denir.
Halk vetosu: Yasama organ›nca kabul edilmifl ve yürürlükte olan bir kanunun, halk›n belirli bir ço¤unlu¤u taraf›n-dan istenmemesi nedeniyle iptal edilmesi uygulamas›na denir.
‹
‹ki basamakl› yasama sistemi: Birbirinden ba¤›ms›z olan ve seçilen temsilcilerden oluflan iki ayr› meclisin bulun-du¤u sistemdir.
‹flbirlikçi oyun: Sonucun oyuncular›n hem kararlar›n›n hem de ç›karlar›n›n çak›flmas›na ba¤l› oldu¤u, oyunda cular›n di¤er oyunculara kendi niyetlerini belirtti¤i oyun-lara denir.
K
Kamu bürokrasisi: Kamu sektöründeki organizasyonlar› ifa-de eifa-den, kamu sektörünün kültürel, top¬lumsal, ekono-mik ve siyasal yönlerini ve kamu çal›¬flanlar›n›n davra-n›fl biçimlerini aç›klayan bir te¬rimdir.
Kamu Tercihi Teorisi:Piyasa d›fl› karar alma sürecinin eko-nomik analizini yapan ve ekonomi teorisindeki araç ve metotlar› politik sürece, kamu sektörüne, politikaya ve kamu ekonomisine uygulayan bir teoridir.
Klasik Ç›kar Gruplar› Teorisi:Ç›kar gruplar›n›n ço¤ulcu demokrasinin vazgeçilmez unsurlar› oldu¤unu ve “top-lumsal ç›kar”a hizmet ettiklerini savunan teoridir.
Kolektif Tercih Teorisi:Toplumda yer alan bireylerin siya-sal süreçteki tercihlerinin nas›l toplanaca¤› ve böylece tutarl› toplumsal tercihlere nas›l ulafl›laca¤›n› inceleyen teoriye verilen add›r.
Kurumsal ç›kar gruplar›:Yüksek düzeyde bir disiplin ve teflkilat yap›s›na sahip kurumlar›n oluflturduklar› örgüt-lenmelerdir.
Sözlük
L
Lobicilik: Ç›kar gruplar›n›n, karar merkezleri içine kendi ç›-karlar›na hizmet edecek kiflilerin atanmas›n› sa¤layarak, bu kifliler vas›tas›yla da siyasal kararlar›n kendi ortak ç›-karlar› do¤rultusunda al›nmas›n› sa¤lama çabalar›na ve-rilen add›r.
M
Mahkum Açmaz›:Bireysel menfaatlerle toplumsal menfaat ya da bireysel davranmakla iflbirli¤i yapmak aras›ndaki muhtemel çeliflkiyi ortaya koyan oyuna verilen add›r.
Mali Rant: Toplumda baz› kesimlerin kamusal mal ve hizmet-lerden daha fazla yararland›¤› halde daha az vergi öde-mesi durumudur.
Mali Sömürü:Toplumda baz› kesimlerin kamusal mal ve hiz-metlerden daha az yararland›¤› halde daha fazla vergi ödemesi durumudur.
Mesleki ç›kar gruplar›: Ayn› veya benzer meslekteki organi-zasyonlar›n, mesleklerinin itibarlar›n› ve mesleki ç›karla-r›n› korumak için oluflturduklar› örgütlenmelerdir.
O
Oligarfli:Politik gücün, toplumun küçük bir grubunun elinde oldu¤u yönetim flekline verilen add›r.
Oybirli¤i kural›:Karar alma sürecinde, al›nacak kararlar ko-nusunda tüm bireylerin tercihlerinin ayn› olmas› duru-munda ortaya ç›kan karar alma kural›d›r.
P
Plütokrasi:Ç›kar ve bask› gruplar›n›n hakim oldu¤u demok-ratik yap›ya verilen add›r.
R
Rant Kollama: Devlet müdahaleleri neticesinde özel ç›kar gruplar›n›n kaynaklar›n› regülasyonlar›n etkileme alan›
içerisine giren her türlü düzenlemeyi bertaraf etmeye ve-ya etkileyerek kendi ç›karlar› do¤rultusunda kullanmave-ya yöneltme ve böylece devlet taraf›ndan oluflturulan suni rant› elde etme çabalar›na verilen add›r.
Rasyonel seçmen bilgisizli¤i:Seçmenlerin tercihte buluna-ca¤› seçenekler hakk›nda enformasyon toplaman›n fay-da ve maliyetlerini karfl›laflt›rarak, enformasyon topla-mas› maliyetli ise bilgisiz kalmay› tercih etmesi durumu-dur.
Rasyonel seçmen bilgisizli¤i:Seçmenlerin tercihte buluna-ca¤› seçenekler hakk›nda enformasyon toplaman›n fay-da ve maliyetlerini karfl›laflt›rarak, enformasyon topla-mas› maliyetli ise bilgisiz kalmay› tercih etmesi durumu-dur.