Demokrasiyi yozlaflt›ran nedenlerden bir di¤eri “lider diktas›” d›r. Siyasal partiler-de parti içi partiler-demokrasinin mevcut olmamas› dolay›s›yla en baflta parti lipartiler-derli¤i için yar›flma hakk› ortadan kalkmaktad›r. Hatta baz› partilerde öyle bir noktaya gelin-mektedir ki, parti baflkanl›¤›n› b›rakan bir lider, parti içerisinde belirli bir ismi des-tekleyerek parti lideri olmas›nda etkin bir rol oynamakta ve görevde olmasa bile partiyi istedi¤i flekilde yönlendirebilmektedir.
Öte yandan, milletvekillerini halk de¤il gerçekte siyasal parti lideri seçmekte-dir. Parti genel baflkanlar› ya da parti genel merkezleri, aday milletvekillerini
key-fice belirlemekte ve s›ralamay› da kendilerine göre yapmaktad›rlar. Delege yoluy-la seçim yap›ld›¤›nda da, bu kez “lider sultas›” yerine “delege egemenli¤i” söz ko-nusu olmaktad›r. Daha önce de ele al›nd›¤› gibi, Michels’in teoride “Oligarflinin Tunç Yasas›” olarak adland›rd›¤› bu durum, günümüz demokrasilerinde yayg›n olarak görülmektedir.
Kuvvetler ayr›l›¤›n etkin olmad›¤› durumlarda ortaya ç›kan bir baflka sonuç, ik-tidar›n belirli bir kiflide toplanmas›d›r. Yürütmenin yasama karfl›s›nda ön plana ç›k-mas› ve genifl yetkilerle donat›lç›k-mas› durumunda, iktidardaki siyasal parti lideri önemli bir nüfuz kazan›r. “‹ktidar›n kifliselleflmesi” ad› verilen bu durum, kat› par-ti disiplinin gepar-tirdi¤i bir sonuçtur. Kat› parpar-ti disiplini nedeniyle parpar-ti mensuplar›, li-derlerine her konuda itaat etme zorunda kalmaktad›rlar. Medyan›n da etkisiyle ön plana ç›kan parti lideri, adeta tüm devleti temsil ediyor hale gelir. Bu durum gerek parti içi demokrasi hem de kuvvetler ayr›l›¤› bak›m›ndan son derece sak›ncal› bir durumdur.
Militarizm
Ordu da “askerî güç oda¤›” olarak çeflitli ülkelerde demokrasi d›fl› e¤ilimlere yö-nelebilmektedir. Ordunun bir güç oda¤› oldu¤u ülkelerde, hiç beklenmedik za-manlarda askerî ihtilaller olabilmektedir. Bazen, silahl› kuvvetler gizli ya da aç›k olarak hükûmetler üzerinde bask› oluflturabilmektedir.
Militarizm, en önemli etkisini askerî ihtilaller sonras›nda kurulan hükûmetler üzerinde göstermektedir. Demokrasinin kesintiye u¤rad›¤› bu dönemde, ordunun teflvikiyle yönetimi eline alan hükûmet, siyasal karar alma sürecinde orduya önem-li bir yer verir. Bu durum özelönem-likle ihtilaller sonras› ç›kar›lan anayasalarda güven-ce alt›na al›nmaktad›r. Sivil anayasa niteli¤inde olmayan bu anayasalarda, ordu mensuplar›n›n birtak›m politik ve özerk kurumlarda görev almas› dahi söz konu-su olabilir.
‹deal demokrasiye ulaflma çabalar›, tarih boyunca de-vam etmifl ve farkl› demokrasi anlay›fllar› kapsam›nda de¤iflik demokrasi türleri ortaya ç›km›flt›r. Fakat uygula-nan demokratik modeller çeflitli düflünürler taraf›ndan gelifltirilen teorilerle elefltirilere maruz kalm›fllard›r.
Demokrasinin iflleyifli için bir toplumdaki bireysel ter-cihlerin tutarl› toplumsal tercihlere dönüflmesi gerekir.
Bunun sa¤lanmas›, kolektif karar alma sürecinin bir sorunudur. Amerikal› iktisatç› K.J. Arrow, bireysel ter-cihlerden tutarl› toplumsal tercihlere ulaflmak için ge-çerli olmas› gereken oylama kural›n› bulmaya çal›flm›fl-t›r. Fakat tutarl› toplumsal tercihlere ulaflmak ise kol-lektif karar alma sürecinin belirli koflullar› karfl›lamas›
gerekir. Demokratik sistemlerde uygulamada yayg›n olarak kullan›lan ço¤unluk kural› bu koflullar› karfl›la-mada yetersizdir. Arrow’un bu görüflleri literatürde “Ar-row Paradoksu” ya da “‹mkâns›zl›k Teoremi” olarak adland›r›lmaktad›r.
Anthony Downs’a göre, demokrasinin iflleyiflindeki ak-sakl›klardan birinin eksik enformasyon sorunu oldu¤u-nu ifade etmifltir. Gerçek dünyada seçmenler tercihte bulunacaklar› adaylar, siyasal partiler, hükûmet politi-kalar› ve bu politipoliti-kalar›n sonuçlar› hakk›nda tam enfor-masyona sahip de¤illerdir.
Demokrasiye yönelik elefltirilerin bir k›sm› elitist teoris-yenlerden gelmifltir. Gaetano Mosca, Vilfredo Pareto ve Robert Michels’in bafl›n› çekti¤i bu teorisyenler, siyasal elitizm kavram›n› farkl› aç›lardan de¤erlendirmekle bir-likte, demokrasinin iflleyifli aç›s›ndan elit yap›lar› önem-li bir engel olarak görmüfllerdir.
Demokrasinin önündeki en önemli engeli s›n›rs›z de-mokrasi ve bunun sonucu olarak siyasal gücün kötüye kullan›m› olarak gören iki önemli düflünür; F. A. Von Hayek ve James M. Buchanan’d›r. Hayek s›n›rs›z de-mokrasinin tehlikelerine iflaret ederek, s›n›rs›z demok-rasiyi bireysel özgürlüklerin önünde önemli bir engel olarak görmüfltür. Hayek’e göre s›n›rs›z demokrasi, gü-cü kanunla s›n›rland›r›lm›fl iktidar ile mümkündür.
Karl Marx, 1800’lü y›llardaki demokrasiyi burjuvazinin egemen oldu¤u bir demokrasi olarak nitelendirmifl ve ideal demokrasiyi proletaryan›n egemen oldu¤u bir de-mokrasi (Proletaryan Dede-mokrasi) olarak tan›mlam›flt›r.
Günümüzde uygulama yönünden geçerlili¤i olan tem-silî-kat›l›mc› demokrasilerdir. Ancak temtem-silî-kat›l›mc›
demokrasilerin de pratikte önemli açmazlar›
bulunmak-tad›r. Temsili demokraside halk egemenli¤i parlamen-toda temsilciler taraf›ndan temsil edilmekte ve parla-mentoda ço¤unlu¤u sa¤layan siyasal iktidar, kamusal faaliyetlere iliflkin kararlarda önemli ölçüde söz sahibi olmaktad›r. Bu durumda yürütme organ›n›n, yasama organ›na karfl› üstünlü¤ü geçerli olmaktad›r.
Temsilî demokrasinin en önemli açmaz› demokrasiyi ifade eden halk egemenli¤i kavram›n›n yanl›fl yorum-lanmas›d›r. Ço¤unlukçu temsili demokrasilerde ço¤un-lu¤un halk iradesini temsil etmemesinin yan›nda bu grubun d›fl›ndaki az›nl›¤›n haklar›n›n temsili de önemli bir sorun olarak ortaya ç›kmaktad›r. fiüphesiz kararlar›n oy birli¤i ile al›nmad›¤› her alanda bir az›nl›k grup söz konusu olacakt›r. Fakat ço¤unlu¤un karar ald›¤› bir si-yasal süreç, az›nl›¤›n sürece kat›lmamas› ve temsil edil-memesi anlam›na gelmemelidir.
Ço¤unlukçu temsilî demokraside ço¤unluk iradesinin halk egemenli¤ini temsilini engelleyen bir baflka faktör yasama organ›nda görülebilen “Oy Ticareti” uygulama-lar›d›r. Oy ticareti; parlamentodaki siyasal partilerin an-laflarak, karfl›l›kl› olarak birbirlerinin kanun tekliflerini desteklemeleridir. Demokrasi için sak›ncal› olan negatif oy ticaretidir.
Temsilî-kat›l›mc› demokrasiye en önemli elefltiri siyasal kat›l›m›n yetersizli¤i ve seçmenlerin bilgisizli¤idir.
Günümüzde “demokrasi” olarak adland›r›lan çeflitli ül-kelerde gerçekte “halk›n egemenli¤i” de¤il, “ç›kar ve bask› gruplar›n›n egemenli¤i” söz konusudur. Kimi zaman hükûmetler, s›n›rs›z yetkileri elinde bulundu-ran siyasal güç oda¤› konumundad›rlar. Kimi zaman da parasal güç oda¤› olarak zenginler ve bunlar›n kur-duklar› dernek vs. organizasyonlar (iflveren sendikala-r› vb.) kendi istekleri dahilinde siyasal iktidarlasendikala-r› etki-leyebilmektedirler.
Depolitizasyon, toplumda çeflitli nedenlerle kendili¤in-den beliren bir e¤ilimi veya yönelifli de¤il fakat devlet otoritesince belli bir amaçla bilinçli olarak benimsenen bir tutumu ifade etmek için kullan›l›r. Depolitizasyonun sonucu seçmenlerin politikaya ve dolay›s›yla siyasal ka-t›l›ma olan ilgisinin zay›flamas›d›r. Seçmenlerdeki k›sa vadeli düflünme al›flkanl›¤› (politik miyopluk) da seçim dönemlerinden önce yayg›n olarak görülmektedir. Bu durum rasyonel siyasal tercihlerin ortaya konulmas›n›
engellemektedir.
Özet
Sivil toplum demokrasilerin vazgeçilmez bir unsurudur.
Günümüzde bask› ve ç›kar gruplar› fleklinde organize olan sivil toplum kurulufllar›, siyasal iktidar üzerinde çeflitli yöntemlerle etkili olabilmektedirler.
Günümüzde demokrasilerinin önündeki en güçlü tehli-kelerden biri insan haklar› ihlalleridir. Bu haklar›n etkin bir flekilde güvence alt›na al›nmad›¤› ülkelerde, devle-tin bireysel özgürlüklerini s›n›rlay›c› uygulamalar› söz konusu olabilmektedir.
Ça¤dafl demokrasilerin bir k›sm›nda hukuk devleti ve kuvvetler ayr›l›¤› ifller durumda de¤ildir. Hükûmetlerin keyfice ald›klar› kararlar ve yapt›¤› uygulamalar üzerin-de kontrol mekanizmalar› son üzerin-derece yetersizdir. Yarg›-n›n tam ba¤›ms›z olmad›¤› ülkelerde hukuk d›fl› eylem ve uygulamalar maalesef yayg›nd›r.
Laiklik olgusu devletin çeflitli dinlere karfl› ay›r›mc› ol-mamas›n› gerektirmektedir. Öte yandan devletin ülke-deki belirli bir dine karfl› imtiyazl› davranmas› ve bu yolla dinin siyasallaflt›r›lmas› ülkeyi demokratik bir re-jimden teokratik bir rejime sürükleyebilir.
Demokrasiyi yozlaflt›ran nedenlerden bir di¤eri “lider diktas›” d›r. Siyasal partilerde parti içi demokrasinin mevcut olmamas› dolay›s›yla en baflta parti liderli¤i için yar›flma hakk› ortadan kalkmaktad›r.
Ordu da “askerî güç oda¤›” olarak çeflitli ülkelerde de-mokrasi d›fl› e¤ilimlere yönelebilmektedir. Ordunun bir güç oda¤› oldu¤u ülkelerde, hiç beklenmedik zaman-larda askerî ihtilaller olabilmektedir. Bazen, silahl› kuv-vetler gizli ya da aç›k olarak hükûmetler üzerinde bas-k› oluflturabilmektedir.
1. Afla¤›dakilerden hangisi K. Arrow’a göre demokra-tik bir yönetimde tutarl› toplumsal tercihlere ulaflmay›
sa¤layacak oylama kural›n›n karfl›laflmas› gereken ko-flullardan biri de¤ildir?
a. Karar alma kural› bireylerin tercihlerine cevap verebilmelidir.
b. Toplumda diktatörlük yönetimi olmamal›d›r.
c. Bireysel tercihlerin s›ralanmas› konusunda bir k›s›tlama olmamal›d›r.
d. Bireysel tercihlerin s›ralamas› ne flekilde olursa olsun, geçerli olan karar alma kural› ile karar al-mak mümkün olabilmelidir.
e. Bireysel tercihlerde çeliflki olmamal›d›r.
2. Afla¤›dakilerden hangisi Anthony Downs’a göre iyi iflleyen bir demokrasinin flartlar›ndan de¤ildir?
a. Partiler aras›nda ileri düzeyde rekabet olmal›d›r.
b. Seçimlerin yap›lma zaman›na sadece hükümet-teki parti karar vermemelidir.
c. Yetiflkin nüfusun genel seçme hakk› ve eflit oy hakk› olmal›d›r.
d. Seçmenlerin seçim süreciyle ilgili tam enformas-yona sahip olmas› için e¤itimden geçirilmelidir.
e. Seçim sonuçlar› kabul edilmeli ve seçim sonra-s›nda kazanan ve kaybedenler illegal ve güce dayal› araçlar kullanmamal›d›r.
3. Politik gücün, toplumun küçük bir grubunun elinde oldu¤u yönetim flekli afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Oligarfli b. Demarfli c. Poliarfli d. Demokrasi e. Alturizm
4. Demokrasinin önündeki en önemli engeli, s›n›rs›z demokrasi ve bunun sonucu olarak siyasal gücün kötü-ye kullan›m› olarak gören düflünürler afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Anthony Downs ve K.J. Arrow b. K.J. Arrow ve Gaetano Mosca c. Vilfredo Pareto ve Robert Michels d. F. A. Von Hayek ve James M. Buchanan e. Montesquieu ve Max Weber
5. Afla¤›daki ifadelerden hangisi yanl›flt›r?
a. Buchanan ve Tullock’a göre oylama maliyeti seçmenin siyasal sürece kat›l›m›nda önemli bir belirleyicidir.
b. Oylama mekanizmas› arac›l›¤›yla kat›l›m›n›n sa¤-layaca¤› faydalar, oylaman›n maliyetinden fazla ise seçmenler oylamada bulunurlar.
c. Buchanan ve Tullock, f›rsat maliyetini minimize eden optimal ço¤unlu¤a ulaflmaya çal›flm›fllard›r.
d. Seçmen aç›s›ndan oylaman›n d›flsal maliyet ve ka-rar alma maliyeti (zaman maliyeti, bilgi edinme maliyeti vb.) olmak üzere iki tür maliyeti vard›r.
e. Bir toplumda oylamaya kat›lacak birey say›s›n›n fazla olmas› halinde d›flsal maliyetler azal›r.
6. Afla¤›dakilerden hangisi yanl›flt›r?
a. Ç›kar ve bask› gruplar› siyasal karar alma süreci-ne hakim oldu¤u demokrasilere “Plütokrasi” ad›
verilir.
b. James M. Buchanan’a göre, egemenlik genel ira-de olarak tan›mlam›flt›r ve halk ço¤unlu¤u genel iradeyi yans›tmaktad›r.
c. Parlamenter sistemin ay›rt edici özelli¤i; seçime dayal› ve temsil niteli¤i olan parlamentoya karfl›
sorumlu bir hükümetin olmas› ve yasama-yürütme iliflkisinin esnek kuvvetler ayr›m›na dayanmas›d›r.
d. Yasama organ›ndaki siyasal partilerin kendi ç›-karlar› için aralar›nda anlaflarak toplumun ter-cihlerini yans›tmayan bir yasa tasar›s›n› onayla-malar›na “negatif oy ticareti” denir.
e. Siyasal gücün kötüye kullan›m›n›, politik aktör-lerin ç›kar maksimizasyonu yoluyla demokrasiyi tahrip etmesini engelleyebilecek tek önlemin, ço¤unluk yönetimine getirilecek anayasal s›n›r-lamalar oldu¤u görüflü “anayasal (s›n›rl›) demok-rasi” olarak ifade edilmektedir.
7. Siyasal karar alma sürecinde parti içi demokrasinin etkin bir flekilde ifllemedi¤i, parti kadrolar›n›n belirli bir elit kesimin elinde topland›¤› durumu ifade etmede kul-lan›lan kavram afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Oligarflinin Tunç Yasas›
b. Elit dolafl›m›
c. Demarfli d. Poliarfli e. Meritokrasi
Kendimizi S›nayal›m
8. Afla¤›dakilerden hangisi ç›kar ve bask› gruplar›n›n siyasal iktidar ve bürokrasi üzerinde oluflturdu¤u bask›
yöntemlerinden biri de¤ildir?
a. Tehdit b. Lobicilik c. Sabotaj d. ‹kna
e. Ortak vizyon oluflturma
9. Seçmenin tam enformasyona sahip olmas›n›n fayda-lar›n› ve enformasyon maliyetlerini karfl›laflt›rd›¤›nda, enformasyon elde etme maliyeti faydas›ndan fazla ise tercihte bulunaca¤› alternatifler hakk›nda bilgisiz kal-may› tercih etmesine ne ad verilir?
a. Tam enformasyon b. Rasyonel bilgisizlik c. K›smi bilgisizlik d. Yüksek bilgisizlik e. Do¤al bilgisizlik
10.Tutarl› toplumsal tercihlerine iliflkin uygunluk ko-flullar›n› belirledikten sonra bu koflullar› karfl›lamadaki en büyük engelin ço¤unluk kural› oldu¤unu belirten teori afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Eksik Enformasyon Teorisi b. Siyasi Elitizm Teorisi c. ‹mkans›zl›k Teoremi d. Oligarflinin Tunç Yasas›
e. Poliarfli
1. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Arrow: Demokrasinin ‹m-kans›zl›¤›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
2. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Downs: Eksik Enformas-yon” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
3. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Michels: Oligarflinin Tunç Yasas›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
4. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Hayek ve Buchanan: S›n›r-s›z Demokrasi ve Siyasal Gücün Kötüye Kulla-n›m›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
5. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Buchanan ve Tullock: Oyla-man›n Maliyeti” konusunu yeniden gözden ge-çiriniz.
6. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Demokrasiye Teorik Dü-zeyde Yöneltilen Elefltiriler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
7. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Michels: Oligarflinin Tunç Yasas›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
8. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ç›kar Gruplar›n›n Egemen-li¤i” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
9. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Downs: Eksik Enformas-yon” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
10. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Arrow: Demokrasinin ‹m-kans›zl›¤›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›
S›ra Sizde 1
Bir seçmen olarak tüm kamu politikalar› hakk›nda bil-gi sahibi olmam›z imkâns›zd›r. Ekonomi, çevre, sanayi, tar›m, d›fl politika, ticaret, enerji, kültür-sanat, e¤itim vb. politikalar son derece ayr›nt›l› ve uzmanl›k isteyen politikalard›r. Seçmenler daha çok kendileriyle do¤ru-dan ilgili olan politikalarla daha çok ilgilenirler. Bir üni-versite ö¤rencisinin e¤itimini ald›¤› alanda uygulanan politikalarla ve e¤itim politikalar›yla daha çok ilgilen-mesi buna örnek olarak verilebilir.
S›ra Sizde 2
Hükûmetlerin vergilemeyle ilgili yetkileri anayasada ve yasalarda belirtilmifltir. Fakat genellikle bu yetkile-rin s›n›rlar›n›n belirgin olmad›¤› ve çok genifl oldu¤u görülmüfltür. Tarih boyunca zaman zaman vergi oran-lar›n›n çok yüksek olmas›, adaletsiz vergi uygulamala-r›na rastlanmas› bu yetkinin kötüye kullan›labildi¤ini göstermektedir.
S›ra Sizde 3
Yasama organ›nda kararlar›n basit ço¤unlukla al›nmas›
hâlinde, yüksek oranda bir az›nl›k oyu ortaya ç›kmak-tad›r. Oy birli¤iyle karar almak da imkâns›z oldu¤u için, mümkün oldu¤unca oy birli¤ine yaklaflan bir oylama kural›n›n uygulanmas› daha uygundur. Bu nedenle ni-telikli ço¤unluk kural› daha idealdir.
S›ra Sizde 4
Seçme ve seçilme özgürlü¤ü, din ve vicdan özgürlü¤ü, düflünce özgürlü¤ü siyasal özgürlükler aras›nda yer al›r.
Aktan, Coflkun Can (1994), Ça¤dafl Liberal Düflünce Po-litik ‹ktisat, TAKAV Matbaas›, Ankara.
Aktan, Coflkun Can (1999), “Kahrolsun Demokrasi, Ya-flas›n Demarfli”, Yeni Türkiye Dergisi, Y›l 5, Say› 29, Eylül-Ekim.
Aktan, Coflkun Can (2002), Yolsuzlukla Mücadele Stra-tejileri, Editör: Coflkun Can Aktan, Hak-‹fl Yay›nlar›, Ankara.
Aktan, Coflkun Can ve Dilek Dileyici (2001), “Kamu Ekonomisinde Karar Alma ve Oylama Yöntemleri”, Kamu Tercihi ve Anayasal ‹ktisat Dergisi, Y›l 1, Sa-y› 1, Ocak-fiubat-Mart, ss.86-114.
Aleskerov, Fuad, Hasan Ersel, Yavuz Sabuncu (1999), Seçimden Koalisyona Siyasal Karar Alma, Yap› Kre-di Yay›nlar›, ‹stanbul.
Arrow, Kenneth J. (1963), Social Choice and Individual Values, Second Edition, New Haven, Cowles Commission, Yale University Press.
Beetham David and Kevin Boyle (1998), Demokrasinin Temelleri, Çev. Vahit B›çak, Liberte Yay›nlar›: 22.
Buchanan, James M. (1977), “Why Does Goverment Grow?”, in: Budgets and Bureaucrats: The Sources of Government Growth, Ed: Thomas E. Borcherding, Durham, North Carolina, Duke University Press, pp.
3-18.
Buchanan, James M. (1991), “Pozitif Kamu Tercihi Te-orisi ve Normatif Temelleri”, Çev: Coflkun Can Ak-tan, ‹çinde: Kamu Tercihi ve Anayasal ‹ktisat, Yay›-na Haz›rlayanlar: Aytaç Eker ve Coflkun Can Aktan, Akl›selim Ofset Tesisleri, ‹zmir.
Buchanan, James M. and Gordon Tullock (1962), The Calculus of Consent, Ann Arbor: The University of Michigan.
Butler, Eamonn (1996), Hayek, Çev: Yusuf Ziya Çelik-kaya, Liberal Düflünce Toplulu¤u Yay›nlar›: 7, An-kara.
Canfora, Luciani (2003), Demokratik Retori¤in Elefltirisi, Türkçesi: Durdu Kundakç›, Dost Kitabevi Yay›nlar›, Ankara.
Congleton, Roger D. (2003), “Informational Limits to Democratic Public Policy”, 11-09-03, wwwsoc.nii.ac.jp/jepa/2003/40t2.pdf.
Dahl, Robert A. (1993), Demokrasi ve Elefltirileri, Çev:
Levent Köker, Türk Siyasi ‹limler Derne¤i-Türk De-mokrasi Vakf›, Ankara.