C. DUMLUPINAR VE ASLIHANLAR MUHAREBELERİ MÜNASEBETİYLE
1. Sakarya Zaferi Münasebetiyle Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Gönderilen
Sakarya Zaferi’nin yurt içinde ve yurt dışında yankısı büyük olmuştur. Yurdun her tarafından ve yurt dışından Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Sakarya Zaferi’ni kutlayan telgrafları gönderilmiştir.
a) Vilayetlerden Gönderilenler
Sakarya Zaferi’ni kutlamak için ve her fedakârlığı yapmaya hazır olduklarını belirtmek için memleketin farklı vilayetlerinden ve kazalarından Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne telgraflar gönderilmiştir.
Kars’tan gönderilen telgraf şöyledir: “Avrupa devletlerinin ihtiraslarının tatmini
için güzel yurdumuza musallat ettikleri Yunan canavarlarının büyük milletimizin azmi sayesinde layık oldukları cezayı pek yakın zamanda bulacaklarına imanımız sarsılmazdır. Yarım asra yakın bir zaman süren esaretten, büyük Anadolu’nun azimkâr ordusu sayesinde kurtulan sancağımız halkı bugün memleketin garbında çarpışan orduya, Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne karşı yüreğinde duyduğu şükran borcunu eda için en son fedakarlığı yapmaya hazırdır. Cihan şundan emin olsun ki memleketin
garbında zulüm gören bir Türk’ün hakkı ve çiğnenen bir karış vatan parçasının namusu için yurdun Şark’ında yaşayan her bir İslam ve Türk’ün yüreğinde sönmez bir intikam ateşi yanıyor. Bütün şehir halkının iştiraki ile akdedilen bir içtimada livamız halkı hayat ve namusunu borçlu bulunduğu büyük Anadolu’ya karşı son nefesine kadar her türlü fedakârlığı ifaya hazır bulunduğunu zat-ı devletlerine iblağa karar verdiğini livamız halkı namına arz ederiz.’’ Belediye Reisi ve Müdafaa-i Hukuk Reisi İbrahim, Azalar: Ali Rıza, Kurban, Ahmet ve Yusuf Beyler256.
Lice’nin kahraman halkı da bir telgraf göndererek, Türk ordusunun başarılarının devamı temennisinde bulunmuş ve her zaman yanında olduklarını belirtmişlerdir. Telgrafta: “Milletimizi esir etmek için hücum eden melun düşmana sarsılmaz bir iman
ve kanaatle mukavemet eden kahraman ordumuzun bilumum subay, er ve fertlerine bütün kazamız namına hürmetlerimizi takdim ederiz. Şühedamızın kutsal vücutlarına Fatiha hediye eyleriz. Altı yüz senelik bir devletin hayat-ı istiklâlini muhafazaya dört yüz milyonu geçen ehl’i islâmın hayat-ı diniye ve siyasîlerini himayeye görevli mücahidlerimizin gayeleri şan ve şeref ile vatanımızdan melun düşmanın bir an önce atılmasını Cenab-ı Hakk’tan dileriz. Bu uğurda her türlü fedakârlığı ve hizmeti vatana ifaya amade olduğumuzun cihana ilanına müsaadelerini istirham eyleriz” Lice Kazası müftüsü: Ahmed el-Hacı, Ulemadan sabık müftü: Abdülmecid, Ulemadan: Faik, Hatip: Mehmet, İmam: Mehmet, Belediye Reisi: Abdurrahman257.
Erzincan halkı, “fedakâr ve kahraman ordumuzun kazandığı zaferden dolayı şükran ve selamlarını” telgrafla iletmişlerdir. (Müftü: Mahmut Bey, Belediye Reisi:Rıza Bey, Müdafaa-i Milliye Heyet-i Reisi: Sami Bey) Mardin halkı da,
“kahraman ordumuzun azmi ile kazanmış olduğu zaferi kutlamışlar ve ordumuzun muvaffakiyeti için bir kez daha Cenab-ı Hakk’a dua etmişlerdir.”258
İnebolu halkı, Sakarya Zaferi’nin ardından Ankara Hükümeti’ni kutlamak ve kahraman ordumuza selamlarını iletmek için bir telgraf göndermişlerdir259.
256 Vakit, 9 Eylül 1337 (9 Eylül 1921), nr. 1346, s. 1. 257 Vakit, 9 Eylül 1337 (9 Eylül 1921), nr. 1346, s. 1.
258 Hakimiyet-i Milliye, 23 Eylül 1337 (23 Eylül 1921), nr. 301, s. 2.
259 Hakimiyet-i Milliye, 28 Eylül 1337 (28 Eylül 1921), nr. 306, s. 2; TBMMZC., C. XVII, Ankara, 1958,
Ayrıca Kastamonu, Zonguldak, Ankara, Mecitözü gibi memleketin farklı köşelerinden de kahraman Türk ordusunu ve Başkomutanı Mustafa Kemal Paşa’yı kutlamak için telgraflar gönderilmiştir260.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı ve Başkomutan Mustafa Kemal de gönderilen telgraflara cevap yazarak teşekkür etmiştir. Bu teşekkür telgrafları şu şekildedir:
Sakarya Zaferi’ni tebrik eden Zonguldaklılara gönderilen telgrafta: “Soylu
milletimizin hayat ve istiklalini yok etmek isteyen Yunan ordusunu 21 günlük meydan savaşından sonra bozguna uğratan ordumuz hakkındaki ve benim hakkımdaki tebriklerinize teşekkür ederim.”261
Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı ve Başkomutan
Mustafa Kemal
Kastamonu Vilâyetinin kutlama telgrafına verilen cevap: “Tebrikler ve
tezahüratlar, düşmanı takip etmekte olan bütün ordu mensuplarını ve kumandanlarını duygulandırmış ve müteşekkir bırakmıştır. Ordu, milletini böylece maddi ve manevi olarak kendine yardım eder gördükçe, göstere geldiği fedakârlıkta daha pek çok ileri gidecektir.”262
Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı ve Başkomutan
Mustafa Kemal
Sakarya Zaferi üzerine kutlama telgrafı gönderen Ankaralıların tebrikine verilen cevap şu şekildedir: “Soylu ulusumuzun varlığını ve bağımsızlığını yok etmek isteyen
Yunan ordusunu 21 günlük meydan savaşından sonra bozguna uğratan ordumuz ve kendim için kutlamalarınıza teşekkür ederim.”263
Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı ve Başkomutan
Mustafa Kemal
260 Vakit, 17 Eylül 1337 (17 Eylül 1921), nr. 1354, s. 2. 261 Vakit, 17 Eylül 1337 (17 Eylül 1921), nr. 1354, s. 2. 262 Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve, s. 439.
263 Hakimiyet-i Milliye, 21 Eylül 1337 (21 Eylül 1921), nr. 299, s. 1; Onar, Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı,
Türk milleti adım adım topraklarını düşmandan kurtarmaya başlamıştır. Kazanılan zaferlerle artık daha çok kendine ve ordusuna güvenen Türk milleti, ordusuna ve hükümetine kendi yanında olduklarını hissettirmek için kutlama telgrafları göndermiş ve Türk ordusunun Başkomutanı da bu tebrikleri karşılıksız bırakmamıştır.
b) Diğer Kuruluşlardan ve Şahsen Gönderilenler
Şark Cephesi Kumandanı Kâzım Karabekir Paşa ve Beşinci Grup Kumandanı Fahrettin Bey’den Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne kutlama telgrafları gönderilmiştir; fakat mebusların isteği üzerine telgraflar okunmamış, münasip cevapların yazılması istenmiştir264. Muş Müdafaa-i Hukuk Riyaseti ve Harput Belediye Riyaseti’nden de
telgraflar gönderilmiştir265.
Çatalca Müftüsü Osman Efendi ile iki arkadaşından Sakarya Zaferi’ni kutlamak için Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne telgraf gönderilmiştir. Bu telgrafta: “Âfiyetinizle
milli muzafferiyetlerimizin sürmesini temenni eder ve Meclisi Millimizle kahraman ordumuzu tebrik ederek selamlarımızın iletilmesini istirham eder ve bu vesile ile de hürmetlerimizi takdim ederiz.”266 temennileri yer almaktadır.
Bolu Gençler Birliği Başkanı ile Belediye Başkanı da yurtsever Boluluların hediyelerini Ankara’ya getirerek, kahraman Türk ordusunun zaferini kutlamışlardır. Bu heyet telgrafla değil bizzat kendileri gelerek, Ankara’ya tebriklerini sunmuşlardır. Bu sırada, Malta’dan ilk kaçan on altı kişiden biri olan eski Ordu Komutanlarından Ali İhsan (Sâbis) Paşa’nın, Kuşadası’ndan Söke’ye geldiğini bildiren ve aynı zamanda Sakarya Zaferi’ni kutlayan, Ankara’ya doğru yoluna devam ettiğini haber veren telgrafı Meclis’e gelmiştir267.
c) Yurtdışından Gönderilenler
20 Eylül 1921 tarihinde Azerbaycan Cumhuriyeti Başkanı ve Kafkas Siyasî Komiseri tarafından, Sakarya Zaferi’ni kutlamak amacıyla Türkiye Büyük Millet
264 TBMMZC., C. XII, s. 271.
265 TBMMZC., C. XIII, Ankara, 1958, s. 131. 266 TBMMZC., C. XIV, Ankara, 1958, s. 257. 267 Goloğlu, Cumhuriyet’e Doğru, s. 181.
Meclisi’ne ulaştırılması için Şark Cephesi Kumandanlığına birer telgraf gönderilmiştir. Telgrafnâmeler şöyledir268:
“Türkiye’nin hayatını ve istiklâlini müdafaa eden ordunun kazanmış olduğu parlak zaferden dolayı bizdeki memnuniyeti zat-ı âlilerine arz için kelime bulmaktan acizim. Kahraman Türk askerlerinin kazandığı bu galibiyetten dolayı Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne tebrikatı âcizânemin arz ve tebliğini istirham eylerim.” (Azerbaycan Cumhuriyeti Reisi…)
“Garp Cephesinde harp etmekte olan Türk ordusu ile zât-ı âlilerine Sakarya Meydan Muharebesinde düşmana karşı kazanmış olduğunuz zaferden dolayı arz-ı tebrikanemi kabul etmenizi rica eder ve Türkiye Büyük Millet Meclisi ordusunun tahribatı için uğraşanlara karşı sizlerle aynı duygular içinde olduğumuzu bildirmek isterim.” (Kafkas Siyasî Komiseri…)
Azerbaycan Sosyalist Şûra Cumhuriyeti Ankara Elçisi İbrahim Abilof Beyefendi tarafından, ordumuzun Sakarya Zaferi’ni kutlamak ve Türkiye topraklarının korunması adına girişilen bu mücadele için Türkiye Büyük Millet Meclisi Reisi Başkumandan Gazi Mustafa Kemal Paşa Hazretlerine gönderilen tebrik telgrafı ve Mustafa Kemal Paşa’nın cevabî telgrafnâmesi şu şekildedir269:
Türkiye Büyük Millet Meclisi Reisi ve Türk orduları Başkumandanı Mustafa Kemal Paşa Hazretlerine;
“Kahraman Türk ordusu ve halkının cephede kazandığı şanlı muzaferiyyet münasebetiyle arz-ı tebrik etmek isterim. Cesur Anadolu insanının kahramancasına düşmana indirdikleri şu son darbenin Türk milletinin kurtuluşu için son galibiyet olduğu kanısındayım. Türkiye’nin bu başarısı Garbın kölesi olmuş Yunanistan’a vurulan bir darbedir. Hürmet ve saygımın hususi kabulünü rica ederim efendim.”
(Azerbaycan Sosyalist Şûra Cumhuriyeti Ankara Elçisi İbrahim Abilof)
Azerbaycan Sosyalist Şûra Cumhuriyeti Ankara Elçisi İbrahim Abilof Beyefendiye;
268 Hakimiyet-i Milliye, 23 Eylül 1337 (23 Eylül 1921), nr. 301, s. 1.
“Sakarya Muzafferiyyeti münasebetiyle Türkiye Büyük Millet Meclisi orduları ve şahsım hakkında gösterilen tebriklere teşekkürlerimi sunarım. Ana toprakları ile mazlum Doğu toplumlarının hayat hakkı ve istiklâlini müdafaa uğrunda giriştiğimiz bu büyük savaşın, yakın süre içinde hak ve adaletin kutsal zaferleriyle neticelenmesi hakkındaki kanaatinize samimiyetle katılır ve bu yolla saygılarımı sunarım.”
(Türkiye Büyük Millet Meclisi Reisi Başkumandan Mustafa Kemal)
Bu telgraflaşmalardan sonra İbrahim Abilof Bey, Türkiye’ye gelmiş ve Sakarya Zaferi’nden sonra Türkiye topraklarına ayak bastığından ötürü duyduğu sevinci dile getirmiş ve Türk ordusunun ve milletinin istediği gayeye bir an önce ulaşması için temennide bulunmuştur. Mustafa Kemal ise Anadolu ve Rumeli Türklerine bu kadar sağlam bağlarla bağlı olan kardeş Azerbaycan milleti temsilcisi sıfatıyla yurdumuza gelen İbrahim Abilof Beyefendi’ye teşekkür mesajı göndermiştir270.
Batum ahalisi, Sakarya Zaferi üzerine Türkiye Büyük Millet Meclisi Reisi ve Başkumandan Mustafa Kemal’e bir kutlama telgrafı göndermiştir. “Büyük Sakarya
Meydan Muharebesi’nde zalim düşmanlara karşı yapılan savaşın galibiyeti münasebetiyle Batum ahalisi adına zaferden duyduğumuz mutluluğu ve tebrikatı, bütün Anadolu’ya ve Türk askerleriyle, onları bu büyük zafere hazırlayan büyük kumandanlarına, onların başkumandanı Büyük Millet Meclisi Reisi Mustafa Kemal Paşa’ya ve Milli Hükümete, Batum Hükümeti Âlisi ve azaları tebriklerini sunarlar.”271
Batum halkının bu telgrafına karşılık Mustafa Kemal de, Batum Başkonsolosu Aziz Salih Bey’e bir teşekkür mesajı göndermiştir: “Sakarya Meydan Savaşı’nda
ordumuzun kazandığı üstünlük dolayısıyla Batum sayın halkının gösterdikleri içten duygular ve yürekten tebriklerinden dolayı pek duygulandığımın ve şükran duyduğumun ve bütün orduya selamlarını duyurduğumun bildirilmesini rica ederim.”272
270 Hakimiyet-i Milliye, 30 Eylül 1337 (30 Eylül 1921), nr. 308; Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve, s. 443. 271 Hakimiyet-i Milliye, 19 Eylül 1337 (19 Eylül 1921), nr. 297, s. 1.
2. Sakarya Zaferi Münasebetiyle Komutanlara Gönderilen Kutlama