Ülkemizde krediler ile ilgili mevzuat; 5411 sayılı Bankacılık Kanunu, kredi ile ilgili kararname, tüzük, yönetmelik ve tebliğler, BDDK genelge ve talimatları, TBB meslekî düzenleme kararları ve bankaların kendi iç mevzuatlarından oluşmaktadır. Bu mevzuatlarda amaç; bankaların özkaynakları düşünülerek aşırı riske girmelerini engellemek, kredi riskinin dağılmasını sağlamak, kredilerin belirli kişi ve kuruluşlar üzerinde yoğunlaşmasını engellemek, kredilerin ekonomik ve toplumsal açıdan öncelik arz eden sektörlere yönelmesini sağlamak ve bankaların riske duyarlı sermaye yeterliliği oranları ile kredi işlemleri yapmalarını sağlamaktır. (Özden, 2010:29,30)
Bu amaçlar doğrultusunda, 5411 sayılı Bankacılık Kanunu ile kredilere bazı sınırlar ve kısıtlamalar konulmuştur. Buna paralel olarak Kanun’un 49’uncu maddesinde pek çok Risk Grubu tanımlaması yapılmıştır. Ayrıca bankanın risk grupları dışında kendi personellerine ya da başka kurum ve kuruluşlara da uygulamak zorunda olduğu bazı sınır ve kısıtlamalar bulunmaktadır. 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nun 50’nci maddesine göre
“Bankalar;
Yönetim kurulu üyelerine, genel müdüre, genel müdür yardımcılarına ve kredi açmaya
yetkili mensuplarına, bunların eş ve velâyet altındaki çocuklarına, tek başlarına ya da birlikte sermayesinin % 25 veya daha fazlasına sahip oldukları ortaklıklara,
Yukarıdaki bentte sayılanlar dışında kalan mensupları ile bunların eş ve velâyet altındaki çocuklarına,
Mensuplarının kurduğu veya bunlar için kurulan sandık, dernek, sendika veya vakıflara her ne şekil ve surette olursa olsun nakdî ve gayrı nakdî kredi veremez, tahvil ya da benzeri menkul kıymetlerini satın alamazlar.” (5411 sayılı Bankacılık Kanunu)
Aynı maddede; yukarıda bahsedilen sınır ve kısıtlamaların, yönetim kurulu üyeliklerinde aslen bulunan veya temsilci bulunduran ve banka sermayesinde doğrudan
23
veya dolaylı olarak nitelikli paya sahip gerçek ve tüzel kişi ortaklara uygulanamayacağından bahsedilmiştir. (Özden, 2010:32 & 5411 sayılı Bankacılık Kanunu) 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nun 54’üncü maddesinde yer alan genel kredi ve yatırım sınırlarını; bir gerçek ya da tüzel kişiye açılabilecek kredi sınırı, banka sermayesine hâkim gruba açılabilecek kredi sınırı, büyük kredi sınırı ve iştirak ve gayrimenkul edinme sınırları olarak inceleyebiliriz. Bankalarca bir gerçek ya da tüzel kişiye açılabilecek kredi limiti o bankanın özkaynaklarının % 25’ini geçemez. (Yılmaz, 2011:26 & 5411 sayılı Bankacılık Kanunu)
Kanun’da belirtilen “kişi”den kasıt, tek bir kredi müşterisidir. Bankaların bir sermaye grubuna kullandırabileceği kredi limiti o bankanın özkaynaklarının % 25’ini geçemez. Kanun’da risk grubu olarak tanımlanmış sermaye gruplarına kullandırılabilecek kredi limiti o bankanın özkaynaklarının % 25’ini geçemez. Kanun, bankanın sahibi olan sermaye grubunun o bankadan kullanabileceği kredi limitini diğer sermaye gruplarının kullanabileceği limitten daha düşük olarak belirmiştir. Buna göre; bankanın dahil olduğu risk grubunun o bankadan kullanabileceği kredinin limiti özkaynaklarının % 20’si olarak belirlenmiştir. Ancak, BDDK’nın bu oranı % 25’e çekme yetkisi bulunmaktadır. (Yılmaz, 2011:26,27 & 5411 sayılı Bankacılık Kanunu)
Normal koşullar altında bankaların bir kişi veya gruba verebileceği kredinin limiti özkaynaklarının % 10’u kadardır, limitin aşılması durumunda bu krediler Büyük Kredi niteliği kazanır. Kanun’un bir kişi veya gruba verilecek kredilerin limiti ile ilgili belirlediği % 25’lik oran, tek bir büyük kredinin miktarının belirlemekle birlikte, büyük kredilerin miktarı sınırsız değildir. Bankaların büyük kredi olarak kullandırabileceği kredilerin toplamı, özkaynaklarının sekiz katını aşamaz. (Yılmaz, 2011:27 & 5411 sayılı Bankacılık Kanunu)
5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nun 56’ncı ve 57’nci maddelerinde ortaklık payları ve gayrimenkullerle ilgili kısıtlamalar bulunmaktadır. Şöyle ki; bankaların kredi kuruluşları ve mali kuruluşlar dışındaki ortaklıklardaki payları kendi özkaynaklarının % 15’ini, bu ortaklıklardaki paylarının toplamı ise kendi özkaynaklarının % 60’ını aşamaz. (Yılmaz, 2011:27 & 5411 sayılı Bankacılık Kanunu)
24
Bankaların gayrimenkullerinin net defter değerlerinin toplamının özkaynaklarının % 50’sinin aşamayacağı belirtilmiştir. Bununla birlikte; belirli süre içinde elden çıkarılması şartıyla alacaklarının tahsili amacının dışında, bankaların gayrimenkul ediniminde bulunmaları ya da varlıklarını gayrimenkullere bağlamaları, belirlenen sınırların aşılması halinde yasaklanmıştır. Ayrıca bankaların ticari amaçla gayrimenkul ve emtia alım satımı ile uğraşmaları, ana faaliyet konusu gayrimenkul ticareti olan ortaklıklarda pay sahibi olmaları yasaklanırken; katılım bankalarının gayrimenkul, donanım veya emtia temini veya finansal kiralama, kâr ve zarar ortaklığı, ortak yatırımlar yoluyla finansman sağlanması ve benzer faaliyetler nedeniyle üstlenilen yükümlülüklerden dolayı gayrimenkul ve emtia üzerine yapılan işlemler, 57’nci madde ile yasaklanan ve sınırlanan faaliyetler kapsamında değerlendirilemez. (Yılmaz, 2011:27 & 5411 sayılı Bankacılık Kanunu)
Bankaların kredi sınır ve kısıtlamalarına tabi olmayan işlemleri ise 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nun 55’nci maddesinde aşağıdaki gibi sıralanmıştır;
“Karşılığı nakit, nakit benzeri kıymet ve hesaplar ile kıymetli maden olan işlemler, Hazine Müsteşarlığı, Merkez Bankası, Özelleştirme İdaresi Başkanlığı ve Toplu Konut
İdaresi Başkanlığı ile yapılan işlemler ile bu kurumlarca çıkarılan ya da ödenmesi garanti edilen bono, tahvil ve benzeri menkul kıymetler karşılığı yapılan işlemler, Merkez Bankası nezdindeki piyasalarda veya kanunla teşkilatlanmış diğer para
piyasalarında yapılan işlemler,
Aynı kişiye ya da aynı risk grubuna yeni kredi tahsisi halinde daha önce yabancı para cinsinden veya yabancı para ölçüsü ile verilen kredilerin müteakiben tahsis edilen kredinin kullandırılmaya başlandığı tarihteki cari kurdan dikkate alınması kaydıyla çek ve kredi kartı kullandırımları hariç, kredilerde kur değişikliklerinin doğurduğu artışlar ile vadesi geçmiş kredilere tahakkuk ettirilen faiz, kâr payı ve diğer unsurlar,
Her türlü sermaye artırımları dolayısıyla bedelsiz edinilen ortaklık payları ile ortaklık paylarının herhangi bir fon çıkışı gerektirmeyen değer artışları,
Kurul’ca belirlenecek esaslar dahilinde bankaların kendi aralarındaki işlemler,
Kurul’ca belirlenecek esas ve süreler çerçevesinde elden çıkarılması kaydıyla halka arza aracılık yüklenimleri kapsamında edinilen ortaklık payları,
25
Özkaynak hesabında indirilecek değer olarak dikkate alınan işlemler,
Kurul’ca belirlenecek diğer işlemler.” (5411 sayılı Bankacılık Kanunu)