Sınır DıĢı Etme Kararının Uygulanması

YĠSHK m.21‟de, sınır dıĢı etme kararı alma konusunda yetkili olan makamın, ĠçiĢleri Bakanlığı olduğu düzenlenmekteydi153_{.YĠSHK 19‟uncu maddeye göre ülkede} kalması tehlikeli görülen yabancının muayyen bir süre verilerek ülkeden çıkmaya davet edilmesi gerekmekteydi. Ancak verilen süre içerisinde Türkiye‟yi terk etmeyen yabancı yetkili makam olan ĠçiĢleri Bakanlığı tarafından sınır dıĢı edilebilecekti154

. YĠSHK‟in 20, 21 ve 22‟inci maddelerinde yer alan sınır dıĢı etme nedenlerine istinaden sınır dıĢı edilen yabancılara ise süre tanınması kural olarak söz konusu değildi. Söz konusu süre YĠSHK 20 uyarınca pasaportunu kaybetmiĢ olan ve pasaportunun hükmü kalmamıĢ olan yabancılar bakımından on beĢ gün olarak tespit edilmiĢ, 19‟uncu maddeye göre yapılacak sınır dıĢı etme iĢlemlerinde ise muayyen süre155

verilmesi belirtilmekle yetinilmiĢti. Bununla beraber söz konusu muayyen süre her ne kadar on beĢ gün olarak uygulanmaktaysa da, kiĢilerin tabiiyetine ve durumuna göre farklılık göstermekteydi. Özellikle iltica talebi nihai olarak reddedilen kiĢiler ya da sakıncalı bulunan kiĢiler en kısa süre içerisinde (bir, iki gün içerisinde) sınır dıĢı edilmekteydi156

.

153_{TCK ve TVK yürürlüğe girmeden önce ağır cezayı gerektiren suç halinde adli mercilerin , vatandaĢlığa}

alınmanın iptali halinde ise Bakanlar Kurulu‟nun sınır dıĢı etme kararını vermeye yetkili olduğu düzenlenmekteydi. Bu kanunlar yürürlüğe girmeden yapılan değiĢiklikler neticesinde madde metinleri değiĢtirilmiĢ ve sınır dıĢı etme kararını almaya yetkili olarak tek makam ĠçiĢleri Bakanlığı olarak kalmıĢtır.2009 Yılında 5901 sayılı TVK‟nın kabul edilmesi aĢamasında Hükümetin vermiĢ olduğu teklifte, tıpkı 403 sayılı Kanun dönemindeki gibi VatandaĢlığı iptal edilenlerden haklarında sınır dıĢı etme yaptırımı uygulanması gerekenler için bu karar iptal metninde belirtilecekti. Komisyon Hükümetin bu teklifini değiĢtirmiĢ ve VatandaĢlığı iptal edilen kiĢiler hakkında 5683 sayılı Yabancıların Türkiye‟de Ġkamet ve Seyahatleri Hakkında Kanun‟un uygulanması gerektiği kabul edilmiĢtir. Bu değiĢiklik ile birlikte VatandaĢlığın iptaline karar verecek olan Bakanlar Kurulu‟nun aynı kararda sınır dıĢı etme kararını belirtmesi uygulaması kaldırılmıĢ YĠSHK‟in sınır dıĢı etme ile ilgili genel kuralının uygulanacağı ve bu konudaki kararı da genel hükümlere göre ĠçiĢleri Bakanlığının vereceği karara bağlanmıĢtır, Koçak, AĠHS Çerçevesinde… , s. 68.; Feriha Bilge Tanrıbilir, “Türk VatandaĢlığı Kanunu Tasarısı Ġçin Bazı Öneriler”, TBB Dergisi, S. 81, 2009, s. 25 (VatandaĢlık Kanunu Tasarısı).

154

Dardağan, Sınır DıĢı, s. 92.

155_{Muayyen müddetten ne anlaĢılması gerektiği doktrinde; yabancının sağlığı, ülkeden çıkması için}

gerekli olan ulaĢımda geçen süre, bulunduğu yer vs. idarenin süreyi taktirinde önemli olduğu belirtilmiĢtir. Ayrıca bu sürenin yabancının kendiliğinden ülkeyi terk etmesine yetecek uzunlukta olması gerektiği de ifade edilmiĢti, Asar, Yabancı ve Hakları , s. 191.; Aybay, Sınır DıĢı, s. 271.; Dardağan, Sınır DıĢı, s. 97.

156_{Abdülhalim Yılmaz, “Türkiye‟de Yabancıların Sınır DıĢı Edilmesi: Uygulama ve Yargısal Denetim”,}

,Sınır ve Sınır DıĢı (Türkiye’de Yabancılar , Göç ve Devlete Disiplinlerarası BakıĢlar), (s.207- 245) Notabene Yayınları, Ankara 2014 (Yargısal Denetim).

31

YĠSHK m.21/2ye göre, ĠçiĢleri Bakanlığı gerek gördüğü sınır ve sahil illerinin valiliklerine ülke güvenliği açısından derhal çıkarılmaları gereken yabancıları istizan etmeden sınır dıĢı etmek yetkisini verebilirdi. Valilik, bu yetkiye göre iĢlem yaptığı takdirde yapılan iĢlemi nedenleri ile birlikte ĠçiĢleri Bakanlığına bildirecekti157

. Acele haller açısından getirilmiĢ olan bu istisnanın takdiri nitelik taĢıyan, umumi güvenliğe, siyasi ve idari icaplara aykırılık sınır dıĢı etme sebebinin düzenlendiği 19‟uncu madde açısından uygulanacağı da öğretide kabul görmüĢtü158

.

Pasaportsuz olarak ülke sınırlarından geçmiĢ olan yabancıların sınır dıĢı edileceklerini düzenleyen PK, bu yabancıları sınır dıĢı etmeye yetkili makama dair bir hüküm içermemekteydi (m.34). Bu madde uyarınca verilecek sınır dıĢı etme kararı açısından da yetkili makamın ĠçiĢleri Bakanlığı olduğu kabul edilmiĢti159

. Bunun sebebi, sınır dıĢı etme iĢlemi ile ilgili diğer mevzuatlarda yer alan boĢlukların bu konu hakkında genel düzenleme niteliğinde olan YĠSHK hükümleri ile doldurulmasıydı160

.

YĠSHK sınır dıĢı etme kararının usulüne iliĢkin bir düzenleme getirmediği için genel olarak diğer idari iĢlemlerde olduğu gibi sınır dıĢı etme iĢleminin de yazılı Ģekilde yapılması gerektiği doktrinde kabul görmüĢtü161

. Ġdari iĢlemlerin kural olarak yazılı olması gerektiği Anayasanın 125‟inci maddesinde, idari iĢlemlere karĢı açılacak olan davaların süresinin yazılı bildirimden sonra baĢlayacağını belirtmiĢ olması ile de tekrarlanmıĢtır162

. Bu sebeple acil Ģekilde verilmiĢ olsa bile sınır dıĢı etme kararlarının yazılı Ģekilde verilmesinin gerektiği kabul edilmekteydi163

. Dolayısıyla YĠSHK 19‟uncu madde uyarınca muayyen müddet verilip ülkeden çıkması istenen yabancılara bu istek

157 _{Çelikel / (Öztekin) Gelgel, YH, s. 114, Doktrinde asıl ve yetkili makam olan ĠçiĢleri Bakanlığının}

acele hallerde süre vermeden yabancıyı sınır dıĢı edebileceği, 21‟inci maddenin 2‟nci fıkrasında yer alan bu düzenlemenin bu yetkiyi bertaraf etmediği savunulmuĢtur. ĠçiĢleri Bakanlığı tarafından sınır ve sahil valiliklerine yetki verilmesi , sürekli ve objektif bir yetki devri olarak nitelendirilebilir, Dardağan, Sınır DıĢı, s. 93.; DanıĢtay 5.D, E. 2007/168 K. 2009/2800 T. 20.5.2009, “…yetki devri ise yetki genişliğinde olduğu gibi yetkinin bizzat kullanılması kuralının istisnası olup, yasanın verdiği yetkiye dayanarak asli yetkili makamın yetkilerinin bir kısmını alt makamlara devretmesi olarak tanımlanabilir” DanıĢtay ilgili kararında yetki devri ile ilgili geniĢ açıklamalarda bulunmuĢ, yetki devrinin asıl yetkili makamın yetkisini sınırlamayacağını , sadece bir kısmını alt makamlara devredeceğini belirtmiĢtir. Yetki devri konusunda ayrıntılı bilgi için bakınız , Metin Günday, Ġdare Hukuku, Ġmaj Yayıncılık, Ankara 2003, s. 129 (Ġdare Hukuku).

158 _{Dardağan, Sınır DıĢı, s. 93.}

159 _{Aybay, Sınır DıĢı, s. 270.; Dardağan, Sınır DıĢı, s. 94.} 160

Göğer, Yabacılar, s. 35.

161 _{Duran, Sınır DıĢı, s. 11-12.}

162 _{Koçak, AĠHS Çerçevesinde…, s. 72.} 163 _{Duran, Sınır DıĢı, s. 12.}

32

yine yazılı Ģekilde iletilmeli ve eğer ülkeyi terk etmezse sınır dıĢı yaptırımı ile karĢılaĢacakları belirtilmeliydi. YĠSHK 20, 21/3, 22 ve PK 34‟üncü maddeler açısından ise bu Ģekilde bir süre verilmesi söz konusu değildi ancak bu maddelere göre yapılacak sınır dıĢı kararının ilgiliye yazılı olarak iletilmesi gerektiği kabul görmekteydi164

. Ġdarenin sınır dıĢı etme iĢlemi hakkında yapacağı yazılı bildirimde, sınır dıĢı etme sebebini de bildirip bildirmeyeceği hususu ise tartıĢmalıdır165_{.Türk hukukunda} idari kararların gerekçeli olarak yazılması bir Ģekil Ģartı değildir166_{. Ancak idari kararın} iptali için idare mahkemelerinde iptal davası açıldığı takdirde, Ġdari Yargılama Usulü Kanunu (ĠYUK)167

20‟nci maddesi uyarınca idare bu kararının gerekçesini mahkemeye bildirmek zorundadır. Ġdari kararların gerekçelendirilmesi savunma hakkının etkili bir biçimde kullanılması açısından önemlidir168_{.Nitekim hangi gerekçe ile sınır dıĢı} edildiğini bilmeyen kiĢilerin yargı mercileri önünde kanıtlar sunmaları ve kendilerini savunmaları güçleĢmektedir. ġu halde ilgililer Ġdari yargıya baĢvurarak sınır dıĢı etme kararının hukuka uygunluğunu denetleyebilecek ve kararın iptalini talep edebileceklerdir169.

YUKK öncesi dönemde sınır dıĢı konusunu düzenleyen bir baĢka kanun olan Mülga 403 sayılı Türk VatandaĢlık Kanunu (TVK) uyarınca, vatandaĢlığı iptal edilenlerin mallarının tasfiyesi ile kendilerinin sınır dıĢı edilmeleri lüzumlu görüldüğü takdirde bu husus iptal kararında belirtilecekti (m.33). Bu durumdaki kiĢiler en geç bir yıl içinde Türkiye‟deki mallarını tasfiye ederek ikametgâh ve iĢ merkezlerini yurt dıĢına nakletmek ve memleketi terk etmek zorundaydılar. Aksi halde, malları Hazinece satılacak bedelleri nam ve hesaplarına milli bir bankaya yatırılacak ve kendileri de sınır dıĢı edilecekti. Bu düzenlemede sınır dıĢı edilecek kiĢiye ne kadar süre verileceği belirli idi. 5901 sayılı TVK düzenlemesinde ise, vatandaĢlığı iptal edilenler hakkında 5683 sayılı “Yabancıların Türkiye'de Ġkamet ve Seyahatleri Hakkında Kanun” hükümlerinin uygulanacağı belirtilmiĢtir. Bunların da mallarının tasfiyesi gerekli görülenlerin bu

164_{Dardağan, Sınır DıĢı, s. 95, Duran, Sınır DıĢı, s. 25, Uygulamada bazı DanıĢtay kararlarında sadece}

sözlü bildirim ile yetinildiği, yazılı bildirimin ilgiliye iletilmediği anlaĢılmıĢtır. DanıĢtay 12.D.,E.1977/1349, K.1978/955 sayılı kararı ilgililere sözlü olarak bildirim yapılmıĢtır.

165 _{Koçak, AĠHS Çerçevesinde… , s. 75.; Duran, Sınır DıĢı, s. 13.} 166

Günday, Ġdare Hukuku, s. 133.

167 _{RGT., 20.01.1982, No:17580} 168 _{Dardağan, Sınır DıĢı, s .98.}

33

halleri iptal kararında belirtilecektir. Bu kiĢiler en geç bir yıl içinde Türkiye'deki mallarını tasfiye etmek zorundadır. Aksi halde, malları Hazinece satılarak bedelleri nam ve hesaplarına kamu haznedarlığı sistemine dâhil bir kamu bankasına yatırılacaktır (m.33/1). 403 sayılı Kanun‟dan farklı olarak vatandaĢlığa alınmanın iptali neticesinde sınır dıĢı etme kararı alınacağı 5901 sayılı TVK‟da düzenlenmemiĢtir170_{. KiĢi yabancı} statüsüne geçeceği için ilgili hakkında YĠSHK‟in uygulanacağı hususu vurgulanmıĢtır171_{. VatandaĢlığın iptal edilmesinin artık sınır dıĢı etme sebebi olarak} düzenlenmemiĢ olmasının yanında, YĠSHK çerçevesinde değerlendirilecek olan bu kiĢiler hakkında genel sınır dıĢı etme sebeplerine istinaden sınır dıĢı kararı verilmesi noktasında bir engel bulunmamaktadır. VatandaĢlığı iptal edilen kiĢi hakkında aynı zamanda genel sınır dıĢı etme sebebi olan umumi güvenlik siyasi ve idari icaplara aykırılık sebebiyle sınır dıĢı etme kararı alınmıĢ olması halinde, YĠSHK 19‟uncu madde de yer alan muayyen müddetin ilgiliye tanınması gerektiği ve bu süre tanınırken de mallarının tasfiyesi için verilmiĢ olan bir yıllık sürenin göz önünde bulundurulması gerektiği doktrinde belirtilmiĢti172

.

Ülkeyi terk etmeye davet edilen kiĢiler, kendilerine verilen sürenin sonunda ülkeyi terk etmezlerse, ĠçiĢleri Bakanlığı bu kiĢileri sınır dıĢı edebilecekti173_.Yabancıya ülkeyi terk etmeleri için YĠSHK m.21/II, 22 ve PK m.34‟te her hangi bir süre öngörülmemiĢti. Bu kiĢilerin ülkeyi terk etmeleri için kendilerine imkân verilmeden kolluk güçleri tarafından derhal sınır dıĢı etme iĢleminin uygulanması, gereksiz yere ve haksız yere özgürlüklerinin kısıtlanması anlamına gelebilecekti. Sınır dıĢını düzenleyen metinlerde idarenin güç kullanmasına açıkça izin veren bir düzenleme mevcut değildi. Sınır dıĢı etme kararının zorla uygulanmasının yaratacağı ağır neticeler de hesap edilecek olursa, ancak zorunluluk bulunan hallerde kolluk kuvvetleri tarafından yabancının sınır dıĢı edilmesi gerekmekteydi. Zor kullanma hususundaki aĢırı davranıĢlar kiĢi özgürlüğünün hukuka aykırı biçimde kısıtlanmasına yol açabilecekti174

.

170_{5901 sayılı Kanun yürürlüğe girdiğinde, yabancılara iliĢkin yürürlükte bulunan mevzuat olan}

YĠSHK‟in vatandaĢlığı iptal edilip yabancı statüsüne geçenler içinde uygulanacağı belirtilmiĢtir. YUKK‟un yürürlüğe girmiĢ olması ile burada yer alan YĠSHK ifadesini YUKK olarak anlamak gerekecektir.

171_{Gülin Güngör, Tabiiyet Hukuku ( Gerçek KiĢiler , Tüzel KiĢiler , ġeyler) , Yetkin Yayınları, Ankara}

2015, s. 174 (Tabiiyet).

172 _{Koçak, AĠHS Çerçevesinde… s. 74.} 173 _{Yılmaz, Yargısal Denetim, s. 214.} 174 _{Aybay, Sınır DıĢı, s. 157.}

34

Uygulama da ise haklarında sınır dıĢı kararı verilen kiĢiler kararın kendilerine tebliğ edilmesi ile birlikte gözaltına alınarak Yabancılar ġubesi Misafirhanesinde götürülüyorlardı. Bu Ģekilde sınır dıĢı etme iĢleminin en hızlı Ģekilde yapılması amaçlanmaktaydı175

.

YĠSHK 22‟nci maddenin 2‟nci fıkrasında ve 23‟üncü maddede sınır dıĢı etme iĢleminin uygulanmasına iliĢkin düzenlemeler bulunmaktaydı. Buna göre sınır dıĢı edilen kiĢilerin yol masrafları kendilerine ait olacak ve bu masrafları karĢılayamayacak durumda olanların sevk iĢlemleri ise Devletçe sağlanacaktı (m.22). Ülke dıĢına çıkarılmalarına karar verilip de pasaport tedarik edemediklerinden yahut baĢka bir sebepten dolayı ülkeyi terk edemeyenler ise ĠçiĢleri Bakanlığı‟nın göstereceği yerde oturmaya mecburlardı (m.23). Sınır dıĢı edilecek kimsenin hangi ülkeye gönderileceği ise yasalarda düzenlenmiĢ değildi. Sınır dıĢı edilenin seçtiği ülkeye ya da kendisini kabul eden her hangi bir ülkeye sınır dıĢı edilmekteydi. Ancak gönderilecek kiĢinin gideceği ülkede ölüm cezası veya iĢkence gibi muamelelere maruz kalması riski var ise o ülkeye gönderilmemesi gerektiği temel bir kural olarak kabul edilmekteydi176

.