REKABET YASAĞI

Rekabet yasağı, kanunun öngördüğü durumlarda, aynı alanda faaliyet gösteren kişilerin birbirleri ile haksız rekabet teşkil edecek eylemler içerisine girmesinin hukuken yasaklanması durumunu ifade etmekte olup rekabetin ortaya çıkarabileceği risklerin ortadan kaldırılması amaçlanmaktadır ²⁵.

Piyasa ekonomisinin; kişilere, ekonomik ilişkilere katılma, ekonomik faaliyetlerde bulunacağı alanı seçme ve bunun çerçevesini belirleme konusunda karar verme serbestisi içerisinde herkes, ekonomik amacını gerçekleştirmek üzere çeşitli işlemler yaparken, mal ve hizmetlerin arzında olduğu gibi talep konusunda da başkalarıyla rekabet ilişkisi içerisine girmektedir²⁶. İşletmeleri talebi oluşturmak ve artırmak için birtakım yeniliklere zorlayan rekabet piyasası, aynı zamanda onları, hem ortaya çıkardıkları yeniliklerin saklı kalmasını sağlamaya hem de rakipleri tarafından oluşturulan yenilikleri de öğrenmeye itmekte olup bu kapsamda ticari ve ekonomik hayatın en önemli aktörleri içinde yer alan işçilerin ayrı bir önemi vardır²⁷. Üretim tekniklerine, müşterilere ait bilgilere, iş ile ilgili sırlara vakıf olan işçilerin, sahip oldukları bu sırları korumalarının sağlanması, sırların açığa vurulmasının önüne geçilmesi işçinin iş ilişkisi esnasında veya ilişki sona erdikten sonra işverenle rekabet edici davranışta bulunmasını önlemekle mümkün olabilir²⁸.

Kişilik hakları içerisinde yer alan rekabet hakkı, sözleşme ile sınırlandırılabiliyor olması nedeni ile farklılık arz etmektedir²⁹. Bu sınırlamanın geçerli olabilmesi, sınırlamanın kanunda belirtilen şartlara uygun olmasına ve karşı tarafın meşru bir menfaatinin bulunması nedeni ile yapılmış olmasına bağlıdır. Sınırlama kanunda belirlenen şartlara uygun olsa ve karşı tarafın meşru menfaati mevcut olsa, tarafların rızası olsa dahi kişinin mali ve ekonomik özgürlüğünü tamamen ortadan kaldıran veya

24 Yıldız, s.35; Kovancı, s.774; Arslan Ertürk, s.324.

25 Arslan Ertürk, s.325; Uşan, İş Sırrının Korunması, s.44; Dinç, s.6-7.

26 Uşan, İş Sırrının Korunması, s.42-43.

27 Kovancı, s.769; Uşan, İş Sırrının Korunması, s.43.

28 Uşan, İş Sırrının Korunması, s.43; Arslan Ertürk, s.324-325.

29 Dinç, s.5.

6

kişinin maddi gelişiminin ve mesleğini icrasının aşırı derecede sınırlandırılması sonucunu doğuran rekabet yasağı sözleşmeleri geçersiz kabul edilir³⁰.

Dolayısıyla ileride detaylı olarak incelenecek olan rekabet yasağı sözleşmesinin zaman, yer ve konu itibari ile sınırlı olması gerekmekte olup bu sınırlamalara uymadan taraflar arasında yapılan rekabet yasağı sözleşmeleri geçersiz kabul edilebilecektir.

Taraflar arasında rekabet yasağı kanundan kaynaklanabileceği gibi sözleşmeden de kaynaklanabilir³¹.

1.2.2. Kanundan Doğan Rekabet Yasağı

Rekabet yasağı kanundan kaynaklanabildiği gibi tarafların karşılıklı iradeleriyle oluşturdukları sözleşmelerden de kaynaklanabilir.

Kanundan kaynaklanan rekabet yasağı halleri, taraflar arasındaki ilişki devam ettiği müddetçe ve bazen de istisnai olarakta olsa taraflar arasındaki ilişkinin sona ermesinden sonra dahi devam edebilir³². Örneğin 5411 Sayılı Bankacılık Kanunu³³ gereğince banka çalışanları hizmet sözleşmelerinin sona ermesinden sonra da sır saklama ve rekabet edici davranışlardan kaçınma yükümlülüğü altındadır³⁴.

Türk Ticaret Kanunu’nda da anonim şirket ortaklarının, ticari mümessilin, kollektif şirket ortağının, komandite ortağın sır saklama ve rekabet etmeme borcuna ilişkin düzenlemeler mevcuttur³⁵. Düzenlemeye göre anonim şirket ortakları, nasıl öğrenmiş olurlarsa olsunlar, ortaklıkları sona erdikten sonra dahi şirkete ait öğrendikleri sırları gizli tutmakla yükümlüdürler³⁶. Yönetim Kurulu üyeleri genel kurulun iznini almaksızın şirketin işletme konusu içerisindeki bir işlemi kendi hesaplarına veya başkası hesabına yapamayacak olup yönetim kurulu üyesinin aynı alanda faaliyet gösteren bir işletmede yönetici olması da rekabet yasağının ihlali olarak değerlendirilecektir³⁷.

30 Uşan, İş Sırrının Korunması, s.44; Arslan Ertürk, s.325; Dinç, s.5.

31 Uşan, İş Sırrının Korunması, s.44; Arslan Ertürk, s.325; Dinç, s.6.

32 Uşan, İş sırrının Korunması, s.45.

33 RG, 01.11.2005, 25983.

34 Dinç, s.7; Uşan, İş Sırrının Korunması, s.46.

35 Çelik, Aytekin, Ticaret Hukuku (Ticaret), Seçkin Yayıncılık, 5. Basım, Ankara 2015, s.207; Dinç, s.7.

36 Uşan, İş Sırrının Korunması, s.46.

37 Çelik, Ticaret, s.207.

7

3308 Sayılı Mesleki Eğitim Kanununun³⁸ 17. maddesinde yer alan düzenlemeye göre 5362 Sayılı Esnaf ve Sanatkarlar Meslek Kuruluşları Kanunu³⁹ kapsamında yer alan işyerlerinde çalışarak kalfa olmaya hak kazananlar en az bir yıl o işyerinde çalışmak mecburiyetindedirler. Bu bir yıllık sürenin sonunda kalfanın işyerini değiştirmek istemesi halinde üç ay önceden başvuruda bulunması kaydıyla bu işyeri çıkma izni verebilecek olup çıkma izni olmayan kalfayı başka işyerlerinin işe alması yasaklanmıştır. Dolayısıyla bu düzenleme ile kalfanın, kalfalık belgesi aldığı yer dışında çalışmasının bir yıl süre ile kanunen yasaklandığı görülmektedir⁴⁰.

Çalışmamız açısından baktığımızda ise işçi ve işveren arasında iş sözleşmesinin devamı süresince, işçinin, işvereni ile rekabet etmesinin yasaklanması, işçinin sadakat borcu kapsamında yer alıp sadakat borcunun olumsuz yanı içerisinde değerlendirilmektedir⁴¹. Taraflar aralarında kararlaştırsınlar veya kararlaştırmasınlar, iş sözleşmesi devam ettiği müddetçe işçi, sadakat borcunun bir sonucu olarak işvereni ile rekabet etmeme yükümlülüğü altında olup kanundan kaynaklanan bir rekabet yasağı durumu mevcuttur⁴². Yargıtay kararlarında da bu durum açıkça ifade edilmiş olup, işçi, işe girdiği andan çıktığı ana kadar, sadakat borcu kapsamında yer alan rekabet etmeme borcu kapsamında işvereni ile rekabet etmeme yükümlülüğü altındadır⁴³. Kanundan kaynaklanan bu yükümlülük taraflar arasında açıkça kararlaştırılsın veya kararlaştırılmasın her iş sözleşmesinde mevcuttur⁴⁴.

38 RG, 19.06.1986, 19139.

39 RG, 21.06.2005, 25852.

40 Dinç, s.7; Uşan, İş Sırrının Korunması, s.46.

41 Çelik, Nuri/Caniklioğlu, Nurşen/Canbolat, Talat, İş Hukuku Dersleri, Beta Basım Yayım A.Ş., 29.

Basım, İstanbul 2016, s.203; Caniklioğlu, Nurşen, “Türk Borçlar Kanununun Hizmet Sözleşmesinin Kurulmasına, Tarafların Hak ve Borçlarına İlişkin Hükümlerinin Genel Bir Değerlendirmesi”

(Değerlendirme), Çalışma Hayatı Açısından Yeni Borçlar Kanunu ve Ticaret Kanunu Semineri, TİSK Yayını, Ankara 2012, s.89; Dinç, s.8; Uşan, İş Sırrının Korunması, s.45; Kovancı, s.770; s.89; Arslan Ertürk, s.7.

42 Ertaş, Kudret, Türk Hukukunda İşçinin Sadakat Borcu, Ankara İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Yayını, Ankara 1982, s.64; Dursun, Yonca, “İş Kanunu ve Türk Borçlar Kanunu Kapsamında İşçinin İş Görme Ve Rekabet Etmeme Borcu”, DEÜHFD, Prof. Dr. Şeref ERTAŞ’a Armağan, C.19, Özel S., Y.2017, s.2429; Demircioğlu, Murat, Yargıtay Kararları Işığında Sorularla 4857 Sayılı İş Yasası, İstanbul Ticaret Odası Yayını, İstanbul 2007, s.87; Kovancı, s.770;Dinç, s.8; Uşan, İş Sırrının

Korunması, s.45.

43 Y22HD, E.2014/32278, K.2016/4332, K.T.18.02.2016, www.yargitay.gov.tr, E.T.06.03.2018; Aynı yönde Y22HD, E.2013/36837, K.2015/11320,K.T.24.03.2015, www.yargitay.gov.tr, E.T.06.03.2018.

44 Soyer, Polat, Rekabet Yasağı Sözleşmesi (BK md. 348-352), DEÜHF Yayınları, Ankara 1994, s.12-13;

Şahlanan, Fevzi, “Rekabet Yasağı Sözleşmesi, Kurulması, Geçerlilik Şartları, Hükümleri ve Sonuçları”(Rekabet Yasağı), İş Hukuku Ve Sosyal Güvenlik Hukukuna İlişkin Sorunlar ve Çözüm Önerileri, İstanbul Barosu Çalışma Hukuku Komisyonu, 11. Yıl Toplantısı, İstanbul 2008, s.72; Taşkent,

8

İşçi ve işveren arasında iş sözleşmesinin sona ermesinden sonraya yönelik bir rekabet yasağı sözleşmesi mevcut değilse iş sözleşmesinin sona ermesi ile birlikte kural olarak işçi işvereni ile rekabet teşkil eden faaliyetlerde bulunabilir⁴⁵.

İşçi, iş sözleşmesinin sona ermesinden sonra da TBK. 396/4. maddesi gereğince işverenin haklı menfaatlerinin gerektirmesi karşısında sır saklamakla yükümlüdür.

Burada da kanundan kaynaklanan bir yükümlülük söz konusudur.

1.2.3. Sözleşmeden Doğan Rekabet Yasağı

İşçi çalışmakta olduğu işyerine ait iş sırlarını, müşteri portföyünü vb. bilgileri işini yapıyor olmasının doğal sonucu olarak öğrenmek durumundadır. Taraflar arasında iş sözleşmesi devam ederken işçinin sadakat borcunun sonucu olarak bu bilgileri gizli tutması gerektiği, rekabet etmeme yükümlülüğü altında olduğu yukarıda belirtilmişti.

Hizmet sözleşmesinin sona ermesinden sonra ise esas olan taraflar arasında rekabet yasağına ilişkin bir kural olmamasıdır. Fakat taraflar mevcut iş sözleşmelerine koyacakları bir hüküm ile veya ayrı bir sözleşme yapmak koşulu ile iş sözleşmesinin bitmesinden sonra yürürlük kazanacak bir rekabet yasağı sözleşmesi imzalayabilirler⁴⁶. Burada taraflar arasındaki rekabet yasağına ilişkin yükümlülük sözleşmeden kaynaklanacaktır⁴⁷.

Gizli bilgi (iş sırrı) niteliğinde olan bilgilerin taraflar arasındaki iş sözleşmesinin sona ermesinden sonra işçi tarafından kullanılmasının önlenebilmesi mevcut iş sözleşmesine bu yönde bir hüküm konulmasına veya rekabet yasağı konusunda ayrı bir sözleşme yapılmasına bağlıdır. Yapılacak rekabet yasağı sözleşmesinin geçerli

Savaş/Kabakçı, Mahmut, “Rekabet Yasağı Sözleşmesi”, Sicil İş Hukuku Dergisi, S.16, Y.2009, s.22;

Centel, Tankut, “Türk Borçlar Kanunu’nda İşçinin Borçları”, Sicil İş Hukuku Dergisi, S.22, Y.2011, s.8;

Dursun, s.2430; Doğan, Rekabet Yasağı, s.43; Süzek, İşçinin Rekabet Etmeme Borcu, s.457; Kovancı, s.770.

45 Kovancı, s.769-770; Centel, s.8; Dursun, s.2430; Şahlanan, Rekabet Yasağı, s.72; Taşkent/Kabakçı, s.22; Soyer, s.12-13; Doğan, Rekabet Yasağı, s.28.

46 Süzek, Sarper, İş Hukuku, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş., 10 Basım, İstanbul 2014, s. 344; Alpagut, Gülsevil, “Türk Borçlar Kanununun Hizmet Sözleşmesinin Devri, Sona Ermesi, Rekabet Yasağı, Cezai Şart ve İbranameye İlişkin Hükümleri” (TBK Hükümleri), Çalışma Hayatı Açısından Yeni Borçlar Kanunu ve Ticaret Kanunu Semineri, TİSK Yayını, Ankara 2012, s.158; Altay, Sabah, “Türk Borçlar Kanunu Hükümlerine Göre İşçi İle İşveren Arasında Yapılan Rekabet Yasağı Sözleşmesi”, MÜHF-HAD, C.14, S.3, Y.2008, s.178; Keser, Hakan, “6098 Sayılı Türk Borçlar Kanununa Göre Rekabet Yasağı”, Sicil İş Hukuku Dergisi, S.24, Y.2011, s.89; Demir, Fevzi, Sorularla Bireysel İş Hukuku (1. Cilt), Türkiye Barolar Birliği Yayınları, 1. Basım, Ankara 2006; s. 183; Dinç, s.8; Uşan, İş Sırrının Korunması, s.47;

Doğan, Rekabet Yasağı, s.77; Centel, s.8-9; Soyer, s.8; Şahlanan, Rekabet Yasağı, s.71; Taşkent/Kabakçı, s.21; Kovancı, s.773.

47 Dursun, s.2429; Demircioğlu, s.87; Doğan, Rekabet Yasağı, s.78-79.

9

olabilmesi için işçinin ekonomik bağımsızlığını ve geleceğini etkilemeyecek şekilde, zaman, yer ve konu bakımından kanuna uygun sınırlamalara uyularak yapılmış olması gerekir⁴⁸.

Rekabet yasağını düzenleyen, sınırlandıran bu sözleşmeler işveren açısından son derece önemlidir. Şöyle ki işverenler -özellikle yüksek teknolojinin uygulandığı işyerlerinde- işlerine yönelik yatırımın yanı sıra yanlarında çalıştırdıkları işçilere de yatırım yapmaktadırlar⁴⁹. İşveren, bir işçinin yapacağı işi tam ve düzgün bir şekilde yapabilmesi için alması gereken eğitimler, kalifiye elemanlarının işyerinden ayrılmaması için alınan tedbirler vb. yatırımlar yapmakta olup işverenin bu masraflarının ve işçinin sözleşme ile üstlendiği işi yapabilmesi için öğrendiği bir takım iş sırlarının, mahrem bilgilerin korunması açısından iş sözleşmesinin sona ermesinden sonraya ilişkin yapılacak rekabet yasağı sözleşmesi son derece önemlidir⁵⁰.

Bununla birlikte, işverenin meşru menfaatinin korunması suretiyle işçinin işverenle rekabet teşkil eden davranışta bulunmasının önüne geçilmesi ile onun işsiz kalması arasında bir denge kurulmalıdır⁵¹. Rekabet yasağı sözleşmeleri, tezimizin üçüncü bölümünde ayrıntılı olarak incelenmiş olup burada genel bir bilgi verilmiştir.