Rekabet Yasağı Sözleşmesinin Kurulması

Rekabet yasağı sözleşmesinin konusu, koşulları, sınırlandırılması ve sözleşmeye aykırı davranışın sonuçları TBK. 444 vd. maddelerinde düzenlenmiştir.

Türk Borçlar Kanunu 444. maddesi “Fiil ehliyetine sahip olan işçi, işverene karşı, sözleşmenin sona ermesinden sonra herhangi bir biçimde onunla rekabet etmekten, özellikle kendi hesabına rakip bir işletme açmaktan, başka bir rakip işletmede çalışmaktan veya bunların dışında, rakip işletmeyle başka türden bir menfaat ilişkisine girişmekten kaçınmayı yazılı olarak üstlenebilir.

Rekabet yasağı kaydı, ancak hizmet ilişkisi işçiye müşteri çevresi veya üretim sırları ya da işverenin yaptığı işler hakkında bilgi edinme imkânı sağlıyorsa ve aynı zamanda bu bilgilerin kullanılması, işverenin önemli bir zararına sebep olacak nitelikteyse geçerlidir.” hükmünü içermektedir.

Yasada rekabet oluşturan faaliyetler birbirinden bağımsız olarak düzenlenmiş bulunduklarından, rekabet yasağı sözleşmesi ile işçinin bu faaliyetlerin tümünden kaçınması veya sadece bir veya ikisinden kaçınması kararlaştırılabilir⁵⁷¹.

Rekabet yasağı sözleşmesi, iş sözleşmesinin bir parçası niteliğini taşımakta olup geçerliliği iş sözleşmesinin geçerliliğine bağlıdır⁵⁷². Rekabet yasağı sözleşmesi, asli yükümlülük doğuran bir sözleşme olmayıp iş sözleşmesine bağlı olarak fer'i nitelikte bir yükümlülük doğurmaktadır⁵⁷³. İşçi ve işveren arasında rekabet yasağına ilişkin düzenleme yapılmasının dayanağı taraflar arasındaki iş ilişkisidir⁵⁷⁴. Taraflar arasındaki iş sözleşmesinin türünün belirsiz – belirli, kısmi veya tam süreli olmasının rekabet

570 Soyer, s.69-70; Yıldız s.36-37.

571 Alpagut, TBK Hükümleri, s.159; Kovancı, s.775; Altay, s.193; Taşkent/Kabakçı, s.124.

572 Doğan, Rekabet Yasağı, s.80; Manav, Geçerlilik Koşulları, s.328.

573 Yıldız, s.57; Doğan, Rekabet Yasağı, s.80; Soyer, s.8; Manav, Geçerlilik Koşulları, s.328; Altay, s.180-181; Ertan, s.76. İlgili Yarg. kararları için Bkz. YHGK, E.2013/13-412, K.2013/1708, K.T.25.12.2013, Kazancı İçtihat Bilgi Bankası, E.T.06.05.2018, (çevrimiçi); YHGK, E.2008/9-517, K.2008/566, K.T.22.09.2008, Kazancı İçtihat Bilgi Bankası, E.T.06.05.2018, (çevrimiçi).

574 Yıldız, s.57. Ayrıca Bkz. YHGK, E.2008/9-517, K.2008/566, K.T.22.09.2008, Kazancı İçtihat Bilgi Bankası, E.T.06.05.2018, (çevrimiçi).

98

yasağı sözleşmesi yapılabilmesi açısından bir önemi bulunmamakta olup koşulları oluşmuşsa rekabet yasağı sözleşmesi yapılabilir⁵⁷⁵.

Rekabet yasağı sözleşmesinin bir yapmama borcunu, olumsuz nitelikte bir edimi oluşturduğu görülmektedir⁵⁷⁶. Şahsi nitelikte olan, tek tarafa borç yükleyen bir sözleşme olan rekabet yasağı sözleşmesinde, işçinin yükümlendiği rekabet etmeme borcu miras yoluyla mirasçılara intikal etmeyeceği gibi üçüncü şahıslara da devredilemez⁵⁷⁷. Bu sözleşmenin tek tarafa borç yükleyen bir sözleşme olması sebebi ile işçinin rekabet etmeme borcu karşısında işveren için herhangi bir yükümlülük söz konusu değildir⁵⁷⁸. Fakat taraflar serbest iradeleri ile işçinin rekabet etmeme yükümlülüğü karşısında işveren içinde bir karşı edim yükümlülüğü kararlaştırabilirler⁵⁷⁹. Kanunda işveren için karşı edim yükümlülüğü düzenlenmemiş olması doktrinde eleştirilmektedir⁵⁸⁰.

Türk Borçlar Kanunu 444. maddesinde yer alan “işçi işverene karşı ……

kaçınmayı yazılı olarak üstlenebilecektir.” ifadesi karşısında, Türk Borçlar Kanunu’nun rekabet yasağına ilişkin hükümlerine dayanarak, işvereninde işçi ile rekabet etmekten kaçınmasını düzenleyen bir şartın düzenlenemeyeceğini söylemek mümkündür. Elbette taraflar istiyorlarsa işverenin de işçiye karşı rekabet etmekten kaçınacağına ilişkin bir sözleşmeyi genel hükümler çerçevesinde yapabilirler⁵⁸¹.

İş hukukunun temel amacının zayıf durumda olan işçiyi korumak olduğu düşünüldüğünde Türk Borçlar Kanunu ile “müşteri çevresi” ve “üretim sırlarına” ek olarak getirilen “işverenin yaptığı işler hakkında bilgi sahibi olma” ölçütünün rekabet yasağı sözleşmesinin geçerlilik koşullarını işveren lehine genişlettiği yönünde, rekabet yasağı sözleşmesinin zaman bakımından sınırlanmasına ilişkin hükümde düzenlenen

“özel durum ve koşullar” ibaresi ile neyin kast edildiğinin anlaşılamıyor olduğu

575 Doğan, Basın İşK 13/II maddesi uyarınca gazetecilerle rekabet yasağı sözleşmesi yapılamayacağını, yapılsa dahi kanunun emredici hükmü karşısında bu sözleşmenin geçersiz olacağını belirtmektedir. Bkz.

Doğan, Rekabet Yasağı, s.81; Aynı yönde Demir/Demir, s.20; Uşan, İş Sırrının Korunması, s.100-101;

Taşkent/Kabakçı, s.36; Keser, s.91.

576 Köseoğlu, s.982; Uşan, İş Sırrının Korunması, s.49 ; Altay, s.182; Kovancı, s.774.

577 Kovancı, s.774; Altay, s.181; Keser, s.53.

578 Doğan, Rekabet Yasağı, s.81; Soyer, s.19-20; Uşan, İş Sırrının Korunması, s.257; Taşkent/Kabakçı, s.35-36; Ertan, s.254-257; Süzek, Rekabet Etmeme Borcu, s.462.

579 Yıldız, s.38; Soyer, s.19-21; Keser, s.90.

580 Doğan, Rekabet Yasağı, s.81; Soyer, s.90; Uşan, İş Sırrının Korunması, s.263; Taşkent/Kabakçı, s.37.

581 Keser, mülga BK’nunda yer alan “her iki taraf…şart edebilirler” ifadesinin TBK 444. Maddesinde

“işçi işverene karşı ….. kaçınmayı yazılı olarak üstlenebilecektir.” şeklinde yer aldığını dolayısıyla açık hüküm karşısında işverenin de işçi ile rekabet edici davranıştan kaçınmasını içeren bir şartın bu madde kapsamında düzenlenemeyeceğini savunmaktadır. Ayrıntılı bilgi için Bkz. Keser, s.89.

99

yönünde ve bu tarz sözleşmelerle kendi işini yapamayacak duruma getirilen işçi karşısında işverenin hiçbir yükümlülük üstlenmemesinin iş hukukunun ruhuna uymadığı yönünde eleştiriler mevcuttur⁵⁸².

Türk Borçlar Kanunu’nun 445/II. maddesi “Hakim, aşırı nitelikteki rekabet yasağını, bütün durum ve koşulları serbestçe değerlendirmek ve işverenin üstlenmiş olabileceği karşı edimi de hakkaniyete uygun biçimde göz önünde tutmak sureti ile kapsamı veya süresi bakımından sınırlayabilir” hükmünü içermektedir. Yasal düzenleme karşısında işvereninde bir karşı edim üstlenebileceği görülmektedir.

İşverenin de karşı edim üstlenmesi halinde artık rekabet yasağı sözleşmesi her iki tarafa borç yükleyen bir sözleşme haline gelecektir⁵⁸³.

Fiil ehliyetine sahip olan işçi, kendi iş sözleşmenin sona ermesinden sonra herhangi bir biçimde işvereni ile rekabet etmemeyi, kendi hesabına eski işvereni ile rekabet teşkil edecek şekilde işyeri açmamayı, başka bir rakip işletmede çalışmamayı ya da rakip bir işletme ile başka türden bir menfaat ilişkisine girmemeyi yazılı olarak üstlenmektedir⁵⁸⁴.

Rakip firmadan kasıt işçinin çalıştığı eski işletme ile aynı mal ve hizmetleri sunan işletmelerdir⁵⁸⁵. Farklı sektörde hizmet veren, aynı hammaddeyi kullansa dahi değişik mal üreten işletmeler rakip işletme olarak değerlendirilemeyecek olup iki işletmenin birbirine rakip olup olmadıkları belirlenirken fiilen yapılan işler, faaliyet gösterilen alanlar esas alınmalıdır⁵⁸⁶. İlerde yapılması planlanan, hatta yapılıp yapılmayacağı dahi belli olmayan işlerin sadece şirketin faaliyet alanında ismen yazılmış olması işçi açısından bu alanlarda yapılacak bir rekabet yasağı sözleşmesini geçerli kılmaz⁵⁸⁷. Rekabet yasağı sözleşmesinin konusu noktasında işçinin işten ayrıldığı tarihte işveren tarafından fiilen yürütülen işler esas alınmalıdır⁵⁸⁸.

582 Özdemir, Erdem, “6098 Sayılı Borçlar Kanunu’nun İş Sözleşmesinin Sona Ermesine İlişkin Hükümlerine Eleştirel Bir Bakış”(Eleştiri-Sicil), Sicil İş Hukuku Dergisi, S.24, Y.2011, s.112-113; Uşan, İş Sırrının Korunması, s.263; Taşkent/Kabakçı, s.37; Soyer, s.90; Doğan, Rekabet Yasağı, s.81.

583 Doğan, Rekabet Yasağı, s.82.

584 Kovancı, s.775; Manav, Geçerlilik Koşulları, s.324; Çelik/Caniklioğlu/Canbolat, s.209; Alpagut, TBK Hükümler, s.162; Dursun, s.2432.

585 Kovancı, s.775.

586 Ertaş, s.68; Yıldız, s.47; Doğan, Rekabet Yasağı, s.80; Kovancı, s.775.

587 Yıldız, s.47; Şahlanan, Rekabet Yasağı, s.82; Uşan, İş Sırrının Korunması, s.245-246;

Taşkent/Kabakçı, s.23-24.

588 Yıldız, s.47.

100

Rekabet yasağı sözleşmesi ancak işçinin eski işletmesi ile rekabet teşkil eden iş ve işyerlerini kapsar şekilde yapılabilir. İşçinin rekabet teşkil etmeyen bir işi yapmasını önleyecek şekilde rekabet yasağı sözleşmesi yapılamayacak olup böyle bir rekabet yasağı sözleşmesi yapılması işçinin çalışma hakkının elinden alınması anlamına gelecektir⁵⁸⁹. Doktrinde, işçinin kanuna karşı hile oluşturacak biçimde kendi adına değil ancak anlaşmalı olarak bir yakını adına bir işletme açması da rekabet yasağı kapsamına dahil edilmektedir⁵⁹⁰.

Yargıtay kararlarına baktığımızda da örneğin bir şarap firmasında satış elemanı olarak çalışan işçinin işyerinden kendi isteği ile ayrıldıktan sonra aynı alanda faaliyet gösteren bir başka işyerinde tanıtma ve pazarlama elemanı olarak çalışmaya başlaması iş sözleşmesindeki rekabet memnuniyetine aykırı davranışı oluşturur⁵⁹¹. İşçinin işten ayrıldığı tarihten itibaren 6 ay süresince şirketin izni olmadan, şirketin faaliyet gösterdiği yerlerde ve çalışma konusuna giren bir işte çalışamayacağını öngören özel şart hukuki olarak geçerli olup aykırı davranış rekabet yasağına aykırı davranışı oluşturacaktır⁵⁹².

Buna karşılık örneğin jimnastik aletlerinin uygulanmasını göstermek ve öğretmek için bir kuruluşta çalıştırılan jimnastik öğretmeninin, sözleşme sona erdikten sonra jimnastik öğretmeni olarak yaptığı her çalışmanın yasak olması şeklinde bir rekabet yasağı kararlaştırılamaz⁵⁹³.

İşçi ve işveren arasında rekabet yasağı sözleşmesi imzalanmamışsa, işçinin eski işveren ile rekabet teşkil edecek bir işyerinde çalışması, eski işyerinde edindiği bilgileri ve müşteri çevresini kullanması, eski işvereni ile rekabet etmesi mümkündür⁵⁹⁴.