Rekabet Kanunu Açısından Şirket Birleşmeleri ve

Ülkemizde şirket birleşmeleri son yıllarda çeşitli nedenlerle çoğalmasına rağmen, şirketlerin birleşmesini kontrol altında tutmaya yönelik, 13.12.1994 gün ve 22140 Sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanan 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun yürürlüğe girmesi ile hem birleşmelerin tekel ve monopol oluşturmasının önü alınmaya çalışılmış hem de serbest piyasa düzeni ile rekabet düzeni korunmaya çalışılmıştır.

Rekabetin Korunması Hakkındaki Kanun’ un 7. maddesi, “teşebbüslerin hakim durum oluşturma veya hakim durumlarını daha da güçlendirmeye yönelik olarak, ülkenin bütünü yahut bir kısmında herhangi bir mal veya hizmet piyasasındaki rekabetin önemli ölçüde azaltılması sonucunu doğuracak şekilde birleşmelerini veya herhangi bir teşebbüsün ya da kişinin diğer bir teşebbüsü kısmen ya da tamamen devralmasını yasaklamaktadır.”

4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun (RKHK)’un amacı, piyasalarda rekabeti engelleyen, bozan ya da kısıtlayan her türlü anlaşmayı, kararı ve uygulamayı ve de piyasada hakimiyeti olan müteşebbislerin bunu kötüye kullanmasının önüne geçilmesi için gerekli önlemlerin alınması ve buna ilişkin düzenleme ve denetleme yapılarak rekabet ortamının korunmasını garanti altına almaktır (RKHK md. 1)

1994 yılı sonunda yürürlüğe girmiş olan rekabet kurulu, kendine düşen önemli görevlerden birini “Rekabet Kurulundan İzin Alınması Gereken Birleşme ve Devralmalar Hakkında Tebliği (1997/1)” yayınlayarak yerine getirmiştir. Bu tebliğ ile Kurul, birleşme ve devralmalarda Kurul’ dan izin alınmasına ilişkin usul ve esasları belirlemiştir.

Rekabet Kurulu hem idareten hem de malen özerk bir yapıya sahip olup 4054 sayılı yasa ile oluşturulmuş ve yetkilendirilmiş bağımsız idari otoritelerden olan kamu tüzel kişisidir.

Bu yeni düzenleme ile piyasalarda rekabeti engelleyen, bozan ya da kısıtlayan her türlü anlaşmayı, kararı ve uygulamayı ve de piyasada hakimiyeti olan müteşebbislerin bunu

164

kötüye kullanmasının önüne geçilmesi ile rekabeti ortadan kaldırmaya veya ciddi biçimde azaltmaya yönelik birleşmeye yönelik her tür hukuki iş ve işlem ile davranışların tamamı kanun kapsamına dahil edilmiştir (Öztan 2003:37).

Bir veya daha çok müteşebbisin piyasada hakim durum oluşturmak ya da var olan bu durumu daha fazla güçlendirmek amacıyla, ülke genelinde ya da bir kısmında piyasalarda rekabeti azaltacak birleşme işlemleri ile başka müteşebbislerin yönetiminde hak sahibi olabilmesine imkan sağlayan (mirasen intikal hali hariç) birleşmeler hukuka aykırılık teşkil etmekte ve yasaklanmaktadır (Derkun 1997:14-15).

Birleşmeler ve devralmalar mutlak olarak yasaklanmamış, Rekabet Kurulu’nun denetimine tabi tutulmuştur. Buna göre bir birleşme veya devralmanın geçerli olabilmesi için, Rekabet Kurulu’na bildirimde bulunulması ve kurulun izinin alınmasına ihtiyaç bulunmaktadır.

Tebliğde yer alan birleşme veya devralma sayılan haller ile bunların hukuken geçerli sayılması için Rekabet Kurulu’ndan izin alınmasını gerektiren birleşme veya devralmalar, birleşme ve devralma sayılmayan haller ve bunların Rekabet Kurulu’na bildirilmesine dair hususlara dair usul ve esasları aşağıda ele alacağız.

4.4.1. Birleşme ve devralma sayılan haller ile hukuki geçerlilik kazanabilmesi için rekabet kurulundan izin alınması gereken birleşme ve devralmalar 4054 Sayılı Yasa’nın 7. maddesi gereğince aşağıda yer alan hususlar müteşebbisler arasında birleşmeye ve devralmaya yönelik işlemler olarak kabul edilmiştir (Akay 1997:88).

* Birbirinden bağımsız iki ya da daha çok firmanın birleşme durumu,

* Bir teşebbüs tarafından başka bir teşebbüse ait mal ve haklar ile payların tamamının ya da önemli kısmının yahut idare ve yönetimin ele geçirilmesini sağlayacak araçların devralınarak kontrol edilmesi,

* Gayelerine ulaşmak için hukuk aleminde müstakil bir tüzel kişilik olarak var olan işletmelerin arasında ya da bu işletmelerle ortak girişim arasındaki rekabeti sınırlandırıcı amaç ya da etkisi olmayan ortak girişimler (Joint - Venture),

165

Yukarıda üç paragraf halinde belirtilen hususlarda birleşme ve devralmanın hukuki geçerlilik kazanabilmesi için rekabet kurulundan izin alınması gerekmektedir. Ancak bu izin alma aşağıdaki şartı taşıyan birleşme ve devralmalar için geçerlidir. Aşağıdaki şartı taşımayan birleşme ve devralmaların gerçekleştirilmesi sırasında kurula başvurarak izin alınmasına gerek yoktur.

Birleşme veya devralma neticesinde, tarafların ülkenin tamamı ya da belirli kısmında ilgili ürün piyasasındaki pazardaki payların % 25’ini aşacak şekilde birleşmek istemeleri halinde kuruldan izin alınması mecburidir. Pazar payları ve ciroların hesaplanması hususunda aşağıda belirtilen teşebbüslerin ilgili ürüne ait pazardaki payları ya da ciroları toplamı göz önünde bulundurulur (Uğur, 1994 : 51):

* Birleşmeye iştirak eden firmaların ilgili ürün pazarındaki kendi pazar payları veya ciroları,

* Birleşmeye iştirak eden firmaların doğrudan veya dolaylı olarak sermaye veya ticari mal varlığının yarısından fazlasını ya da oy hakkının yarısından fazlasını elinde bulundurmasına ya da yönetim organı, denetim organı ya da şirketi temsil etmeye yetkili kurul üyelerinin yarısından fazlasını atama yetkisini elinde bulundurduğu firmaların ilgili ürünlere ait pazardaki payları ya da ciroları,

Ciro tekdüzen hesap planlamasına göre bir önceki mali yılda gerçekleştirilen net satışlardan oluşur (Erilmez 1975:21). Ciro hesabı yapılırken firmaların kendi arasında gerçekleştirdiği satışların cirosu hesaba dahil edilmez. Kısmen devir hallerinde ise sadece devredilen kısma ait ciro göz önünde bulundurulur (Günak 1997:84).

İzin alınarak gerçekleştirilebilen birleşmelerde cirolar ve pazar paylarının hesaplanmasında özel finans kurumları, bankalar, factoring şirketleri, finansal kiralama şirketleri, aracı kurumlar ile sigorta şirketleri açısından farklı belirleme ve düzenlemeler yapmıştır (Bellek 1999:62).

Kurul iznine tabi birleşmelerde bildirim, birleşmeye katılan şirketlerce birlikte gerçekleştirilir. Ancak tarafların sadece biri tarafından yapılan bildirim de geçerlidir. Bu bildirme işlemi birleşmeye katılan şirketlerin temsilcileri kanalıyla da yapılabilir. Bu halde temsile yetkili olunduğuna dair belgenin bildirim ekinde sunulması gerekir.

166

Bu bildirim iki ya da ikiden fazla şirket tarafından yapıldığı hallerde bu şirketler kendi aralarında bu iş için ortak bir yetkili belirleyerek bildirimi bu kişiye de yaptırabilirler.

Ortak bildirimlerin tek bir formla yapılması mümkündür. Her bildirim ve buna ait ekler yirmi suret hazırlanır ve Rekabet Kurulu’na tevdii edilir. Rekabet Kurulu’nun şubesine ait temsilciye yapılmış olan bildirim yapılmamış addedilir. Evrakların suretlerinin aslı gibidir onayı ile bildirime eklenmesi icap eder.

Kurula yapılan bildirimin muhteviyatı ve ekinde sunulan belgelerin tam ve eksiksiz olarak doğru olması gerekmektedir. Bu bilgilerde sonradan meydana gelebilecek olan değişiklik halleri gecikmeksizin kurula bildirilmesi gerekir. Bildirim Rekabet Kurulu’na verildiği anda yapılmış addedilir. Yetkili olmayanlarca yapılan bildirim yapılmamış sayılır. Şayet bildirim formunda sunulan bilgi ve belgelerde eksik olması halinde bu eksiklik kurul tarafından tamamlattırılır ve bu durumda bildirim eksikliğin tamamlattırıldığı zamanda yapılmış kabul edilir. Bu bildirimden sonra incelemesini gerçekleştiren kurul bazı tedbir alınması gereken hususlar ve yükümlülük şartları getirerek ihtiyaç duyulan izni verebilmektedir.

4.4.2. Birleşme veya devralma sayılmayan haller

Aşağıda izah edilen şekilde gerçekleştirilen birleşmeler, rekabetin Korunması Hakkındaki kanun kapsamına dahil olmayıp, bu tür birleşme ve devralmalarda Rekabet Kurulu’ndan izin alınması gerekmez ( Bellek 1999:68).

* Normal iştigal sahası kendilerinin ya da başkalarının adına borsalarda işlem gerçekleştirmek olan firmalar tekrardan satmak maksadıyla aldıkları menkul değerleri ve bunlardan kaynaklı oy haklarının menkul değerleri arz eden firmanın rekabete yönelik politikasını etkileyebilecek biçimde kullanmaması şartıyla geçici şekilde ellerinde bulundurması halinde,

* Tasfiye edilme, infisah olunma, aciz halinde olunması, ödemelerin ertelenmesi, konkordato talebi, özelleştirme yapmak maksatlı ya da benzer sebeplerle yahut yasadan dolayı bir şirketin kamu kurumu veya

167 kuruluşlarınca elde edilmesi halinde,

* Bir önceki kısmında yer alan üç bent halinde belirtilen hallerin miras yoluyla gerçekleşmesi.

4.5. Borçlar Kanunu’na Göre Birleşme ve Devralmalar

6098 Sayılı Kanun’un 203. maddesinde belirtildiği üzere; “Bir işletme, başka bir işletme ile aktif ve pasiflerin karşılıklı olarak devralınması ya da birinin diğerine katılması yoluyla birleştirilirse, her iki işletmenin alacaklıları, bir malvarlığının devralınmasından doğan haklara sahip olup, bütün alacaklarını yeni işletmeden alabilirler. Bir tek kişiye ait olup da, kollektif veya komandit ortaklık haline dönüştürülen bir işletmenin borçları hakkında da aynı hüküm uygulanır” denilmek suretiyle işletmeler arasında devralmada alacaklıların haklarını hangi muhataptan alacağı açıklığa kavuşturulmuştur.