Şirket birleşmelerinin işletme dışı dezavantajları

Birleşmeler işletme içi avantajlar ya da dezavantajlara yol açsa da bazı dış hedef kitleler her iki durumda da birleşmelerden zarar görebilmektedir. Özellikle pazarda rekabeti azaltmak amacıyla yapılan birleşme ve satın almalar işletmelere avantajlar sağlasa da çeşitli kitlelerin menfaatlerine zarar verebilmektedir. Bunlar, toplum, müşteriler, tedarikçiler, finans kuruluşları, sektöre yatırım yapmak isteyen yeni yatırımcılar, küçük ve orta ölçekli işletmeler, işletmelerin fon aktardığı çeşitli vakıf veya dernekler, rakipler, devlet ve diğer kitleler şeklinde sıralanabilmektedir. Birleşmelerin işletme dışı dezavantajları çeşitli kitleler ve konular açısından aşağıda açıklanmaktadır.

2.3.2.2.1. Rekabeti azaltmanın işletme ve rakipler açısından dezavantajları

Pazarda rekabeti azaltma amaçlı birleşmeler aslında hem müşteriler hem tedarikçiler hem de rakipleri olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Zira, birleşme neticesinde eğer pazarı ele geçirme durumu ortaya çıkmışsa bu durum rekabeti olumsuz etkileyecek ve sektördeki birtakım şirketlerin pazardan çıkmasına sebep olabilecektir. Bu açıdan pek çok ülkede aynı pazarda faaliyette bulunan şirketler arası rekabeti ortadan kaldırmaya ya da azaltmaya yönelik birleşmeleri yasak hale getiren “antitröst yasaları” ihdas edilmektedir. Birleşme neticesinde ortaya çıkan durum işletmenin rakiplerinin rekabet güçlerini azaltıcı ve onları olumsuz etkileyen sonuçlar doğurması olanaklıdır.

59

Burada RKHK’nın 7. maddesine değinmekte de fayda vardır. Şöyle ki ; “Bir ya da birden fazla teşebbüsün hakim durum yaratmaya veya hakim durumlarını daha da güçlendirmeye yönelik olarak, ülkenin bütünü yahut bir kısmında herhangi bir mal veya hizmet piyasasındaki rekabetin önemli ölçüde azaltılması sonucunu doğuracak şekilde birleşmeleri veya herhangi bir teşebbüsün ya da kişinin diğer bir teşebbüsün mal varlığını yahut ortaklık paylarının tümünü veya bir kısmını ya da kendisine yönetimde hak sahibi olma yetkisi veren araçları, miras yoluyla iktisap durumu hariç olmak üzere, devralması hukuka aykırı ve yasaktır.

Hangi tür birleşme ve devralmaların hukuki geçerlilik kazanabilmesi için Kurula bildirilerek izin alınması gerektiğini Kurul, çıkaracağı tebliğlerle ilan eder.” Bu düzenleme ile rekabeti engelleyici şirket birleşme ve devralmalarına dair kıstas ve yasaklama getirilmiştir.

2.3.2.2.2. Yeni yatırımcılar ve kobi’ler açısından dezavantajlar

Özellikle, büyük işletmeler arasındaki birleşmeler neticesinde doğan dev işletmelerin sektöre girmek isteyen yeni yatırımcılar üzerindeki caydırıcı etkisini ihmal etmemek gerekmektedir. Birleşmelerden dolayı sektörde yalnızca büyük işletmelerin hakim olması sektöre giriş üzerinde bir takım engeller oluşturabilecektir.

Bu durum, sektördeki küçük ve orta ölçekli işletmeler açısından da çeşitli dezavantajlar oluşturmaktadır. Zaten büyük olan işletmelerin bir taraftan da başka işletme veya işletmeleri satın almaları veya birleşmeleri neticesinde pazarda hakimiyet sağlamaları ve diğer avantajların da etkisiyle, küçük ve orta ölçekli işletmelerin yaşam şansı ve yaşam alanları giderek azalmaktadır. Bu durumun etkisiyle, sayıları, ekonomiye katkıları, ülke ekonomisindeki yerleri ve pek çok avantajlı yönlerine rağmen küçük ve orta ölçekli işletmeler günümüz işletmecilik dünyasının yoğun rekabet ortamında ayakta kalma ve büyüme olanakları bakımından zorluk yaşamaktadırlar.

Ağırlıklı olarak sahipleri tarafından yönetilen bu işletmelerin büyüme olanaklarının kısıtlı olması yanında yönetim ve karar verme gücünün de işletmenin sahibinde toplanması ve bu tür işletme sahiplerinin genellikle işletmenin

60

yönetiminde tek hakim olmak istemesi birleşerek büyüme ve rekabet şansını artırma olanaklarım azaltmaktadır. Ancak, ortada bir de gerçek vardır ki, o da küçük veya orta ölçekli işletmelerle birleşmediği veya onları satın alarak büyümediği takdirde bu işletmelerin son dönemlerdeki birleşme ve satın alma dalgası altında kalarak boğulacaklarıdır( Gürol, 2000: 200-202).

2.3.2.2.3. Müşteriler açısından dezavantajlar

Bazı durumlarda birleşmeler müşterileri de olumsuz yönde etkileyebilecektir. Rekabetin azalması direkt olarak müşterilerin tercih seçeneklerinin daralması sonucunu doğuracaktır. Birleşme neticesinde rekabetin azalmasıyla birlikte, müşterilerin pazarlık gücünün azalması ve ortaya çıkan büyük işletmeye rakiplerin boyun eğmek zorunda kalması, müşteriler açısından önemli bir dezavantaj olarak görülebilecek etkilerdendir. Burada işletmelerin yalnızca nihai müşterileri değil aynı zamanda işletmenin ürün ve hizmetlerini satın alan aracı işletmeler ve bayiler gibi grupları da dikkate almak gerekmektedir. Zira, birleşme sonrasında bu gruplar da birleşme sonrasında yeni bir yapı ve farklı koşullardan kaynaklanan dezavantajlarla karşılaşabileceklerdir.

2.3.2.2.4. Tedarikçiler açısından dezavantajlar

Aynı zamanda işletmelere girdi sağlayan tedarikçiler de birleşmeden olumsuz etkilenecek ve birleşmenin dezavantajlarını yaşayabileceklerdir. Pazara hakim olan yeni işletme tedarikçilere kendi şartlarım kabul etmeleri yönünde baskı yapabilecektir. Özellikle, birleşme neticesinde birleşmenin boyut ve etkisine bağlı olmakla beraber, pazarda önemli güç sahibi olan işletme rakiplerin de sindirilmesiyle birlikte tedarikçiler üzerinde de söz sahibi olacak ve tedarikçileri kendi şartlarını kabule zorlayabilecektir

61

2.3.2.2.5. Sivil toplum kuruluşları açısından dezavantajlar

İşletmelerin birleşme öncesinde ilişkide bulunduğu, bağış yaptığı veya yardımda bulunduğu çeşitli eğitim kurumlan, vakıf, dernek veya diğer sivil toplum kurumları da birleşmeden olumsuz şekilde etkilenebilecektir. Zira, birleşme öncesinde yönetim uygun gördüğü kuramlarla ilişkilerini yalnızca kendisi belirleyip, örneğin, özgürce yardım edilebilmekte iken birleşme sonrasında bu kararı vermek eskisi kadar rahat olamayacaktır.

2.3.2.2.6. İşletme dışı diğer dezavantajlar

Birleşmelere sağlanan çeşitli vergi avantajları bir taraftan birleşmeleri özendirirken diğer taraftan devlet açısından vergi kaybına da yol açabilecektir. Zira, pek ön sıralarda olmasa da vergi avantajları elde etme isteğinin birleşme nedenleri arasında yer aldığı bilinmektedir. İşletmeler için avantaj olan bu durum aslında işletme dışı gruplar açısından vergi kaybı olarak düşünülebilecektir. Bunun yanında, birleşme neticesindeki işten çıkarmalardan dolayı işsizlik üzerinde de olumsuz etkileri olacağı ve birleşmenin istihdamı olumsuz yönde etkileyeceği aşikârdır. Öyle ki, son dönemlerdeki bazı birleşmeler neticesinde, bir süre sonra işten çıkarma planları masaya konmaktadır. Özetle, birleşme neticesinde beklenen avantajlar sağlandığı takdirde bu durum işletme için çeşitli avantajlar yaratırken aynı durumun etkileri bazı iç ve dış hedef kitleler için dezavantaj olarak karşımıza çıkmaktadır.