Reel efektif döviz kuru endeksleri (REER)

1 (

) )(

1

(

^{* *}

λ λ

+

×

= +

olarak yazılabilir.

Dolayısıyla, rekabet gücünün artması için,

λ λ

_*ve

) (

E ULC^* ULC

×

azalmalıdır.

1.7.7. Reel efektif döviz kuru endeksleri (REER)

Uluslararası rekabet gücünün ölçülmesinde, Uluslararası Para Fonu (IMF) çalışmaları ağırlıklı olmak üzere, reel efektif döviz kuru kullanılmaktadır. Bu yaklaşım çerçevesinde, reel efektif döviz kuru birim işgücü maliyetine (ULC), tüketici fiyat endeksine (TÜFE) dayalı olarak ölçülmeğe çalışılmaktadır.

Ayrıca OECD tarafından da efektif döviz kuruna dayalı rekabet ölçümleri yapılmaktadır.

1.7.7.1. IMF Hesaplamaları

1.7.7.1.1. Birim işgücü maliyetine dayalı reel efektif döviz kuru

Birim işgücü maliyetine dayalı reel efektif döviz kuru göstergesi, aşağıda açıklandığı üzere, ortak döviz kuru ile ifade edilen, rakip ülkelerin ağırlıklandırılmış ortalama birim işgücü maliyetine göre bir ülke imalat sanayiinin birim işgücü maliyetleri endeksi olarak ölçülmektedir (Zanello ve Desruella, 1997).

Wij

j j

i i i j

i C R

R E C

⎥⎥

⎦

⎤

⎢⎢

⎣

∏ ⎡

= _≠

Burada;

J = i ülkesinin ticarette bulunduğu ülkeler

Wij= i ülkesince j ülkesine atfedilen rekabet gücü ağırlığı Ci= i ülkesinin normalize edilmiş birim işgücü maliyeti Cj= j ülkesinin normalize edilmiş birim işgücü maliyeti

Ri= ABD doları olarak i ülkesinin nominal döviz kuru Rj= ABD doları olarak j ülkesinin nominal döviz kuru

Görüleceği üzere, bu hesaplamanın yapılabilmesi için üç temel metodolojik sorunun halledilmesi gerekmektedir(Zanello ve Desruella, 1997:

7). Bunlar:

i) anlamlı bir rekabet gücü ağırlık yapısının (W_ij) belirlenmesi, ii) verimlilikteki çevrimsel değişikliğin REER indeksleri üzerindeki etkisini sınırlamak için bu etkilerden arındırılmış birim işgücü maliyetlerinin seçimi,

iii) ürün ve piyasaların tanımlanmasındaki ayrıştırma seviyesinin seçimi.

Uluslararası rekabet gücünün ölçülmesinde, birim işgücü maliyetine dayalı reel efektif döviz kuru göstergesi bir çok sebepten dolayı tercih edilmektedir.

Bu yaklaşım;

• Uluslararası rekabete açık bir sektörün maliyetindeki gelişmeleri içermekte,

• Ticareti yapılan malların göreli karlılığı hakkında güvenilir bir ölçü sunmakta,

• Ayrıca, ticareti yapılmayan maliyet unsurlarının en önemli kısmını ve burada yaratılan katma değeri öne çıkararak, bu bağlamda toplam değişken maliyetlerdeki önemli gelişmeler hakkında varsayımda bulunmaktadır (Zanello ve Desruella, 1997: 6).⁴⁴

Yukarıda bahsedilen özelliklerinden dolayı, ekonominin geneli için rekabet gücü ölçümlerinde, tüketici fiyatına dayalı veya katma değer deflatörüne dayalı reel efektif döviz kuru göstergelerine göre daha çok tercih edilebilir olduğu düşünülmektedir.

Ancak, birim işgücü maliyetine dayalı reel efektif döviz kuru göstergesinin tamamen üstün bir gösterge olduğu düşünülmemelidir. Çünkü uluslararası rekabet gücü ölçülmesinde kullanılan her gösterge gibi bu gösterge de, sınırlı bir bilgi içermektedir. Diğer taraftan, Zanello ve Desruella (1997:

7)’ye göre, başka göstergelerde olduğu gibi, bu göstergenin anlaşılması / yorumlanmasında aşağıdaki sebeplerden dolayı güçlük çekilmektedir.

• İmalat sanayii malları üretiminde, fiyatları ülkeler arasında farklılık gösterebilecek aramalı girdilerinin kullanımı,

• Ülkeler arasında farklı yoğunlukta sermaye kullanımı,

• İş çevrimindeki dalgalanma frekanslarının etkisi bir şekilde giderilse dahi, işgücü verimliliğindeki çevrimsel hareketlilik,

• Ayrıca, toplam ticaretin önemli bir bölümü olan ham madde, yarı mamül madde ve hizmet ticaretinin olduğu ülkelerde ticareti yapılan malların tam olarak kapsanamaması.

Yukarıda bahsedilen hususlara ilave olarak, birim işgücü maliyetine dayalı reel efektif döviz kuru göstergesi hesaplanmasında, ülkeler itibariyle veri sorunu nedeniyle zorluk çekilmekte ve tüketici fiyatı endeksine dayalı reel efektif döviz kuru göstergesi hesaplamasına yönelinmekte ve sınırlı kalınmaktadır.

Diğer taraftan, rekabet gücü endekslerinde birim ihracat değeri endeksi vasıtasıyla oluşturulabilen ihracat fiyatları da alternatif olarak kullanılabilmektedir. Gümrük veya dış ticaret kayıtlarından bu verileri temin kolaylığı olmasına rağmen, bu durumda da, fiyatı çok yüksek olduğu için ihracatı yapılamayan veya rekabet gücü olmayan mallar dikkate alınmamış olmaktadır. Ayrıca ihracat fiyatları, ihracatçının kar marjlarındaki değişikliliği

44 Bu yaklaşıma göre; sermaye mallarının uluslararası ticarinin yapılması ve finansal piyasalardaki entegrasyonun uzun dönemli faiz oranlarını eşitleme eğilimi, uluslararası rekabet gücünde işgücü maliyetlerini öne çıkarılması tezini doğrulamaktadır.

de içerdiğinden rekabet gücünün ortaya konması açısından temel bir veri olmayabilir. Genel olarak rekabet gücü endekslerinde birim işgücü maliyetlerinin ihracat fiyat endekslerine göre daha iyi bir ölçü olduğu belirtilmektedir. Bir başka alternatif, üretici fiyat endekslerinin kullanılmasıdır. Üretici fiyat endeksi maliyet unsurunu içermekte olup, ayrıca tüketici fiyatları endeksinin kapsadığı malların bir kısmının dış rekabete maruz kalmaması ve ihracat fiyatlarının da kar marjlarının etkisini içermesi nedeniyle, üretici fiyatlarının kullanılmasıyla kısmen bir orta yol bulunabilecektir (Durand, 1986).

Ancak, Hargreaves ve diğerleri (1993)’ne göre, Avustralya’nın ihracat performansının açıklanması bakımından reel kura dayalı rekabet gücü endekslerinde kullanılan fiyatlarda tüketici fiyat endekslerinin alınması, ihracat birim değeri ve toptan eşya fiyat endeksine göre genel olarak daha açıklayıcı olmaktadır.

1.7.7.1.2. Tüketici fiyat indeksine dayalı reel efektif döviz kuru

Birim işgücü maliyetine dayalı reel efektif döviz kuru göstergesi hesaplaması metoduna benzer şekilde, tüketici fiyat indeksine dayalı reel efektif döviz kuru göstergesi aşağıdaki gibi hesaplanabilir:

Wij

j j

i i i j

i P R

R E P

⎥⎥

⎦

⎤

⎢⎢

⎣

∏ ⎡

= _≠

Burada;

j= i ülkesinin ticarette bulunduğu ülkeler

Wij= i ülkesinin j ülkesine atfettiği rekabet gücü ağırlığı Pi= i ülkesinin tüketici fiyat indeksi

Pj= j ülkesinin tüketici fiyat indeksi

Ri= ABD doları olarak i ülkesinin nominal döviz kuru Rj= ABD doları olarak j ülkesinin nominal döviz kuru

Tüketici fiyat endeksine dayalı reel efektif döviz kuru göstergesi uluslararası rekabet gücü hesaplamalarında sıkça kullanılan bir göstergedir.

Önemli avantajlarından birisi, ülkeler itibariyle tüketici fiyat endekslerinin yaygın olarak temin edilebilmesidir. Ancak sadece bu göstergeye dayalı olarak bir ülkenin rekabet gücü açısından durumunu ortaya koymakta çok sağlıklı

olmayabilir. Çünkü, ticarete konu tüm mallar homojen olmadığı gibi, bu endeksler fiyat kontrolleri ve diğer müdahalelerden de etkilenebilir özelliktedir. Ayrıca, tüketici fiyatları endeksinin kapsadığı malların bir kısmı dış rekabete maruz kalmayabilir.

1.7.7.1.3. Rekabet gücü ağırlık yapısının (W_ij) hesaplanması

Rekabet gücü ağırlık yapılarının hesaplanmasının, uluslararası rekabet gücü literatüründe önemli bir yerinin olduğu ve uluslararası rekabet gücü ölçme metotları / endeksleri kapsamında oldukça detaylı olarak ele alındığı görülmektedir.

Rekabet gücü ağırlıklarına yönelik IMF hesaplamalarında, birim işgücü maliyetine dayalı reel efektif döviz kuru ve tüketici fiyat indeksine dayalı reel efektif döviz kuru için rekabet gücü ağırlık yapıları ayrıntılı olarak ayrı ayrı hesaplanmaktadır. Birim işgücü maliyetine dayalı reel efektif döviz kuru için yapılan hesaplamada, ithalat, iki yönlü ihracat ve üçüncü piyasa ihracat ağırlıkları hesaplanmakta ve yerli piyasadaki rekabetin, yabancı piyasalarda bu piyasaların yerli firmalarıyla girişilen rekabetin ve yabancı piyasalarda diğer ihracatçılarla girişilen rekabetin toplam rekabet gücü ağırlığının hesaplanmasındaki göreli önemi belirlenebilmektedir (Zanello ve Desruella, 1997).

Yine IMF hesaplamalarında, tüketici fiyat endeksine dayalı reel efektif döviz kuru için rekabet gücü ağırlık yapıları ise imalat sanayi ürünleri ticareti, petrol dışı ana mallar, turizm hizmetleri için ve bunların toplamından oluşan toplam rekabet gücü için ağırlıklandırılmış rekabet gücü ağırlık yapıları biçiminde hesaplanmaktadır (Zanello ve Desruella, 1997).

Bu çerçevede ayrıca belirtmek gerekirse, reel döviz kuru hesaplamalarında temel bir öneme sahip olan rekabet gücü ağırlıklarının belirlenmesine yönelik uygun / kapsamlı yaklaşımların geliştirilmesi hususunun, yukarıda açıklanmaya çalışıldığı biçimde sadece IMF hesaplamalarıyla sınırlı olmadığı, OECD çalışmalarında da özenle ele alındığı görülmektedir. Bu bağlamda, Durand (1986) tarafından OECD’ye yapılan çalışmada rekabet gücü ağırlıklarının nasıl belirlenebileceğine yönelik metodoloji açıklanarak ülkelerin rekabet gücü ağırlıkları, bu ağırlıkların zamanla değişimi ve efektif döviz kuru endeksleri hesaplanmıştır.

Ayrıca, Guerrieri ve Milana (1993)’nın rekabet gücü değişimini ölçmeye yönelik yaptığı çalışmada, yukarıda hesaplanan reel döviz kuruna dayalı

“geleneksel” rekabet gücü değişim endeksi hesaplamalarında kullanılan rekabet gücü ağırlık yapısının da zamanla değişebileceği hususu tartışılmakta ve buna uygun model geliştirilmektedir. Bu model çerçevesinde geliştirilen

yeni rekabet gücü göstergelerinin, bahse konu ülkenin rekabetçi konumu hususunda daha açıklayıcı olduğu ileri sürülmektedir.

Ayrıca veri kısıtı da dikkate alınarak, ticarete dayalı ve ticaret yapılan rakiplerle basitçe ağırlıklandırılmış rekabet gücü ağırlık yapıları da hesaplanmaktadır (Zanello ve Desruella, 1997; Hargreaves ve diğerleri, 1993).

1.7.8. Fiyat açısından uluslarası rekabet gücü göstergeleri

Belgede ISBN (basılı nüsha) (sayfa 82-87)