Endüstri-içi ticaret Tam rekabet
2.2.7. Endüstri-içi ticareti ölçme yöntemleri / endeksleri
2.2.7.6. Marjinal endüstri-içi ticaret ölçme yöntemleri / endeksleri Marjinal endüstri-içi ticaret ölçümüyle, marjinal ticarette endüstri-içi
2.2.7.6.3. Brülhart endeksleri
Brülhart (1994)’e göre, marjinal endüstri-içi ticaretin ölçülmesi konusunda ilk ve halen en yaygın olarak kullanılan teknik, Grubel-Lloyd endeksinin farklı zaman periyotları için mukayese edilmesidir. Ancak, farklı periyotlar için ilgili Grubel-Lloyd endekslerinin yan yana konarak mukayesesi bu zaman periyotlarının her birinde dış ticaretin yapısı hakkında bilgi vermekte ancak dış ticaretteki değişimin yapısı hakkında bir değerlendirme yapmayı mümkün kılmamaktadır. Bu nedenle aşağıda verilen endekslerin geliştirildiği görülmektedir:
2.2.7.6.3.1 “Grubel-Lloyd Tip” A endeksi
|
Grubel-Lloyd endeksi gibi bu endeks, 0 ile 1 arasında değişir. Endeksin 0 olması marjinal dış ticaretin tamamen endüstriler-arası dış ticaret biçiminde, 1 olması tamamen endüstri-içi ticaret biçiminde olduğunu gösterir.
Grubel-Lloyd endeksinde olduğu gibi A endeksi de aynı seviyedeki istatiki ayrıştırmaya sahip endüstriler için toplanabilir ve aşağıdaki ağırlıklandırılmış ortalama elde edilir.
i
BöyleceAtop, bir endüstrinin bütün alt kategorilerinin veya ekonominin bütün endüstrilerinin ağırlıklandırılmış ortalama marjinal endüstri-içi ticaretini verir.
2.2.7.6.3.2. Marjinal endüstri-içi ticaret ve sektörel performans: B endeksi
A endeksi, toplam uyarlanma etkileriyle ilgili olarak çok ülkeli çalışmalar için uygun sonuçlar vermesine rağmen ülkeler ve sektörler arasında dış ticaretin sebep olduğu kazanç ve kayıpların dağılımı hakkında herhangi bir bilgi içermemesi nedeniyle tek ülkeli çalışmalarda çok sınırlı kullanıma sahiptir. Bu durum da dikkate alınarak B endeksi geliştirilmiştir.
|
B endeksi -1 ile 1 arasında değerler almakta olup, marjinal endüstri-içi ticaret oranı ve ülkeye özgü sektörel performans hakkında bilgi içermesi nedeniyle iki yönlü olarak değerlendirilebilir. Birincisi, B endeksi 0’a yaklaştıkça marjinal endüstr-içi ticaret artmaktadır. B Endeksi 0’a eşit olduğunda belirli bir endüstrideki marjinal dış ticaret tamamen endüstr-içi ticaret; -1 ve 1 eşit olduğunda tamamen endüstriler arası ticaret olacaktır.
İkincisi, belirli bir sektörde ihracat iyi yurtiçi performans ithalat zayıf yurtiçi performas olarak düşünüldüğünde, sektörel performans göreli ihracat ve ithalat değişimi olarak tanımlanır. Bu durumda, B endeki doğrudan sektörel performansla ilişkili olacaktır.
Δ
X〉 Δ
M olduğunda B〉 0
olacak tersi durumda〈 0
B olacaktır (Brülhart, 1994: 305).
Ancak, A endeksinden farklı olarak B endeksi endüstriler için anlamlı bir şekilde toplulaştırılamaz. Yüksek düzeyde marjinal endüstriler-arası ticaret durumunda endeks -1 veya 1’e yakın değerler alacağından, yüksek endüstriler-arası ticaret olmasına rağmen iki endüstrinin ağırlıklandırılmış ortalama endeksi 0’a yaklaşabilecektir. Dolayısıyla B endeksi, ayrıntılandırılmış sınıflandırmalardan hereketle daha toplulaştırılmış (özet) bir istatistik oluşturmak yerine marjinal endüstri-içi ticaretin ve dış ticaret performansının endüstriye özgü değerlendirmesine yönelik olarak uygulanabilir (Brülhart, 1994: 306).
2.2.7.6.3.3. Ölçme Metodu C
Brülhart (1994), Greenaway ve diğerleri (1994a) tarafından geliştirilen metoda benzeyen alternatif bir ölçme metodu daha geliştirmiştir. Dış ticaret akımlarındaki çakışan değişimi gösteren bu metod, marjinal endüstri-içi ticaretin mutlak değerlerini alarak aşağıdaki şekilde türetilmiştir:
|
Diğer taraftan, Brülhart (1994), türetilen endekslerin uygulanmasıyla elde edilen sonuçların iktisadi anlamlılığını artırmak için bahse konu ilk veya son yılın toplam dış ticareti, üretimi, satışları veya istihdamından herhangi birisiyle ölçülendirme (ölçeklendirme) yapılabileceğini belirtmektedir. Bu bağlamda A
endeksine yönelik olarak önerdiği ölçülendirme yöntemine68 benzer şekilde Ölçme Metodu C için aşağıdaki ölçülendirme önerilmektedir.
V
Cv
=
C burada V herhangi bir ölçülendirme değişkenidir.2.3. Bölüm özeti
Bu çalışmanın temel konusu (sorunsalı) çerçevesinde, tamamlayıcı mahiyette olmak üzere, Birinci Bölüme ilave olarak bu bölümde uluslararası endüstri-içi ticaret konusu analiz edilmiştir.
Endüstri-içi ticaret, uluslararası ticaret hakkında göreli olarak yeni yapılan çalışma alanlarındandır. Uluslararası endüstri-içi ticaret üzerine dikkatlerin esas itibariyle gözlemsel olgudan hareketle geliştiği ve daha sonra teorik ve ampirik çalışmalarla desteklendiği görülmüştür.
Uluslararası ticarette geleneksel olarak, her ülkenin faktör donanımına en uygun malları ihraç, uygun olmayanları da ithal etmesi düşünülür. Bu türde uluslararası dış ticaret endüstriler-arası ticaret olarak adlandırılmaktadır.
Çünkü uluslararası ticaretin yapısı, homojen ürünlerde göreli üretim maliyetleri farklılığıyla oluşmakta ve ülkelerin ithalat ve ihracatı farklı endüstrilerde gerçekleşmektedir. Karşılaştırmalı üstünlüklere dayalı bu yapıda, gelişmiş ülkelerin gelişmekte olan ülkelerle ticaret yapması beklenirken, faktör donanımları ve teknolojik yeterlilikleri bakımından birbirlerine benzer olan gelişmiş ülkelerin doğal kaynaklarındaki farklılıklardan kaynaklanan bazı birincil mallara dayalı ticaretinin haricinde birbirleriyle çok az ticaret yapmaları beklenmektedir. Ancak, bu beklentilerin aksine günümüzde, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde imalat sanayii dış ticaretinin önemli bir bölümünü endüstri-içi ticaretin oluşturduğu bir ticaret yapısı gözlenmektedir.69 Bu çerçevede, OECD (2002)’ye göre 2000’li yılların başında imalat sanayi dış ticareti içerisinde endüstri-içi ticaretin boyutu, Almanya, ABD, Fransa, Kanada, İngiltere, Belçika, İspanya gibi gelişmiş ülkelerde ve bazı Merkezi Doğu Avrupa ülkelerinde yüzde 70’ler mertebesinde bulunmakta, ayrıca gelişmekte olan ülkeler ağırlıkta olmak üzere bu ülkelerin bir bölümünde de artış eğilimi göstermektedir.
69 Bak. Hokkanen (1990), Lindert ve Pugel (1996), Ruffin (1999), OECD (2002) ve Küçükahmetoğlu (2002).
Bu şekilde uluslararası ticarette görülen yüksek boyuttaki endüstri-içi ticaret, gelişmişlik düzeyi yakın ülkeler arasında benzer ürünlerde / nihai mallarda (yatay endüstri-içi ticaret) ortaya çıkabileceği gibi ülkeler arasında üretimin dikey yapılanmasıyla da (dikey endüstri-içi ticaret) meydana gelebilmektedir.
Özellikle belirtmek gerekirse, geleneksel uluslararası dış ticaret teorisi ölçeğe göre sabit getiri ve tam rekabet varsayımlarına dayalı olmasına rağmen, endüstri-içi ticaretin açıklanmasında ölçeğe göre artan getiri durumu ve tam rekabetin olmadığı (monopolistik rekabet) koşullar ele alınmaktadır.
Böylece, endüstri-içi ticaret teorileri bağlamında, uluslararası dış ticarette görülen gelişmeler paralelinde ölçek ekonomileri, eksik rekabet ve ürün farklılaştırması hususlarının uluslararası dış ticaret teorisine katkılarının sağlanması / eklenmesi mümkün kılınmaktadır.
Bu çerçevede bu çalışmada ilk olarak uluslararası dış ticaretin geleneksel açıklaması ve endüsti-içi ticaretin oluşum nedenleri üzerine kısa bir mukayeseden sonra, endüstri tanımının endüstri-içi ticaret literatüründe nasıl ele alındığı açıklanmaya çalışılmıştır. Daha sonra, uluslararası endüstri-içi ticaretin tanımı, ilk bulguları, günümüzde endüstri-içi ticaretin boyutu, teorik yaklaşımlar ve endüstri-içi ticaretin yapısı (yatay ve dikey endüstri-içi ticaret) ve belirleyicileri konu edinilmiştir. Son olarak, endüstri-içi ticareti ölçme metodları / endeksleri ayrıntılı olarak incelenmiştir.
Endütri-içi ticaret hususundaki teorik yaklaşımlar bağlamında bilhassa ölçek ekonomileri ve / veya ürün farklılaştırılması, firmalar arası stratejik etkileşim, dikey üretim yapısı veya farklılaştırılmış üretici mallar, teknik farklılıklar, tercihlerde benzerlik, yeni ürün, teknolojik açık ve ürün devreleri, uluslararası üretim ve çok uluslu şirketlerin endüstri-içi ticaret üzerine yansımaları ile çok uluslu şirketlerde uluslararası dış ticaretin yapısı – firma içi ticaret konuları irdelenmeye çalışılmıştır.
Bütün bu teorik ve yöntemsel değerlendirmeler ışığında, gelecek bölümde Türkiye imalat sanayii endüstrilerinde endüstri-içi ticaretin ölçümünde, en yaygın kullanılan ölçme metodu / yöntemi olduğu görülen Grubel-Lloyd (1971) ve Uyarlanmış Grubel-Lloyd endeksleri kullanılarak, imalat sanayinin geneli ve açıklanmış kalite elastikiyeti yöntemiyle belirlenecek olan kaliteye ve fiyata dayalı rekabet eden endüstriler ayrımında endüstri-içi ticaret hesaplanacak ve bu hesaplamalardan hareketle uluslararası rekabet gücü ile endüstri-içi ticaret arasındaki ilişki sorgulanmaya çalışılacaktır.