Küresel rekabet gücü endeksi

Uluslararası rekabet gücünün ölçülmesinde, daha önce geliştirilen büyüme rekabet gücü endeksine farklı bölgelerde yer alan ve farklı kalkınma (gelişme) problemleri gösteren ülkelere özgü ve uluslararası rekabet gücü açısından önemli görülen diğer birçok faktörün de dahil edilmesiyle Dünya Ekonomik Forumu için daha kapsamlı yeni bir rekabet gücü modeli (küresel rekabet gücü endeksi) geliştirmiş ve ilk olarak, 2004-2005 Küresel Rekabet Gücü

33 Bu bağlamda Porter, her iki endeksin yüksek oranda ilişkili olmasına rağmen, verimliliği yüksek bazı ülkelerin dinamizm eksikliği veya tersi durum nedeniyle, birçok ülkenin sözkonusu endekslerin her birinde diğerine göre farklı sıralamalarda yer alabildiğine işaret etmektedir (Snowdon ve Stonehose, 2006).

Raporunda takdim edilmiştir.³⁴ Küresel rekabet gücü endeksi, daha önceki büyüme rekabet gücü endeksinin ele aldığı kavram ve fikirleri daha da geliştirmekte ve derinleştirmektedir (Claros ve diğerleri, 2006; Lopez-Claros, 2006).

Küresel rekabet gücü endeksinde verimlilik ve rekabet gücüne etki eden kritik faktörler bütüncül bir yaklaşımla, 12 grup (gelişme ekseni) halinde ele alınmıştır. Bunlar; Yönetici Görüşleri Araştırması ve ülke verilerinden hareketle elde edilmiş her biri çok sayıda alt göstergeler içeren;³⁵

- kurumlar, - altyapı,

- makroekonomi, - sağlık ve ilköğretim,

- yüksek öğretim ve mesleki eğitim, - mal piyasası etkinliği,

- işgücü piyasası etkinliği, - finansal piyasa etkinliği, - teknolojik durum, - piyasa boyutu,

- iş alemi sofistikeliği ve - inovasyondan

oluşmaktadır.³⁶

Ancak, bu hususlardan birisi veya bir kısmındaki ilerlemenin uluslararası rekabet gücü için tek başına yeterli olamayacağı belirtilerek, rekabetçi bir ekonomi için bu alanlarda kapsamlı ve birbirleriyle uyumlu politikaların uygulanması gerektiğine dikkat çekilmektedir. Bu bağlamda, Lopez-Claros ve diğerleri (2006: 5), örnek olarak, işgücü piyasasındaki katılıkların ve diğer kurumsal eksiklerin yeni mezunların uygun iş imkanlarına erişimini güçlendirdiği durumda eğitime yönelik harcamalardaki artışın uluslararası

34 2006-2007 Küresel Rekabet Gücü Raporunda ana rekabet gücü göstergesi olarak küresel rekabet gücü endeksine tamamen geçiş sağlanmıştır.

35 2008-2009 Küresel Rekabet Gücü Raporunda, 110’un üzerinde değişkenin analiz edildiği 134 ülke kapsanmıştır.

36 Küresel Rekabet Gücü Raporu 2007-2008, uluslararası rekabet gücü bakımından bu temel gruplardan her birinin önemini, yüklenilen anlamı ve kapsamını ele alıp açıklamaktadır (ayrıntılı bilgi için bkz. Sala-i Martin ve diğerleri (2007)).

rekabet gücü üzerindeki etkisinin sınırlı olabileceğini, yaygın olarak yolsuzluk ve suistimalin olduğu yerlerde kamu finansmanın kontrol altına alınması gibi makroekonomik ortamı iyileştirmeğe yönelik çabaların başarıya ulaşmasının güçleşeceği ve toplumsal desteğinin azalabileceğini, iç piyasanın korunmasından kaynaklanan rant arayışının getirisinin yüksek olduğu durumlarda inovasyona, yeni teknolojilere ve yönetim uygulamalarına yatırım hususunda iş aleminde yeterli isteğin olamayacağını belirtmektedir.

Diğer taraftan, daha önce, “1.2. Uluslararası rekabet gücünün unsurları ve belirleyicileri” ve “1.5. Rekabetçi gelişme aşamaları” başlıkları altında açıklandığı üzere, uluslararası rekabet gücü kavramını, zamandan ve bilhassa mekandan bağımsız olarak ele almak, kesinlikle doğru bir yaklaşım olmayacaktır. Dolayısıyla, bütün bu oniki gelişme ekseni belirli ölçüde tüm ülkeler için önem arz etmesine rağmen, her birinin göreli önem derecesi ülkelerin gelişmişlik seviyelerine bağlı olacaktır. Bu husus, Dünya Ekonomik Forumu küresel rekabet gücü endeksinde dikkate alınarak, sözkonusu gelişme eksenleri üç alt endeks halinde organize edilmiş ve her birine belirli bir gelişme aşamasına karşılık gelen kritik bir önem atfedilmiştir.

Bu bağlamda, Küresel Rekabet Gücü Raporlarında, küresel rekabet gücü endeksi metodolojisi genel hatlarıyla aşağıdaki şekilde belirlenmiştir (Lopez-Claros ve diğerleri, 2006; Sala-i Martin ve diğerleri, 2007):

“Ülkeler gelişme patikasında ilerlerken ücretlerin artma eğilimine gireceği, bu durumda daha yüksek geliri sürdürebilmek için işgücü verimliliğinde iyileşme olması gerektiği” fikrinden hareket edilmiş ve ücret seviyesinin bir göstergesi olarak kişi başına GSYİH seviyesi esas alınmıştır (Lopez-Claros ve diğerleri, 2006: 11).

Bununla birlikte, hali hazırda, ülkelerin gelişme aşamalarının belirlenmesinde kişi başına GSYİH seviyesiyle birlikte, birincil ürünlerin ihracattaki payı³⁷ ikinci bir kriter olarak alınmakta ve ülkeler gelişmişlik seviyeleri (gelişme aşamaları) bakımından üç sınıfa ayrıştırılmaktadır.

Bu çerçevede, sözkonusu endeks, belirli gelişme aşamasındaki bir ülkenin uluslararası rekabet gücü bakımından daha çok ilişkili olduğu gruplara (gelişme eksenlerine) göreli olarak daha yüksek ağırlık vermek suretiyle düzenlenmektedir.

Daha önce, “1.5. Rekabetçi gelişme aşamaları” başlığı altında daha ayrıntılı olarak açıklandığı üzere, faktör etken gelişme aşamasındaki ülkeler başta ucuz işgücü ve doğal kaynaklar olmak üzere faktör donanımlarına dayalı olarak, düşük verimlilikte ve fiyat temelinde rekabet etmekte ve ürün

37 Bu kapsamda, ihracatının yüzde 70’inden fazlasını birincil ürünlerin oluşturduğu ülkeler büyük ölçüde faktör etken olarak kabul edilmiştir.

kompozisyonu ana mallara dayanmaktadır. Bu gelişme aşamasında rekabet gücünü sürdürmek için rekabet gücü esas itibariyle, iyi işleğen kamu ve özel kurumlar (gelişme ekseni 1), uygun altyapı (gelişme ekseni 2), istikrarlı makroekonomik çerçeve (gelişme ekseni 3) ve sağlıklı okur yazar işgücü (gelişme ekseni 4) ile ilişkilendirilmiştir.

Daha sonra, gelişmişlik seviyesindeki artışla birlikte ücretler artarken, ülkeler etkinlik etken gelişme aşamasına³⁸ hareket etmekte olup, üretimde daha etkin üretim süreçlerinden yararlanmaları ve daha yüksek kalitede üretim yapmaları gerekli görülmektedir. Bu noktada, uluslararası rekabet gücü önemli ölçüde yüksek eğitim ve mesleki eğitim (gelişme ekseni 5), etkin mal piyasaları (gelişme ekseni 6), iyi işleyen işgücü piyasası (gelişme ekseni 7), sofistike (gelişmiş) finansal piyasalar (gelişme ekseni 8), geniş yerli veya yabancı piyasa (gelişme ekseni 9) ve mevcut teknolojilerden faydalanma yeteneği (gelişme ekseni 10)’nin belirleyici olduğu bir durum arz etmektedir.

Son olarak, ülkeler inovasyon etken gelişme aşamasına hareket ederken, yüksek ücretleri ve yaşam standardını ve dolayısıyla uluslararası rekabet gücünü sürdürebilmeleri özellikle yeni ve özgün ürün geliştirme ve üretebilmesine bağlı görülmektedir. Bu aşamada, firmaların uluslar arası rekabet gücünde en sofistike üretim işlemlerini kullanarak yeni ve özgün / farklı mallar üretebilmeleri (gelişme ekseni 11) ve inovasyon (gelişme ekseni 12) yapabilmeleri etkili olmaktadır.

Şekil 6: Alt endekslerin kompozisyonu

38 Bu aşama, Porter tarafından yatırım etken gelişme aşaması olarak ele alınmıştır (Porter, 1990a; 2004; Snowdon ve Stonehouse, 2006).

Kaynak: Sala-i Martin ve diğerleri (2007).

Şekil 6’da görüleceği üzere, uluslararası rekabet gücü açısından önem arzeden (belirleyici olan) oniki gelişme ekseni üç alt endeks halinde organize edilmiş olup, her biri belirli bir gelişme aşamasına karşılık gelen kritik bir önem arz etmektedir. Bu çerçevede, temel gerekler alt endeksi faktör etken gelişme aşamasındaki ülkeler için kritik olan gelişme eksenlerini, etkinlik artırıcı alt endeksi etkinlik etken aşamadaki ülkeler için kritik olan gelişme eksenlerini ve inovasyon ve sofistike faktörler alt endeksi inovasyon etken aşamadaki ülkeler için kritik olan gelişme eksenlerini içermektedir.

Bu suretle, bir yandan alt endeksler elde edilirken, diğer yandan ülkelerin gelişmişlik aşamasına bağlı olarak, önem derecesine göre her bir alt endeks farklı ağırlıklandırılmakta ve ağırlıklandırılmış alt endekslerden hareketle nihai olarak küresel rekabet gücü endeksine ulaşılmaktadır (Çizelge 3).

Çizelge 3: Gelişme aşamalarına göre alt endekslerin ağırlıklandırılması Temel Gerekler

• Kurumlar

• Altyapı

• Makroekonomik istikrar

• Sağlık ve ilköğretim

Faktör etken (driven) ekonomiler için temel belirleyiciler

Etkinlik Artırıcı

• Yüksek eğitim ve mesleki eğitim

• Mal piyasası etkinliği,

• İşgücü piyasası etkinliği,

• Finansal piyasa etkinliği,

• Teknolojik durum,

• Piyasa boyutu

Etkinlik etken ekonomiler için temel belirleyiciler

İnovasyon ve Sofistike Faktörler

• İş alemi sofistikeliği

• İnovasyon

İnovasyon etken ekonomiler için temel belirleyiciler

Gelişme

Kaynak: Sala-i Martin ve diğerleri (2007: 8)’ den uyarlanmıştır.

Çizelge 3’den görüleceği üzere, endeks hesaplaması için, gelişme aşamalarının tayini amacıyla, kapsanan bütün ülkeler için uluslararası karşılaştırılabilir ücret verileri elde edilemediğinden, yaygın olarak kullanılan bir yaklaşım olarak, piyasa döviz kurunda kişi başına GSYİH verisi kullanılmıştır. Bu üç kategorinin sınırları arasına düşen ülkeler, geçiş ülkeleri olarak alınmakta ve bu ülkelerin gelişmişlik seviyesine bağlı olarak uygulanacak ağırlıklar da değiştirilmektedir.

Böylece, bu metodojiye dayalı olarak uluslararası rekabet gücünün saptanmasında, belirli bir ülkenin uluslararası rekabet gücü açısından en kritik olan gelişme eksenlerine (belirleyicilere) daha fazla ağırlık verilmesi mümkün kılınmaktadır.