Radyo

Dünyada Amerikan propagandası dendiğinde akla gelen radyo yayınlarıdır. Bu radyoların en ünlüsü Amerikanın Sesi Radyosu’dur. Amerikanın Sesi Radyosu tüm dünyada ve Türkiye’de Amerikan propagandası yapıldığının kanıtıdır. Amerikanın Sesi Radyosu bir çok ülkede olduğu gibi Türkiye’de de yayın yapmaktadır. Halen daha yayınları süren bu radyo propaganda tarihinin en güzel örneğini oluşturur. Soğuk Savaş sırasında radyo ve propagandayı bir araya getiren radyolar olarak; Amerikanın Sesi Radyosu, Özgür Avrupa

Radyosu, Özgürlük radyosu, Radyo Moskova, Barış ve Özgürlük Radyosu, Radyo Havana Küba, Vietnam’ın Sesi Radyosu, Komünist Radyo²¹² dönemin propaganda yapan radyoları olarak ön plana çıkmıştır.²¹³ Amerikanın Sesi radyosu, 1942 yılında Amerikan Haber Alma teşkilatı’nın önerisi üzerine orta ve kısa dalgada yayın yaparak Avrupa’da yayın yapan komünist radyoların propagandasını engellemek Avrupalı müttefiklere moral vermek ve ABD’nin barışçıl politikalarını halka anlatmak amacıyla yayın hayatına başlamıştır. İlke etapta 27 dilde yayın yapan radyo bir çok yerel radyo ile de anlaşarak müttefik ve işbirlikçi ülkelerdeki radyo yayınlarında ABD propagandası yapmıştır. 7 Temmuz 2005 tarihindeki Amerika’nın Sesi Radyosu Internet sitesinde Türkiye’deki kardeş radyolar olarak NTV Radyo, Radyo X (Ankara), Kanal S(Gaziantep), First FM (Kıbrıs), Bizim Radyo (Kocaeli), Azerbaycan Fm (Bakü ), Kent Fm (Piriştina) olarak vermiştir.²¹⁴ Amerikanın Sesi Radyosu, CIA’den maddi destek BBC’den teknik destek alarak sürdürdüğü yayınları ayrıca sabit ve gezici verici istasyonları ile dünyaya haber yayma imkanına ulaşmıştır.

Türkiye’de radyo yayınları bir çok Avrupa ülkesiyle yakın yıllarda başlasa da bir çok nedenden dolayı gerçek anlamda gelişmesi 1980’lerden sonra olmuştur.

1980’lere kadar radyo devlet tekelinde olmuştur. Bazı özel teşebbüsler radyo yayını yapsa da devlet izni ve kontrolünde bu yayınları yapmışlardır.

Türkiye’de radyo yayını çalışmaları Atatürk, İngiltere’ye spiker ve teknisyenlerin eğitim alması için göndermesi ile başlamıştır.²¹⁵ BBC’de eğitim alan elemanlar Türkiye’ye gelerek radyo yayıncılığı çalışmalarını hızlandırmışlardır. İstanbul Radyosundan sonra Ankara Radyosu, İzmir, Gaziantep, Kars, Trabzon gibi illerde radyo kurma çalışması devam etmiştir. Dış yayınlarda Türkçe yayınlar yapılmasından dolayı Türkiye de dış dünyaya sesini duyurmak için dış yayınlar yapmıştır. Özellikle II. Dünya Savaşı döneminde Türkiye’nin tarafsızlığını anlatmak için kullanılan dış yayınlar 1944 yılından itibaren ABD ve İngiltere lehine dönen politikayı anlatmak için yapılır duruma

212 Komünist Radyonun reklam afişi, http://www.kommunist.se, bknz. Ek: 30

213 Soğuk Savaş Döneminde Propaganda yayını yapan radyolar, http://www.trwikipedia.org/wikipropaganda-44k, 12/10/2005.

214 Amerikanın Sesi Radyosu Türkçe Yayınlarında Kardeş Radyo Anlaşması Yaptığı Radyo evleri, http://www.voanews.com/turkish/affibitaes.cfm, 07/07/2005.

215 Sezer Akarcalı, Radyo ve Televizyonda Dış Yayınlar,İmaj Yayıncılık, Ankara,2003, s.49,30.

gelmiş 1944 yılından daha sonra Ankara’nın SSCB büyükelçisi olacak olan basın yayın umum müdürü Selim Sarper, Ankara Radyosu yayınında Amerikalı Büyükelçi A. Steinhard’la birlikte “Amerikalı Dostlarım bu Türkiye’nin sesidir”

adlı dizi programında Türkiye’nin halkının ve devletinin uluslararası sorunlara bakışını dünyaya duyurmak olduğunu söylemiştir.²¹⁶ Selim Sarper, daha sonra SSCB’de Türkiye büyükelçisi olduğunda 1945 notası ile Türkiye’nin SSCB ile arasının iyice bozulduğu ve SSCB’nin Türkiye’den toprak talebi olduğunu halka ve hükümete duyuran kişiydi. Oysa Selim Sarper’in bir büyükelçi olarak SSCB ile Türkiye’nin arasında işbirliğini tesis etmesi gerekirken, büyükelçi olarak başarısızlık anlamına gelen bir durum onun döneminde, SSCB ile Türkiye arasında derin krizler yaşanmış, komşu SSCB’nin Türkiye’ye karşı düşmanca tavır almasına neden olmuştur. Selim Sarper, 1944 yılında yaptığı ve yaptırdığı radyo yayınlarında ABD lehine yayınlar yapmış ve amacının dünyaya Türkiye’nin görüşlerini anlatmak adına ABD ile işbirliğini savunan programlara imza atmıştır.

Türkiye’de radyo yayınlarının tekelini oluşturan Ankara Radyosu’dur.

Ankara Radyosu bu dönemde, uluslararası yayın yapan ve dünyada uluslararası yayın yapan radyolar arasında ilk sıralarda yerini almıştır. Ankara Radyosu, hükümet kontrolünde yayın yapmakta ve dünyaya Türkiye’nin politik tarafını anlatmayı amaçlamaktadır. 14 Ocak 1948 tarihli Cumhuriyet gazetesinde manşetten verilen bir haberde “Amerika Basını Ankara Radyosu için Müdafiimiz Diyor” yazılarak haberin içeriğinde Romanya’daki Anti-Komünist örgütlerin Ankara Radyosu yayınlarını neşriyat haline getirip yayınlattıklarından bahsetmektedir.²¹⁷ Türkiye bu dönemde Ankara Radyosu ile dış yayınlar yapmasının yanı sıra özellikle Moskova Radyosunun Türkiye ile ilgili yayınlarına da cevap vermektedir. 11 Temmuz 1948 tarihinde Moskova Radyosu’nun Türkçe, Farsça yayınlarında Türk-İran tarihi ilişkileri ve Türkiye’nin İran üzerindeki emellerini konu alan yayınlar yapmasına karşılık Türk –İran dostluğunu içeren yayınlar yapmıştır. Moskova Radyosunun bu yayınları gazetelerde de şiddetle kınanmış ve halka Moskova radyosunun amacının

216 A.g.e., s.30.

217 Cumhuriyet Gazetesi, I. Cilt, 14 Ocak 1948.

Türk-İran ilişkilerini bozmak olduğu anlatılmıştır.²¹⁸ Ankara Radyosu aynı zamanda bölge ülkeleri ile ilgili haberler yaparak ve Komünist propaganda yapan Radyolarının yayınlarına cevap vermek Türkiye’nin haklılığını anlatmak için dış yayınlar yapmaktadır. Ankara Radyosu, 1961 Anayasasının getirdiği düzenleme ile kurulan TRT dönemine kadar Türkiye’nin sesi olmuştur. 1948 yılında Ankara Radyosu “Ankara Radyosu Marshall Saati” adı ile radyo yayını yapmıştır. Türkiye’nin NATO’ya girmesi ile birlikte ABD, NATO ve Batı Avrupa ülkelerini anlatan ve öven programlar yapmıştır. Bu dönemde BBC, VOA (Voice Of America), İngiliz Kültür heyeti ile program anlaşmaları yapılmış, aynı anda söz ve haber programları yayınlanmıştır. “UNESCO Saati”, “Türkiye’de Marshall Planı”, “BM Saati”, “NATO Saati” gibi programlar radyodan tüm Türkiye’ye duyurulmuştur. Ayrıca, Türkiye’deki ABD’li personel ve askerlerin Noel mesajlarını göndermek için Ankara Radyosu özel programlar yapmıştır.

Radyoların, ana haber kaynağı olan Anadolu Ajansı ve Yabancı Haber programları Dinleme Merkezi, Türk radyolarında dönemin olaylarını halka, devletin siyasi bağlantıları dikkate alınarak ve hükümet kontrolünde yapılmıştır.²¹⁹ Türkiye’de Amerikanın Sesi Radyosu ve BBC dışında Türkiye’deki ABD üslerinde yayın yapan ve asıl amacı ABD’li personele hizmet vermek olan radyolar ki bunlar, Çiğilli (İzmir), İncirlik(Adana), Karamürsel(Samsun), Trabzon ve Sinop’taki üslerde yayın yaparak Türkçe haberler dışında hafif batı müziği ve popüler şarkılar yayınlamışlardır. Bu radyolar aracılığı ile, Türk gençlerinin bu radyoları dinlemesi sağlanarak ABD propagandası yapılmıştır.²²⁰

1960 yılından sonra TRT adı ile özerk bir kurum halini alan radyo yayınları, TRT1, TRT2,TRT3,TRT4, TRT Fm Radyoları ile yayın hayatına devam etmiş, Ankara radyosu’nun başlattığı uluslararası anlaşmalar devam etmesine rağmen ABD ile kriz dönemlerinde gazeteler gibi radyolarda kısmen ağız değiştirirken, dış haber radyolar, ABD taraftarlığından pek fazla taviz vermemişlerdir.

218 A.g.g, 11 Temmuz 1948.

219 Özden Çankaya, Bir Kitle İletişim Kurumu tarihi TRT 1927-2000, YKY, İstanbul, 2003, s. 50.

220 A.g.e., s.52.