Güzel Sanatlar

Güzel sanatlar da diğer bir çok araç gibi propaganda alanında kullanılmıştır. Sadece söz, yazı temeline dayanan propagandanın yeterli olmadığı özellikle II. Dünya Savaşı sırasında anlaşılmıştır. Bu nedenle kitleleri derinden etkileyen kitlelerin görsel zevklerine hitap ettiği gibi duygusal yönlerine de hitap eden resim, heykel, tiyatro yapılmıştır. Propaganda amaçlı yapılan resim heykel, müzik, tiyatro çalışmalarını kısaca propaganda sanatı olarak belirtilebilir. Sanatın bugünkü anlamda propaganda boyutunda kullanılmasının en yoğun ve gelişmiş olduğu dönem Soğuk Savaş dönemidir. Bu konuda en başarılı örnekleri ise ABD vermiştir.²²⁴

Soğuk Savaş sırasında özellikle SSCB ve diğer komünist ülkelerce kullanılan genel olarak “kitsch” olarak adlandırılan resim ve heykelle ideolojinin direk olarak halka sunulması sanatına karşılık ABD daha özgün sanat değeri taşıyabilecek ancak ABD’nin dünyada savunduğu değerleri anlatan özgürlük, barış, mutluluk, isyan, üzüntü, bağımsızlık, özgürce gezmek, özgürce yaşamak, istediğini yapmak gibi pozitif sanatın yanı sıra karmaşık duygular, görsel zevkler, düşünceler içeren resim ve heykellerle propaganda yapmıştır. Soyut dışavurumculuk olarak adlandırılan Clement Greenbrek tarafından sistemleştirilen siyasal ve ideolojik saplantılardan arınmış gibi gözüken insana hizmet eden sanat anlayışı 1950’li yıllarda “Amerikan Soyut Dışa Vurumcular Ekolü” ve “New York Modern Sanat Müzesi” tarafından geliştirilmiştir. Bu

224 Toby Clark, a.g.e., s.13.

kurumlar dünyanın bir çok yerinde özellikle ABD müttefiki ve işbirlikçisi ülkelerde sanat sergileri düzenlenmiştir.²²⁵ Amerikan Ulusal tiyatrosu ve Akademisi, Artform, Çağdaş Sanatlar Enstitüsü, Kültürel Özgürlük İngiliz Derneği, Uluslararası Kültürel özgürlükler Derneği gibi ABD ve İngiliz Dernekleri ve kuruluşları CIA’nin desteği ile dünyanın bir çok yerinde sanatını icra etmektedir.²²⁶

Türkiye’de güzel sanatlar Cumhuriyet’in kurulup Atatürk inkılaplarının yapılması ile başlamış denilebilir. Halk arasında resim, heykel sanatının dinde kesin yasak olduğu inancı batı tarzı müziğin asla kabul edilemediği tiyatronun ise Tanzimat döneminde hafif bir gelişme gösterdiği görülür. Atatürk, resim ve heykel sanatı adına yaptığı bir çok konuşma ve sanatkarları desteklemesi nedeniyle bu sanatlarda bazı gelişmeler yaşanmış, ancak bu sanatların bir propaganda aracı olarak kullanılması çok ileriki tarihlere kadar mümkün olmamıştır. Demokrat Parti’nin “Yeter, Söz Milletin” sloganlı el resminin çizildiği afiş bu dönemdeki en etkili propaganda resmidir.²²⁷ Cumhuriyet gazetesi’nde bu dönemde çizilen karikatürler Marshall Yardımını anlatan afiş ve ilanlar propaganda araçları olarak kullanılan birkaç örnektir.²²⁸ Ancak Türkiye’de yoğun ABD ve SSCB propagandası nedeniyle dışarıdan gelmiş afiş, bildiri ve ilanlardan ideolojik resimler, halkı etkilemekte başarı kazanmıştır. Bu dönemdeki sağcı ve solcu eylemciler de taşıdıkları pankartlarda yazının yanı sıra ABD veya SSCB’yi öven veya yeren resimler de yapılmıştır. Resim alanında en etkili ve ABD’deki soyut dışa vurumculuk akımından etkilenerek 12 Mayıs 1947’de oluşturulan “Onlar Grubu”dur. Ivy Stangali liderliğinde kurulan daha sonra 11 kişinin daha katılıp, 21 kişi olan resim grubudur. Bu grup 1948, 1949 ve 1950 yıllarında resim sergileri açmış, en son toplu olarak İstanbul Amerikan Haber Merkezi’nde 1954 yılında büyük bir sergi açmıştır.²²⁹ Bu grup, özellikle doğu/batı sentezi, olarak batı tarzı resim sanatı ile doğu’nun motiflerini birleştirmeyi amaçlamıştır. Bu dönemde Türk resmindeki Avrupa ve ABD etkisi diğer sanatlarda olduğu gibi etkisini göstermektedir.

225 A.g.e., s.13.

226 Frances Stonor Saunders, a.g.e., ss.151-451.

227 Demokrat Partinin seçim afişi, http://www.sodev.org.tr, bknz. Ek: 31

228 Türk medyasında da yayınlanmış olan Marshall planı afişi, http://www.dhm.de, bknz. Ek: 32

229 Cumhuriyet Ansiklopedisi 1941-1960, s.117.

27 Aralık 1949 tarihinde imzalanan Türkiye-ABD Kültür Anlaşması’ndan²³⁰ sonra Türkiye’de özellikle tiyatro, müzik, resim ve heykel alanında ABD etkisi hızla görülmeye başlanmış, ABD’de etkin ve sevilen sanatçıların resimleri ve hayat hikayeleri Türk mecmualarının baş sayfalarını süslemiştir. Türkiye’de caz müziği popüler hale getirilmeye çalışılırken ilke caz müziği yıldızı Sevinç Tevs, İngiltere’de BBC’de çalışmış, ABD’de eğitim almış, 1950’li yıllarda Türkiye’de caz konserleri vererek ün yapmıştır. 3 ocak 1970’de kurulan Türk – Amerikan Kadınlar Derneği²³¹ de Türkiye’de ABD etkisinin her alanda yayıldığının en önemli kanıtlarından birini temsil etmektedir. Müzik alanında ABD etkisi radyo ve plaklarda çalınan şarkılar ve yapılan filmlerin müziklerinde kendini göstermiş, tiyatroda ise ABD’li ve Avrupalı sanatçıların yazdığı oyunlar sahnelenmiş, Muhsin Ertuğrul’un Yapı Kredi Bankası desteği ile kurduğu “Küçük Sahne”, bu dönemde ABD etkisinin en yoğun hissedildiği faaliyetlerden biridir. Bugün, daha bir çok tiyatro sanatçımızın yetiştiği bu tiyatro okulu Amerikan tarzı yaşamın halka yayılmaya çalışmasında en önde görevi üstlenmiştir.

Türkiye’deki Amerikan etkisi ve propagandası Türkiye- SSCB ilişkilerine konu olmuş, Türkiye’de SSCB karşıtlığı ve propagandasının biran önce durdurulmasını isteyen ve solculara karşı yapılan baskıların durması için birkaç.

Kez nota vermiştir. Türk Güzel sanatlarında 1960’lara kadar süren bu durum özellikle 1962 Küba Füze Krizinden sonra yavaş yavaş değişmeye başlamıştır.

Türkiye’nin ABD’ye güveni sarsılmış, yeni arayışlar içine girmiştir. 1945’li yıllardan itibaren devam eden tavizsiz Amerikancılık yerini daha ittihatlı politikalara devrettiğinden ve 1962,1978 yılları arası dönem Türk- Amerikan ilişkilerinde sorunlar dönemi olması nedeniyle bu dönem bir çok alanda olduğu gibi güzel sanatlar alanında bir arayış başlamış, ABD’nin Vietnam uğraşı nedeniyle askeri ve eleman açısından zor durumda olması SSCB propaganda

230 A.g.e., s.262.

231 A.g.e., s.176.

üreticilerinin etkisi arttırmıştır. Türkiye ve dünyada bu dönemde SSCB propagandasının etkisi görülmeye başlamıştır.²³²