Psikanalitik Kuramlar

Psikanalitik Kuram: "Sigmund Freud'un geliştirdiği bu kurama göre, ilk çocukluk yıllarındaki yaşantılar ve bilinçdışı dürtüler davranışı etkilemekte; gelişim, bilinçdışı dürtü ve içgüdüler tarafından yönetilmektedir" (İnanç, Bilgin ve Atıcı, 2011: 39).

Psikanalitik kurama göre kişilik id, ego ve süperegodan oluşmaktadır. İd, doğuştan gelen ve anında doyurulması istenen dürtülerin kaynağıdır. Ego, çocuk gerçeklikle bağlantı kurmaya başladıkça gelişmektedir. İçsel isteklerin giderilmesinde uygun çevresel şartların oluşmasını bekleyen kişilik boyutudur. İsteklerin giderilmesinde "id"den daha sağduyuludur. Süperego, aile ve toplumsal değerler, roller ve ahlaki ilkelerle bağlantılı kişilik boyutudur. Vicdan gelişimi bu boyutta ele alınmaktadır. Süperego yapılan hareketlerin doğruluğuna ya da yanlışlığına karar vermektedir. İd hazzı bulmaya çalışırken, ego gerçekliği ve süperego da toplumsal açıdan mükemmeliyeti bulmaya çalışmaktadır.

Freud'a göre gelişim oral dönem, anal dönem, fallik dönem, latant dönem ve genital dönemde incelenmektedir.

Oral dönemde, bebek yaşamsal faaliyetleri için sürekli yeme, emme ve ısırma davranışları göstermektedir. Freud'a göre bebek bu oral davranışlardan haz almaktadır.

Anal dönem, çocuğun 1,5 ile 3 yaş arasındaki dönemidir. Bebeğin yaşamsal etkinliklerden anal bölgede olanlara ilgi duyduğu dönemdir. Tuvalet eğitimi anal dönemde verilmektedir.

Fallik dönem, üçüncü yıldan yaklaşık altı yaşına kadar süren bir gelişim dönemidir. "Fallik dönemdeki çocuk, kendi cinsel anatomisini tanır ve karşı cins ile

arasında anatomik farklılıklar olduğunu bilir" (İnanç, Bilgin ve Atıcı, 2011: 41). Çocuğun ilgisi üreme organlarına odaklanmıştır.

Latant (Gizil) dönem, altı yaşında ergenliğe kadar sürmektedir. Bu dönemdeki çocukların cinsel merakları kontrol altına girmiştir. "Artık çocuğun tüm ilgisi bilişsel becerilerinin gelişimine bağlı olarak öğrenme ve sosyal beceri kazanmaya yönelmiştir" (Aydın, 2005: 9). Öğrenme ve sosyalleşme aşaması başlamıştır.

Genital dönem, ergenlikle birlikte başlayan ve yetişkinlik süresince devam eden aşamadır. Cinsel istekler karşı cinse yönelmekte ve fallik dönemdeki çelişkilerin düzenlenmesi ile birey karşı cinsle sağlıklı bir sevgi ilişkisi kurabilmektedir.

Psikososyal Kuram: Erik Erikson tarafından geliştirilmiştir. Bu kurama göre bireyin gelişiminde ve davranışında cinsel temellere Freud kadar ağırlık vermek yerine psikososyal güdü ve gereksinimlere de bakmak gereklidir. Güvene karşı güvensizlik, özerkliğe karşı utanç ve kuşku, girişimciliğe karşı suçluluk, çalışkanlığa karşı aşağılık duygusu, kimliğe karşı kimlik karmaşası, yakınlığa karşı yalıtılmışlık, üretkenliğe karşı durgunluk ve bütünlüğe karşı umutsuzluk temel psikosoyal gelişim evreleridir.

Güvene karşı güvensizlik, Freud’un oral dönem olarak adlandırdığı evredir. Doğumdan ilk 1,5 yaş dönemine dek sürmektedir. Çocuğun ihtiyaçlarının ebeveynleri tarafından düzenli bir şekilde ve zamanında karşılanırsa çocukta güven, iyimserlik ve ümit hissi gelişmektedir. Bu his, kendine güven olgusunu da geliştirecektir. Bebeğin gereksinimlerinin zamanında karşılanmadığı durumlarda güvensizlik hissi geliştirmektedir.

Özerkliğe karşı utanç ve kuşku, 1 ile 2 yaş dönemini kapsamaktadır. Çocuğun yürümeye başladığı dönemdir. Çocuk dışkısını tutup, bırakabildiğini keşfetmektedir. Özerklik düşüncesi gelişmektedir. "Özerkliği gereksiz yere kısıtlanan, kendi becerileri doğrultusunda güvenli bir ortamda bu becerilerini geliştirmesine fırsat tanınmayan çocuklar ise kuşku ve utanç duygusu yaşamaktadır" (Aydın, 2005: 10). Özerklik duygusu, adalet, yasalara saygı ve toplumsal kurumlara güven duygularını geliştirmektedir.

Girişimciliğe karşı suçluluk dönemi 3 ile 6 yaş arasındadır. Bu dönemde çocuk kendi başına merakla öğrenmeye başlamaktadır. Çocuk girişimci davranışlarda bulunmaktadır. Bu durumun aile tarafından kabul edilmemesi suçluluk duygusuna sebep olacaktır.

Çalışkanlığa karşı aşağılık duygusu, 6 ile 11 yaş arasındaki gelişim dönemidir. Düşünme ve yaşantılardan sonuç çıkarma gelişmeye başlamaktadır. Sosyal ilişkiler ve öğrenme, çocuğun hayatında daha önemli hale gelmiştir. Başarılı olma arzusu etkindir. Çocukta yetersizlik ve aşağılık duygusunun oluşmaması açısından aile ve öğretmen desteği önemlidir. "Anne babalar ve öğretmenlerin çocuğun kendi imkanları dahilinde başardığı hususların altını çizmeleri, cesaretlendirmeleri önemlidir" (Aydın, 2005: 11).

"Kimliğe karşı kimlik karmaşası 12 ile 19 yaşa arasındaki dönemdir. Ergenler, yaşantılarına bağlı bir biçimde ya güçlü bir kendilik duygusu geliştirirler ya da kimlikleri ve yaşamdaki rolleriyle ilgili bir karışıklık yaşarlar" (İnanç, Bilgin ve Atıcı, 2011: 43).

Yakınlığa karşı yalıtılmışlık 20'li ve 30'lı yaşlar arasındaki dönemdir. Ergenlik döneminde kimliğini bulan kişiler bu dönemde artık başkalarıyla dostluklar ve karşı cinsle sevgi ilişkileri kurmaktadır. "Kendi bütünlüğünü koruyarak anlamlı beraberlikler kurabilenler yalıtılmışlık duygusunu yaşamazlar" (Aydın, 2005: 11).

Üretkenliğe karşı durgunluk 40'lı ve 50'li yaşlar arasında yaşanan dönemdir. Orta yetişkinlik yıllarını kapsamaktadır. Üretkenlik, kendi ailesini kurmak yanında gelecek nesillerin yetişmesine rehberlik ederek de sağlanmaktadır. Bu durum sağlanamazsa birey üretken olmadığı ya da bir işe yaramama duygusuna kapılarak durgunluk içine girebilmektedir.

Bütünlüğe karşı umutsuzluk dönemi 60'lı yaşlar ve üstünü kapsamaktadır. "Bu dönemde yaşamlarını değerlendiren yetişkinler ya kendilerini oldukları gibi kabul etmekte ya da yaşamlarına bir anlam yükleyemedikleri için umutsuzluk duygusu yaşamaktadırlar" (İnanç, Bilgin ve Atıcı, 2011: 44).

2.2.1.3.2. Öğrenme Kuramları