• Sonuç bulunamadı

Türk televizyonlarında yayınlanan çizgi filmlerin ilköğretim çağı çocuklarının toplumsallaşma sürecine etkilerinin değerlendirilmesi

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Türk televizyonlarında yayınlanan çizgi filmlerin ilköğretim çağı çocuklarının toplumsallaşma sürecine etkilerinin değerlendirilmesi"

Copied!
304
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

UYGULAMALI SANATLAR EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI GRAFİK EĞİTİMİ BİLİM DALI

TÜRK TELEVİZYONLARINDA YAYINLANAN ÇİZGİ FİLMLERİN İLKÖĞRETİM ÇAĞI ÇOCUKLARININ TOPLUMSALLAŞMA SÜRECİNE

ETKİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ DOKTORA TEZİ Hazırlayan Özcan DEMİR Ankara Ocak, 2013

(2)

EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

UYGULAMALI SANATLAR EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI GRAFİK EĞİTİMİ BİLİM DALI

TÜRK TELEVİZYONLARINDA YAYINLANAN ÇİZGİ FİLMLERİN İLKÖĞRETİM ÇAĞI ÇOCUKLARININ TOPLUMSALLAŞMA SÜRECİNE

ETKİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ DOKTORA TEZİ

Hazırlayan Özcan DEMİR

Danışmanlar Prof. Ahmet ATAN Prof. Dr. Yücel GELİŞLİ

Ankara Ocak, 2013

(3)
(4)

ÖNSÖZ

Televizyonun topluma ve çocuk gelişimine etkileri uzun yıllar boyunca pek çok araştırmanın konusu olmuştur. Canlandırma filmler birer televizyon içeriği olarak ve çocukların daha fazla izlediği ürünler olarak bu araştırmaların bir bölümüne kaynaklık etmiştir. "Türk Televizyonlarında Yayınlanan Çizgi Filmlerin İlköğretim Çağı Çocuklarının Toplumsallaşma Sürecine Etkilerinin Değerlendirilmesi" başlığını taşıyan bu çalışmada çocuk gelişimi süreci içerisinde canlandırma filmlerin rolü değerlendirilmiş; "Türk Televizyonlarında Yayınlanan Çizgi Filmlerin İlköğretim Çağı Çocuklarının Toplumsallaşma Sürecine Etkilerinin Değerlendirilmesine Yönelik Davranış Ölçeği" geliştirilmiş, Ankara İl Milli Eğitim Müdürlüğü'ne bağlı 9 ilçede uygulanmış, elde edilen sonuçlar ortaya konulmuştur.

Çalışma sürecinde desteklerini esirgemeyen, tez çalışmamın oluşturulması ve değerlendirilmesi aşamasında katkılarını sunan 1. Tez Danışmanım Sayın Hocam Prof. Ahmet ATAN'a ve 2. Tez Danışmanım Sayın Hocam Prof. Dr. Yücel GELİŞLİ'ye saygılarımı ve teşekkürlerimi sunarım.

Tez içeriğinin zenginleştirilmesinde yaptıkları katkılardan dolayı çalışmanın Tez İzleme Komitesi'nin üyeleri Sayın Hocam Prof. Dr. Canan DELİDUMAN'a ve Sayın Hocam Doç. Dr. Osman ALTINTAŞ'a saygılarımı ve teşekkürlerimi sunarım.

Özcan DEMİR Ankara 2013

(5)

ÖZET

TÜRK TELEVİZYONLARINDA YAYINLANAN ÇİZGİ FİLMLERİN İLKÖĞRETİM ÇAĞI ÇOCUKLARININ TOPLUMSALLAŞMA SÜRECİNE

ETKİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

DEMİR, Özcan

Doktora, Uygulamalı Sanatlar Eğitimi Ana Bilim Dalı Grafik Eğitimi Bilim Dalı

Tez Danışmanları: Prof. Ahmet ATAN Prof. Dr. Yücel GELİŞLİ

Ocak - 2013, 281 sayfa

Bu araştırmada, Türk televizyonlarında yayınlanan çizgi filmlerin ilköğretim (4., 5. ve 6. sınıf öğrencileri) öğrencilerinin toplumsallaşma süreci üzerine etkilerinin analiz edilmesi amaçlanmıştır. Tez çalışması için betimleyici ve tanımlayıcı araştırma yöntemlerinden “tarama modeli” uygulanmıştır. Geliştirilen ölçek ile derlenen verilerin değerlendirildiği araştırmada örneklem “Küme Örneklemesi” yönteminin “Basit Seçkisiz Örnekleme” türüyle belirlenmiştir.

Ölçek uygulama çalışması, Ankara'daki 9 merkez ilçedeki ilköğretim okulları arasından rastlantısal olarak seçilen 18 okulda yapılmıştır. Ölçek geliştirmesinde; Açıklayıcı Faktör Analizi (AFA) kapsamında 572 kişi ile; Doğrulayıcı Faktör Analizi (DFA) kapsamında 350 kişi ile uygulama gerçekleştirilmiştir.

Araştırma çerçevesinde veri elde etmek için ölçek 150 öğrenciye uygulanmıştır. Değişkenlerin nitelikleri değerlendirilerek t-testi, varyans analizi (anova), Kruskal Wallis H Testi ve Mann-Whitney U Testi yapılmıştır.

Araştırmada, Televizyonda canlandırma film izleme saatleri arasında toplumsallaşma ölçek puanı açısından anlamlı bir farklılık görülmemiştir (p>0,05). Araştırmaya katılan çocukların sınıf düzeyleri arasında toplumsallaşma ölçeği puanı açısından anlamlı farklılık bulunmamıştır (p>0,05). Araştırmaya katılan çocukların

(6)

ailelerinin gelir grupları arasında toplumsallaşma ölçeği puanı açısından anlamlı farklılık bulunmuştur (p<0,05).

Canlandırma filmlerin teknik özelliklerine ilişkin yürütülen çalışmada örneklemdeki 136 öğrenciye açık uçlu sorular yöneltilmiştir. Verilerin yorumlanmasında frekans (f) ve yüzde (%), değerleri hesaplanmıştır. Uygulama sonucunda ilköğretim öğrencilerinin izledikleri çizgi filmleri seçimlerinde yapımların grafik tasarıma ilişkin özelliklerinin etkili olduğu görülmüştür.

Tez çalışmasında TV'de yayınlanan canlandırmaların yapımların ilköğretim öğrencilerinin toplumsallaşma sürecine kısmi etkisi olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Canlandırma, çizgi film, kitle iletişim, televizyon, toplumsallaşma, grafik eğitimi.

(7)

ABSTRACT

THE EVALUATION OF THE EFFECTS OF ANIMATED CARTOONS TELECASTED ON TURKISH TELEVISIONS TO PRIMARY SCHOOL

STUDENTS' SOCIALIZATION PROCESS

DEMİR, Özcan

Doctorate, Department of Applied Arts Education Graphics Education Discipline

Thesis Advisors: Prof. Ahmet ATAN Prof. Dr. Yücel GELİŞLİ January - 2013, 281 pages

The purpose of this work is analyzing the effects of animated cartoons to the socialization process of primary schools' students (4th, 5th and 6th grade) in Turkey. "Screening Model" which is one of the descriptive research methods was applied for the thesis. The research sample of the work which consists of the evaluation of the data gathered by the application of the developod scale was determined with "simple random sampling" type of "cluster sampling method".

The application of the study is carried out among fourth, fifth and sixth grade students of 18 randomly selected elementary schools situated in 9 central districts of Ankara Metropolitan Municipality. During the the scale development process, Exploratory Factor Analysis (EFA) carried out with 572 students and Confirmatory Factor Analysis (CFA) carried out with 350 students.

To obtain the data within the framework of the research the scale was applied with 150 students. By the evaluation of the variables it is decided to use t-test, analysis of variance (ANOVA), Kruskal-Wallis H test and Mann-Whitney U tests.

In the study, between the hours of animation viewing there were no significant differences in terms of socialization scale score (p>0.05). There were no significant difference between children's grade levels groups in terms of the scale score (p> 0.05).

(8)

There was a significant difference between children's families' income groups in terms of the scale score (p<0.05).

In the context of the work carried out on animation films' technical specifications; 136 students were questioned with open ended questions . In the phase of interpretation of the data gathered in relation to the sub-problems of the research frequency (f) and percentage (%) values were calculated. As a result of the application it was seen that the choosing process of the cartoons watched by elementary school students is affected with their graphic design related technical specialities.

As a result of the research it is concluded that the animated cartoons on TV have a partial effect on elementary school students' socialization process.

Keywords: Animation, animated cartoon, mass media, television, socialization, graphics training.

(9)

İÇİNDEKİLER

Sayfa

JÜRİ ÜYELERİNİN İMZA SAYFASI... i

ÖNSÖZ... ii

ÖZET... iii

ABSTRACT... v

İÇİNDEKİLER... vii

TABLOLAR LİSTESİ... xiii

ŞEKİLLER LİSTESİ... xvi

GRAFİKLER LİSTESİ... xix

KISALTMALAR LİSTESİ... xx BÖLÜM I GİRİŞ 1.1. Problem………...…………...…1 1.2. Araştırmanın Amacı………...7 1.3. Araştırmanın Önemi………... 8 1.4. Varsayımlar………...…9 1.5. Kapsam ve Sınırlılıklar………...9 1.6. Tanımlar ………...………...…10 BÖLÜM II KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR 2.1. Çizgi Filmin Gelişimi ve Teknik Altyapısı…... 12

2.1.1. Çizgi Filmin Gelişimi…...… 12

2.1.1.1. Çizgi Filmin Tarihçesi ... 14

2.1.1.2. Çizgi Filmin Türkiye'deki Gelişimi………...…… 30

2.1.1.3. Çizgi Film Yapımında Sayısal Teknolojinin Kullanımı………... 36

(10)

2.1.2.1. Çizgi Filmlerin Kullanım Alanları………...…39

2.1.2.1.1. Süreli Filmler………...……… 39

2.1.2.1.2. Dizi Filmler………...………40

2.1.2.1.3. Ticari Amaçlı Tanıtım Reklam ve Multimedya Ürünleri... 45

2.1.2.1.4. Endüstriyel Tasarım, Mimari ve Yüksek Teknolojide Canlandırma... 46

2.1.2.1.5. Yarışma ve Festival Filmleri………...……… 49

2.1.2.1.6. Deneysel Filmler………...…………49

2.1.2.1.7. Test Filmleri………....……… 50

2.1.2.2. Çizgi Filmlerin Teknik Özellikleri………...… 51

2.1.2.2.1. Uygun Canlandırma Tekniğinin Belirlenmesi …………...…… 52

2.1.2.2.2.Canlandırma Sanatçısının Etkisi ………...………...…… 53

2.1.2.2.3.Senaryo Etkisi ………..… 55

2.1.2.2.4.Kullanılan Objenin Etkisi ………....…… 56

2.1.2.2.5.Renkler………...…………59

2.1.2.2.6.Müzik Etkisi………...62

2.1.2.3.Arz ve Talep Dengesi……….……...… 64

2.1.2.4. Çizgi Film Üretiminde Teknik Aşamalar ………..… 67

2.1.2.4.1. Sinema için Çizgi Filmlerin Üretim Aşamaları………..………. 71

2.1.2.4.1.1. Kavramsal Çalışma ……….. 73

2.1.2.4.1.2. Çizgi Filmin Yapım Öncesi …………...………..… 73

2.1.2.4.1.3. Çizgi Filmin Yapım Aşaması ………...…..…… 74

2.1.2.4.1.4. Çizgi Filmin Yapım Sonrası……….… 79

2.1.2.4.2. Televizyon Ortamı İçin Canlandırma Üretimi …………..……80

2.1.2.4.3. Bilgisayar Destekli Canlandırma Üretimi ………...…82

2.1.2.4.3.1. Çizgi Film Üretiminde Modelleme ve Obje Tasarımı..……… 87

2.1.2.4.3.2. Çizgi Film Üretiminde Arka Plan ve Ortam Tasarımı………... 95

2.2. Çocuk Gelişimi ve Toplumsallaşma Süreci …...…………...…… 99

2.2.1. Çocuk Gelişimi Süreci………...………… 99

2.2.1.1. Gelişim Psikolojisinde Araştırma Yöntemleri………...99

2.2.1.2. Gelişimde Temel Kavramlar ………...………..101

2.2.1.3. Gelişim Kuramları………...…… 103

(11)

2.2.1.3.2. Öğrenme Kuramları………...……… 105 2.2.1.3.2.1. Davranışçılar………...……… 105 2.2.1.3.2.2. Hümanist Kuramlar………...………107 2.2.1.3.2.3. Bilişsel Kuramlar………..……… 108 2.2.1.3.2.4. Etolojik Kuram………...……..……… 109 2.2.1.4. Gelişim Dönemleri………...……...… 109 2.2.1.4.1. Bilişsel Gelişim………....………110

2.2.1.4.1.1. Duyusal - Hareket Dönemi (0-2 Yaş Arası) …...………….… 110

2.2.1.4.1.2. İşlem Öncesi Dönem (2-7 Yaş Arası) ………..…………111

2.2.1.4.1.3. Somut İşlem Dönemi (7-11 Yaş Arası) ………...… 111

2.2.1.4.1.4. Soyut İşlem Dönemi (11 Yaş ve Üstü) ……...………… 112

2.2.1.4.2. Sosyal Gelişim………...……… 112

2.2.1.4.2.1. Bebeklik Dönemi………..………… 113

2.2.1.4.2.2. İlk Çocukluk Dönemi………...………113

2.2.1.4.2.3. Orta Çocukluk Dönemi……….……… 114

2.2.1.4.2.4. Ergenlik Dönemi………...…………115

2.2.1.4.3. Ahlak Gelişimi………...……… 116

2.2.1.4.3.1. Piaget ve Ahlak Gelişimi………..……… 116

2.2.1.4.3.3. Kohlberg ve Ahlak Gelişimi……….……… 118

2.2.1.4.3.4. Kohlberg ve Piaget'nın Ahlak Gelişimi Görüşlerinin Ortak Yönleri………..……… 119

2.2.1.5. Dil Gelişimi……….………...………….. 120

2.2.1.5.1. Biyolojik Kuram………..……… 121

2.2.1.5.2. Öğrenme Kuramı………...……… 121

2.2.1.5.3. Bilişsel Kuram……….……… 121

2.2.1.5.4. Etkileşim Kuramı……….………121

2.2.1.5.5. Dil Gelişimi Basamakları……….………122

2.2.1.6. Duygusal Gelişim………...…… 123 2.2.1.6.1. Korku Duygusu………...………...…..… 125 2.2.1.6.2. Kaygı Duygusu………... 125 2.2.1.6.3. Saldırganlık Duygusu………..… 126 2.2.1.6.4. Kıskançlık Duygusu……….………126 2.2.1.6.5. Öfke Duygusu………..……… 126 2.2.1.6.6. Bağlılık Duygusu……… 127 2.2.2.Toplumsallaşma………...…… 127

(12)

2.2.2.1. Toplumsallaşmanın Kuramsal Temelleri………....…128

2.2.2.2. Çocukta Toplumsallaşma………....……130

2.2.2.2.1. Toplumsal Biliş ve Toplumsal Gelişim Dönemleri……… 131

2.2.2.2.2. Bebeklik ve Toplumsallaşma……….………..………132

2.2.2.2.3. 2 Yaş Çocukları ve Toplumsallaşma……….…..… 133

2.2.2.2.4. 3 Yaş Çocukları ve Toplumsallaşma………….…….………… 133

2.2.2.2.5. 4-5 Yaş Çocukları ve Toplumsallaşma………..…..…… 134

2.2.2.2.6. İlköğretim ve Toplumsallaşma………..…………..…… 134

2.2.2.3.7. Kişilik ve Benlik Kavramları ………..… 136

2.2.2.4. Toplumsallaşma Üzerine Etkiler………...…136

2.2.2.4.1. Aile………..….136

2.2.2.4.2. Arkadaşlar ve Okul……….….… 141

2.3. Televizyon ve Çocuk ………...……… 144

2.3.1. Televizyon Yayınlarının İzleyici Etkilerini Açıklamaya Yönelik Kuramsal Yaklaşımlar………...… 144

2.3.1.2. Ekme (Cultivation) Teorisi………...………..…… 144

2.3.1.3. Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı………....………..…………148

2.3.1.4. Kullanımlar ve Bağımlılık Yaklaşımı……….………151

2.3.1.5. Normatif Bir Medya Kuramı Olarak Sosyal Sorumluluk Yaklaşımı………...…...152

2.3.2. Televizyondaki Şiddet Görüntüleri İle İlgili Yaklaşımlar……...….. 153

2.3.2.1. Uyarma Kuramı……….…….………… 153

2.3.2.2. Duyarsızlaşma Etkisi……….…….……… 154

2.3.2.3. Kısıtsızlaştırma Hipotezi………...…154

2.3.2.4. Katharsis Hipotezi………...…154

2.3.2.5. Kullanıma Hazırlama………..… 155

2.3.3. Çocukların Medya Kullanımı Bağlamında Gelişme Evreleri………... 155

2.3.3.1. 0–2 Yaş Arası Çocuk ve Televizyon………...… 156

2.3.3.2. 2–7 Yaş Arası Çocuk ve Televizyon………... 157

2.3.3.3. 7-12 Yaş Arası Çocuk ve Televizyon………..………….. 159

2.3.3.4. 12 Yaş Sonrası Çocuk ve Televizyon………...…….…... 160

(13)

2.4. İlgili Araştırmalar……...………...………... 165

BÖLÜM III YÖNTEM 3.1. Araştırmanın Modeli………... 173

3.2. Evren ve Örneklem………....…....….. 173

3.2.1. Katılımcıların Demografik Özellikleri………...….. 174

3.2.1.1. Cinsiyet Dağılımı………... 174

3.2.1.2. Yaş Gruplarına Göre Dağılım………... 175

3.2.1.3. Sınıf Düzeylerine Göre Dağılım………...……….. 176

3.3.Veri Toplama Araçları ve Geliştirilmesi………...……….. 176

3.3.1. Ölçek Formu………...……. 177

3.3.1.1. Kapsam………....….. 177

3.3.1.2. Konu İle İlgili Literatürün Taranması………...177

3.3.1.3. Ölçek Formunun Hazırlanması………...177

3.3.1.4. Uzman Görüşlerinin Alınması………... 178

3.3.1.5. Ön Uygulamanın Yapılması………... 178

3.3.1.6. Madde Analizi - Açıklayıcı Faktör Analizi (AFA)……...….. 179

3.3.1.7. Doğrulayıcı Faktör Analizi (DFA)………...…... 183

3.3.1.8. Veri Toplanması………... 186

3.3.1.9. Veri Analizi………... 186

3.3.2. Açık Uçlu Sorular………... 187

BÖLÜM IV BULGULAR VE YORUM 4.1. Birinci Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorum... 189

4.2. İkinci Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorum………... 199

4.3. Üçüncü Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorum………...….. 200

4.4. Dördüncü Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorum………...…... 201

4.5. Beşinci Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorum………... 202

4.6. Altıncı Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorum………... 206

4.7. Yedinci Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorum………... 219

4.8. Sekizinci Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorum………...221

4.9. Dokuzuncu Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorum………... 224

(14)

4.11. On Birinci Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorum………...…... 231

4.12. On İkinci Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorum………... 234

4.13. On Üçüncü Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorum………...… 237

4.14. On Dördüncü Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorum…………...….. 241

BÖLÜM V SONUÇ VE ÖNERİLER 5.1. Sonuç ... 245 5.2. Öneriler... 248 KAYNAKÇA... 250 EKLER ... 265

EK 1 Ölçek Uygulaması İzni ...265

EK 2 Ölçek Formu ... 267

EK 3 Açık Uçlu Soru Formu ... 275

(15)

TABLOLAR

Tablo 1. Türkiye'de Faaliyette Olan Çocuk Kanalları, Sahipleri ve Yayında Oldukları 65

Tablo 2. Canlandırma Geliştirme Süreci (Tschang ve Goldstein, 2004: 6)... 73

Tablo 3. Piaget'in Bilişsel Gelişim Kuramı (Aydın, 2005: 17)... 108

Tablo 4. Piaget ve Kohlberg Ahlak Gelişimi Dönemleri (Erden ve Akman, 2005: 123) ... 120

Tablo 5. Katılımcıların Cinsiyetlerine İlişkin Dağılım Tablosu ... 175

Tablo 6. Katılımcıların Yaşlarına İlişkin Dağılım Tablosu ... 176

Tablo 7. Katılımcıların Sınıf Düzeylerine İlişkin Dağılım Tablosu ... 176

Tablo 8. Araştırma Yapılan Ankara İl Milli Eğitim Müdürlüğü'ne Bağlı Okulların Sayıları ... 179

Tablo 9. Total Variance Explained ... 180

Tablo 10. Toplumsallaşma Süreci Ölçeği Faktör Analizi Sonucu Faktör Yük Değerleri ... 182

Tablo 11. DFA’ya Ait Regresyon ve T Değerleri ... 185

Tablo 12. Ölçekte Yer Alan Maddelere İlişkin Verilen Cevapların Dağılımları... 189

Tablo 13. İlköğretim 4. 5. ve 6. Sınıf Öğrencileri Hangi Çizgi Filmleri İzlemektedir?199 Tablo 14. İlköğretim 4. 5. ve 6. Sınıf Öğrencileri Hangi Çizgi Film Kahramanlarını Sevmektedir? ... 200

Tablo 15. Televizyonda Günde Kaç Saat Çizgi Film İzlersin? - Altboyut1... 201

Tablo 16. Televizyonda Günde Kaç Saat Çizgi Film İzlersin? - Altboyut2... 201

Tablo 17. Televizyonda Günde Kaç Saat Çizgi Film İzlersin? - Kruskall Wallis - Ölçek Toplam Puanı... 202

Tablo 18. Yaş Grubu Puanları - Altboyut1... 203

Tablo 19. Yaş Grubu Puanları - Altboyut2... 203

Tablo 20. Yaş Grubu Puanları - Ölçek Toplam Puanı... 204

Tablo 21. Sınıf Düzeyleri Puanları - Altboyut1... 205

Tablo 22. Sınıf Düzeyleri Puanları - Altboyut2... 205

Tablo 23. Sınıf Düzeyleri Puanları - Ölçek Toplam Puanı... 205

Tablo 24. Cinsiyet Grubu Puanları-Altboyut1... 206

Tablo 25. Cinsiyet Grubu Puanları-Altboyut2... 207

Tablo 26. Cinsiyet Grubu Puanları - Ölçek Toplam Puanı... 207

Tablo 27. Sosyo-Ekonomik Düzeye Göre Puanlar - Altboyut1 ... 207

Tablo 28. Sosyo-Ekonomik Düzeye Göre Puanlar - Altboyut2 ... 208

Tablo 29. Sosyo-Ekonomik Düzeye Göre Puanlar - Ölçek Toplam Puanı ... 209

Tablo 30. Ailenin Aylık Ortalama Gelirine İlişkin Çoklu Karşılaştırma - Altboyut1.. 209

(16)

Tablo 32. Annenin Öğrenim Düzeyi - Altboyut1 ... 211

Tablo 33. Annenin Öğrenim Düzeyi - Altboyut2 ... 211

Tablo 34. Annenin Öğrenim Düzeyi - Ölçek Toplam Puanı ... 212

Tablo 35. Annenin Mesleği - Altboyut1... 212

Tablo 36. Annenin Mesleği - Altboyut2... 213

Tablo 37. Annenin Mesleği - Ölçek Toplam Puanı ... 213

Tablo 38. Babanın Öğrenim Düzeyi - Altboyut1 ... 214

Tablo 39. Babanın Öğrenim Düzeyi - Altboyut2 ... 214

Tablo 40. Babanın Öğrenim Düzeyi - Ölçek Toplam Puanı... 215

Tablo 41. Babanın Mesleği - Altboyut1 ... 215

Tablo 42. Babanın Mesleği - Altboyut2 ... 216

Tablo 43. Babanın Mesleği - Ölçek Toplam Puanı ... 216

Tablo 44. Kardeş Sayısı - Altboyut1 ... 217

Tablo 45. Kardeş Sayısı - Altboyut2 ... 217

Tablo 46. Kardeş Sayısı - Ölçek Toplam Puanı... 218

Tablo 47. Ailenden Ayrı Kaldın Mı?... 219

Tablo 48. Günde Kaç Saat Televizyon İzlersin? - Altboyut1... 219

Tablo 49. Günde Kaç Saat Televizyon İzlersin? - Altboyut2... 220

Tablo 50. Günde Kaç Saat Televizyon İzlersin? - Ölçek Toplam Puanı... 220

Tablo 51. İzlenilen Çizgi Filmlerin Sevilmesinde Renklerin Etkisi... 221

Tablo 52. İzlenilen Çizgi Filmlerin Sevilmesinde Renklerin Etkisi 4. Sınıf Öğrencileri ... 223

Tablo 53. İzlenilen Çizgi Filmlerin Sevilmesinde Renklerin Etkisi 5. Sınıf Öğrencileri ... 223

Tablo 54. İzlenilen Çizgi Filmlerin Sevilmesinde Renklerin Etkisi 6. Sınıf Öğrencileri ... 224

Tablo 55. Çizgi Filmlerin Sevilmesinde Karakterlerin Çizimlerinin Etkisi ... 225

Tablo 56. Çizgi Filmlerin Sevilmesinde Karakterlerin Çizimlerinin Etkisi 4. Sınıf .... 226

Tablo 57. Çizgi Filmlerin Sevilmesinde Karakterlerin Çizimlerinin Etkisi 5. Sınıf .... 227

Tablo 58. Çizgi Filmlerin Sevilmesinde Karakterlerin Çizimlerinin Etkisi 6. Sınıf .... 227

Tablo 59. Çizgi Film Dizilerini mi Çizgi Film Sinemalarını mı Seversin?... 228

Tablo 60. Çizgi Film Dizilerini mi Çizgi Film Sinemalarını mı Seversin? 4.Sınıf ... 229

Tablo 61. Çizgi Film Dizilerini mi Çizgi Film Sinemalarını mı Seversin? 5. Sınıf ... 230

Tablo 62. Çizgi Film Dizilerini mi Çizgi Film Sinemalarını mı Seversin? 6. Sınıf ... 230

Tablo 63. Kahramanları İnsan mı Hayvan mı Olan Canlandırma Kahramanlarını Daha Çok Seviyorsun? ... 231

Tablo 64. Kahramanları İnsan mı Hayvan mı Olan Canlandırma Kahramanlarını Daha Çok Seviyorsun? 4. Sınıf ... 232

Tablo 65. Kahramanları İnsan mı Hayvan mı Olan Canlandırma Kahramanlarını Daha Çok Seviyorsun? 5. Sınıf ... 233

Tablo 66. Kahramanları İnsan mı Hayvan mı Olan Canlandırma Yapımlarını Daha Çok Seviyorsun? 6. Sınıf... 233

Tablo 67. İzlediğiniz Çizgi Filmlerin Müzikleri Sizi Ne Kadar Etkiler? ... 234

(17)

Tablo 69. İzlediğiniz Çizgi Filmlerin Müzikleri Sizi Ne Kadar Etkiler? 5. Sınıf... 236 Tablo 70. İzlediğiniz Çizgi Filmlerin Müzikleri Sizi Ne Kadar Etkiler? 6. Sınıf... 236 Tablo 71. İzlediğiniz Çizgi Filmlerdeki Süper Kahramanların Kıyafetlerinde En Çok Hangi Özelliği Seversiniz? ... 237 Tablo 72. İzlediğiniz Çizgi Filmlerdeki Süper Kahramanların Kıyafetlerinde En Çok Hangi Özelliği Seversiniz? 4. Sınıf... 239 Tablo 73. İzlediğiniz Çizgi Filmlerdeki Süper Kahramanların Kıyafetlerinde En Çok Hangi Özelliği Seversiniz? 5. Sınıf... 239 Tablo 74. İzlediğiniz Çizgi Filmlerdeki Süper Kahramanların Kıyafetlerinde En Çok Hangi Özelliği Seversiniz? 6. Sınıf... 240 Tablo 75. İzlediğiniz Çizgi Filmlerdeki Kahramanların Kullandıkları Araçların (Kılıç, Saat, Oyuncak, Çanta ... vb.) Hangi Özelliklerinden Etkilenirsiniz? ... 241 Tablo 76. İzlediğiniz Çizgi Filmlerdeki Kahramanların Kullandıkları Araçların (Kılıç, Saat, Oyuncak, Çanta ... vb.) Hangi Özelliklerinden Etkilenirsiniz? 4. Sınıf... 242 Tablo 77. İzlediğiniz Çizgi Filmlerdeki Kahramanların Kullandıkları Araçların (Kılıç, Saat, Oyuncak, Çanta ... vb.) Hangi Özelliklerinden Etkilenirsiniz? 5. Sınıf... 243 Tablo 78. İzlediğiniz Çizgi Filmlerdeki Kahramanların Kullandıkları Araçların (Kılıç, Saat, Oyuncak, Çanta ... vb.) Hangi Özelliklerinden Etkilenirsiniz? 6. Sınıf... 244

(18)

ŞEKİLLER

Şekil 1. Fransa'nın Lascaux Mağarası'nın Duvarlarındaki Geyik Figürleri ve Antik

İnsanın Çizime Hareket Verme Çabası... 12

Şekil 2. Thaumatrope İlk Yüz... 15

Şekil 3. Thaumatrope İkinci Yüz... 15

Şekil 4. Thaumatrope İpleri Yardımıyla Çevrildiğinde Elde Edilen Sonuç. (Fisher, 2008). ... 16

Şekil 5. Phenakistiskop (The Phenakistiscope, 2011). ... 16

Şekil 6. Zoetrop (Zoetrope, 2011). ... 17

Şekil 7. Winsor McCay'in Dinozor Gertie İsimli Filmindeki Dinozor Karakteri (DeFreitas, 2006). ... 19

Şekil 8. Walt Disney'in Buster Keaton'un "Steamboat Bill Jr." İsimli Filmini Hicvettiği "Steamboat Willie" İsimli Mickey Mouse Filmi (Wikipedia, 2011)... 21

Şekil 9. Çiçekler Ve Ağaçlar (Flowers And Trees-1932) (Dr. Grob's Animation Review, 2011) ... 23

Şekil 10. Pamuk Prenses Ve Yedi Cüceler İsimli Canlandırma Filminden Bir Sahne (Snow White And Seven Dwarfs Pictures, Images & Photos, 2011). ... 23

Şekil 11. Pinokyo İsimli Canlandırmadan Bir Sahne (Hollywood Jesus, 2011). ... 23

Şekil 12. Domuzcuğun Ördek Avı Filminden Bir Sahne ... 24

Şekil 13. Vahşi Tavşan İsimli Canlandırma Filminden Bir Sahne ... 24

Şekil 14. Sûrnâme-İ Hümayun'dan Padişahın Halka Para Saçması Konulu Minyatür. (Korkmaz, 2004: 108)... 31

Şekil 15. Tonguç Yaşar'ın Amentü Gemisi Nasıl Yürüdü Adlı Filminden Bir Kare. .... 33

Şekil 16. Az Gittik Uz Gittik (Evliya Çelebi) İsimli Canlandırma Filmden Bir Kare. .. 33

Şekil 17. Mehmet Naci Dedeal'ın Sincap (1995) İsimli Eserinden Bir Kare (Türker, 2011: 237). ... 35

Şekil 18. Levent Elpen'in Yeşil Kedi:Zaman Gezgini (2008) İsimli Eserinden Bir Kare (Türker, 2011: 238)... 35

Şekil 19. Pamuk Prenses Ve Yedi Cüceler (Snow White And Seven Dwarfs) Filminin Dansçı Modeli Marge Champion (Noyer, 2009). ... 41

Şekil 20. Pamuk Prenses Ve Yedi Cüceler (Snow White And Seven Dwarfs) Filminin Prensesi Snow White (Marge Champion) (Noyer, 2009)... 41

Şekil 21. Mr. Magoo. ... 42

Şekil 22. Crusader Rabbit Amerikan Televizyon Sisteminde Dağıtılmıştır. ... 43

Şekil 23. The Ruff & Reddy Show ... 43

Şekil 24. Taş Devri (The Flintstones)... 44

(19)

Şekil 26. Şirinler (The Smurfs)... 45

Şekil 27. He-Man... 45

Şekil 28. Canlandırma Ürünlerin Daha Tasarım Aşamasında Mühendislik İyileştirmelerinin Yapılabilmesini Sağlamaktadır. ... 47

Şekil 29. Canlandırmanın Mimari Alandaki Kullanımı... 48

Şekil 30. Transformers:Dark Of The Moon (2011) Filmi Canlandırmanın Asli Bir Sinema Unsuru Olarak Kullanıldığı Filmlerdendir. ... 50

Şekil 31. Miki Fare (Mickey Mouse) Çocukların En Sevdiği Fantazi Karakterler Arasında Gösterilmektedir... 57

Şekil 32. Ben 10 Macera Dolu Mücadeleleriyle Sevilen Bir Kahramandır... 58

Şekil 33. Winx Club Karakterleri Kız Çocuklarının Çizgi Film Kahramanlarından Beklentileri Göz Önüne Alınarak Tasarlanmıştır. ... 58

Şekil 34. He-Man Atıldığı Tehlike Dolu Maceralarla Erkek Çocukların Beğenisini Kazanan Bir Kahramandır. ... 59

Şekil 35. Bob Kane ve Bill Finger'ın 1939 Yılında DC Comics İçin Tasarladığı "Batman:The Dark Knight Returns, Part 1"da Koyu Tonlamaların Etkilerini Görmek Mümkündür. ... 61

Şekil 36. Chuck Jones'un Müzikal Durumların Grafik Olarak İfade Edilebileceğine İlişkin Çizimi (Jones, 1946: 370)... 63

Şekil 37. Pepee Okul Öncesi Çağdaki Çocukların Severek İzlediği Yerli Bir Canlandırma Örneğidir. ... 67

Şekil 38. Canlandırma Kahramanı Road Runner'ın Hızlı Koştuğunun Algılanması İçin Bacakları Deforme Edilmiş Turuncu Bir Hale Olarak Resmedilmiştir... 69

Şekil 39. İlk Kez 1962-1963 Yılları Arasında Yayınlanan Jetgiller Bir Limit Canlandırma Örneğidir. ... 70

Şekil 40. Pixar Stüdyolarının "Up" İsimli 2009 Yapımı Filmi Tamamen Bilgisayar Destekli Canlandırma İle Gerçekleştirilmiştir. ... 70

Şekil 41. Pixar Şirketi'nin Toy Story (1995) İsimli Canlandırma Filminden Bir Sahnenin Görselleştirmesi. ... 74

Şekil 42. Canlandırma Diski... 76

Şekil 43. Kontur Çizgilerinin Bulunduğu Yüzün Tersinden Boyanan Asetat (Cel)... 77

Şekil 44. Yönetmenliğini Friz Freleng'in Yaptığı "A Hare Grows In Manhattan" (Manhattan'da Bir Tavşan Büyüyor-1947) İsimli Bugs Bunny Canlandırmasının Çizgi Testinden Bir Kare... 78

Şekil 45. Canlandırma Çekim Masası... 79

Şekil 46. Canlandırma Çekim Msasına Fon Ve Asetatın Yerleştirme Sırası. ... 79

Şekil 47. Animatik ve Canlandırma... 89

Şekil 48. Daffy Duck Karakterinin Chuck Jones Tarafından Oluşturulan Sadeleştirilmiş Çizimi, "Gerekli Zamanlar Dışında Daffy'nin Dişi Yoktur." (Jones, Chuck Redux, 2009) Notu İle Hazırlanmıştır. ... 90

Şekil 49. Aladdin (Alaaddin) İsimli Walt Disney Canlandırmasının Karakterlerinin Basit Çizimleri De Onların Durumları Hakkında Bilgi Verecek Aksesuar Çizimleri İçermektedir. ... 91

(20)

Şekil 50. Warner Brothers'ın Tweety Ve Sylvester Karakterleri Tüm Sevimlilik

Özelliklerine Sahiptirler... 92 Şekil 51. Hareketlendirme "Rigging" İşleminde Modelin Gereken Bölümleri

Gruplanarak Hareket Oluşturulmaktadır. ... 94 Şekil 52. Disney Ve Pixar Stüdyolarının Ortak Yapımı Cars (2006) Filminde Yakın Plandaki Araba Modelinin Mekanı İle İlişkisini Fon Kurmaktadır... 96 Şekil 53. Sponge Bob Square Pants (Sünger Bobkare Şort) İsimli Canlandırma

Dizisindeki Titiz Karakter Squidward'ın Denizaltındaki Evi. ... 98 Şekil 54. Faktörlerin Öz Değerlerine Ait Saçılma Diyagramı... 180 Şekil 55. Ölçeğe Ait Path Diagramı... 184

(21)

GRAFİKLER

Grafik 1. Katılımcıların Cinsiyetlerine İlişkin Dağılım Grafiği ... 174

Grafik 2. Katılımcıların Yaşlarına İlişkin Dağılım Grafiği ... 175

Grafik 3. Katılımcıların Sınıf Düzeylerine İlişkin Dağılım Grafiği ... 176

Grafik 4. İzlenilen Çizgi Filmlerin Sevilmesinde Renklerin Etkisi... 222

Grafik 5. Çizgi Filmlerin Sevilmesinde Karakterlerin Çizimlerinin Etkisi ... 226

Grafik 6. Çizgi Film Dizilerini mi Çizgi Film Sinemalarını mı Seversin?... 229

Grafik 7. Kahramanları İnsan mı Hayvan mı Olan Canlandırma Kahramanlarını Daha Çok Seviyorsun? ... 232

Grafik 8. İzlediğiniz Çizgi Filmlerin Müzikleri Sizi Ne Kadar Etkiler? ... 235

Grafik 9. İzlediğiniz Çizgi Filmlerdeki Süper Kahramanların Kıyafetlerinde En Çok Hangi Özelliği Seversiniz? ... 238

Grafik 10. İzlediğiniz Çizgi Filmlerdeki Kahramanların Kullandıkları Araçların (Kılıç, Saat, Oyuncak, Çanta ... vb.) Hangi Özelliklerinden Etkilenirsiniz? ... 242

(22)

KISALTMALAR LİSTESİ

a.g.e. : Adı geçen eser Akt : Aktaran b.k.z. : Bakınız Ç. F. : Çizgi film Çev. : Çeviren M.Ö. : Milattan Önce M.S. : Milattan Sonra

M.E.B.: Milli Eğitim Bakanlığı

R.T.Ü.K : Radyo ve Televizyon Üst Kurulu SPSS : Statistical Package For Social Sciences t : t değeri (t-testleri için)

TRT : Türkiye Radyo Televizyon Kurumu TV: Televizyon

(23)

GİRİŞ

Medyanın çocuklar üzerindeki etkisi eğitim ve kitle iletişim alanlarının en önde gelen sorunlarından birisidir. Günümüzde kitle iletişim araçlarında yaşanan gelişme ve çeşitlenme bu konu bağlamında yeni sorunları da beraberinde getirmiştir. Takip eden bölümde; bu değerlendirmenin grafik tasarım temelli televizyon ürünleri bağlamında gerçekleştirilmesinin amaçlandığı “Türk Televizyonlarında Yayınlanan Çizgi Filmlerin İlköğretim Çağı Çocuklarının Toplumsallaşma Sürecine Etkilerinin Değerlendirilmesi” başlığını taşıyan doktora tezinin problem, amaç, önem, varsayımlar, sınırlılıklar ve tanımlarına yer verilmiştir.

1.1. Problem

Eğitim, “insan davranışını istendik yönde değiştirme ya da insana yeni davranışlar kazandırma işinin en verimlice nasıl yapılabileceği ile ilgili bütün bilgi, beceri ve uygulamaları kapsayacak disiplindir” (Ertürk, 1982: 9). “Bu süreçte, tekrar ya da yaşantı sonucunda davranışta oldukça devamlı bir dizi değişiklik meydana gelmektedir” (Morgan, 1998: 77). "Öğrenme, yaşamın her alanında meydana gelen bir süreçtir. “Öğrenme insan davranışlarının vazgeçilmez bir parçasıdır” (Baymur, 1972: 161). İnsanlar yaşam boyunca değişim süreci içindedirler. Bu değişim süreci, insan davranışlarını da kapsamaktadır. “Deney, görgü, baştan geçmiş bir olay sonucu, davranışlarda büyük değişiklikler olmaktadır” (Baymur, 1972: 163). Eğitim ve çeşitli davranışların oluşturulması isteği temelde toplumsallaşma süreciyle bağlantılıdır. Bireyleri toplumsal değerlerle uzlaşım içerisinde yetiştirme ihtiyacı toplumsal düzenin devam ettirilmesi isteğinin bir sonucudur. Bu bağlamda, kültürün, dilin ve bunlarla bağlantılı değerlerin aktarımı eğitim öğretim sürecinin bir sorunudur.

Toplumsal değerler ve normların içselleştirilmesi, üzerinde pek çok araştırmanın yapıldığı bir süreçtir. “Birey kültürel değerler ve normları, toplumsallaşma (socialization) denilen bir süreç yoluyla kazanır” (Morgan, 1998: 390). “Toplumsallaşma, insanın içinde bulunduğu, topluma uyması, birlikte yaşadığı

(24)

insanlarla geçinmeyi öğrenmesi demektir” (Baymur, 1972: 295). Çocuk için ilk toplumsallaşma ortamı ailedir. Bu durum pek çok kültür için geçerlidir. Okul da toplumsallaşmanın diğer bir kaynağıdır. Okulların bu alandaki görevi, toplum içerisinde yaşamı sürdürebilmek için gerekli becerilerin kazanılması yönünde çocukların yetiştirilmesini sağlamaktır. Toplumsallaşma için bireye içinde bulunulan toplumun kültürel değerlerinin aktarılması gerekmektedir. Modern toplumda gelişmiş kitle iletişim olanakları, sinema ve televizyon gibi araçları da bu sürece dahil etmektedir. “Kültür değerlerini insan kalıtsal olarak değil, öğrenme sonucu elde eder” (Baymur, 1972: 295). Aile, okul, arkadaşlar ve kitle iletişim araçları kültürün temel değer ve uygulamalarından bazılarını aktarmaktadırlar. Aktarılan değerler, içerisinde bulunulan kültürün yarışmaya veya işbirliğine yönelik ya da gelenek ya da başarı yönelimli olmasına göre faklılık gösterebilmektedir.

Toplumsallaşma süreci, toplumların varlıklarını sürdürmelerinin tutarlı biçimde sağlanmasının önünü açmaktadır. “Toplumsallaşma süreci, bazı farklılıklara karşın yine de her yeni gelen kuşağın bir öncekiyle oldukça benzer özellikler taşımasını sağlamaktadır” (Morgan, 1998: 390). Bireylerin kendi ana-babalarıyla ya da aynı toplumda yaşadıkları diğer bireylerle ortak noktalarının bulunması olasılığı başka bir toplumdan bir bireyle ortak noktaları bulunması olasılığından yüksek olabilmektedir. Bu durumu, toplumsallaşma sürecinin bir sonucu olarak değerlendirmek mümkündür.

Okulda, belirli gün ve haftaların öğrenilmesi ya da tarih derslerinin öğrenilmesi doğrudan öğrenme süreçleridir. Toplumsallaşmada taklit en az doğrudan öğretme kadar etkili bir yöntemdir. Toplumsallaşma bireyler çevreleriyle iletişim haline geçtikleri anda başlayan bir süreçtir. Kültürel değerlerin aktarılması bu sürecin parçasıdır. “Kültürel değerlerin aktarılmasındaki belli başlı yollardan bazıları, gelenek ve göreneklerin anlaşılmadan tekrar edilmesi, dini telkinler, dil ve konuşma tarzı, söylenen şarkılar, tekerlemeler, ezberlenen şiirler, okunan romanlar, atasözleri; hatta batıl inançlardır” (Baymur, 1972: 295). Kitle iletişim çağında tüm bu araçlara ek olarak kitle iletişim araçlarını ve özellikle televizyonu da eklemek mümkündür. Polisiye film izleyen çocukların oyuncak tercihlerini silahtan yana kullanmaları yine taklide dayalı bir toplumsallaşmanın ürünü davranışlar arasında gösterilebilir.

Bu süreç çok yaygın bir uygulama alanına sahip olduğundan bireyler çoğunlukla farkında olmadan çevrenin değerlerini öğrenmektedirler. Mimik ve jestlere yüklenen

(25)

anlamların detaylı ve birer birer anlatılmamasına karşın her toplumda farklılık gösterecek biçimde öğrenilmesi bu duruma örnektir.

Toplumsallaşma, öğretim süreçlerinde olduğu gibi davranış değişikliklerine sebep olabilmektedir. Bu anlamda, davranışın çevresel bir belirleyicisi olarak gösterilebilir. Bunlar arasında, şiddet önemli bir davranış türüdür. Toplumsal alanda sıkça karşılaşılan şiddet davranışı tarihi, sosyal, kültürel ve psikolojik kökenleriyle medya çalışmalarının da ilgi alanında yer almıştır. Şiddet davranışı, dramatik kısa ve orta vadeli etkileriyle toplumsallaşma sürecinde incelenen davranış türlerinden bir tanesidir. Şiddetin kaynağının insan doğası mı toplumsallaşma süreci mi olduğununa ilişkin tespitlerin bu araştırmaların sonuçlarının önem kazandığı noktalardan biri olarak belirtmek mümkündür. Şiddet içeren çizgi filmlerin toplumsallaşma sürecine etkilerinin belirlenmesi, kitle iletişim araçlarının televizyon özelindeki etkilerini doğrular niteliktedir. Bu açıdan, toplumsallaşmanın diğer öğelerinin de kitle iletişim araçlarıyla etkilendiği varsayımının test edilmesi bir gereksinim olduğu söylenebilir.

Psikoloji açısından değerlendirildiğinde şiddetin kökeninin doğuştan getirildiğine ilişkin “Doğuştan Donanımcı Görüş” ve sonradan öğrenme ile getirildiğine ilişkin “Edinilmiş Donanımcı Görüş” bu araştırmayı da etkileyen değerlendirmeler ortaya koymuştur.

Sigmund Freud’un da benimsediği “Doğuştan Donanımcı Görüş”e göre saldırganlık “ölüm içgüdüleri” olarak adlandırdığı biyolojik bir temele dayanmaktadır. Bu bakış açısı, şiddeti önlenmez bir güdü olarak görmesi ile karamsar bir bakış açısı olarak nitelenmiştir. "Freud, saldırganlık içtepilerinin ortaya konulmasına kültür ve toplumsallaşma yoluyla ket vurulabileceğine inanmıştır" (Akt: Morgan, 1998: 391).

“Edinilmiş Donanımcı Görüş” ise savaşı biyolojik bir gereklilik değil kültürel bir buluş olarak değerlendirmektedir. Bu alanda önemli çalışmalara imza atan Albert "Bandura'ya göre, taklit, örnek alma ve öğrenme saldırganlık üzerinde önemli yere sahiptir. Düello ve savaş anlaşmazlıklarla ilgili olarak geliştirilmiş şiddet temelli kültürel buluşlardır. Sosyal psikolojik bakış açısı da “Edinilmiş Donanımcı Görüş”ü destekler niteliktedir" (Akt: Morgan, 1998: 391).

Bireylerin diğer bireylerle nasıl iletişim kuracaklarını öğrenmelerinde toplumsallaşma önemli bir araçtır. Psikolojide incelenen “Toplumsallaşma Süreci” şiddeti bir öğe olarak ele almıştır. Toplumsallaşmada şiddet ve diğer öğelerin

(26)

öğrenilmesinde kitle iletişim araçlarının rolleri bu araştırmanın konusu olarak benimsenmiştir.

Toplumsallaşma süreci öğrenme ile birlikte ilerlemektedir. Bu anlamda, öğrenme sürecinin içeriğini akademik alan ve yaşam içerisinde kullanılan çeşitli becerilerin edinilmesi süreciyle algılamak daha doğru bir yaklaşım olacaktır. Duygusal ve sosyal öğrenme kavramları sözkonusu öğrenme alanlarını içeren bir sınıflama olarak kullanılmaktadır. “Gözlem yolu ile öğrenmeyi deneysel olarak ilk açıklamaya çalışan kişi ise bağlaşımcı kuramcı Edward Thonrndike’tır” (Akt: Aydın, Akbağ, Tuzcuoğlu, Yaycı ve Ağır, 2005: 232). Thorndike’ın kediler üzerinde yaptığı deney, deneyimli kedilerin kendilerine verilen bulmacayı nasıl çözdüğünü gören deneyimsiz kedilerin taklit yoluyla çözüme ulaştığını göstermiştir. Yapılan araştırmalar, taklit yolu ile öğrenmenin gözlemin, açık tepkinin ve pekiştirilmenin bir sonucu olduğunu göstermiştir. “Bunun yanında, bazı şeylerden korkmayı ve bazı şeylerden hoşlanmayı öğrenme; başka insanlarla geçinmenin sırlarını elde etme; bazı toplumsal tavırlar kazanma, bazı idealler edinme gibi olaylar; öğrenmenin daha güç olabilen biçimleridir” (Akt: Baymur, 1972: 162). Öğrenme, düşünsel, devinimsel, duygusal ve sosyal yönleri olan bir süreçtir.

Giyim-kuşam ve eğitim birer ihtiyaçtır ve toplum bu ihtiyaçları ve diğer sosyal ve biyolojik ihtiyaçları karşılamak için bir düzen kurmuştur. Bu düzenin gereklerinin aktarılması sosyal öğrenmenin ağırlık kazandığı bir süreçle mümkün olmaktadır. Ortak kültür kavramından bahsedildiğinde tüm ülkeyi kapsayan bir anlayış sözkonusu olsa da aynı ülkenin kentlerinde ve köylerinde hatta değişik mahallelerinde kültürel değerler değişebilmektedir. Değişik kültürel ortamlarda yetişen bireyler toplumsallaşma ve kültürlenme süreçleri ile ortak kültürel değerleri edinebilmektedir. “İnsanın içinde doğduğu kültürden farklı bir kültürü benimsemesi sürecine kültürlenme denir” (Baymur, 1972: 296). Sözkonusu süreç yalnızca farklı bir ülkeye yerleşilmesi aşamasında ortaya çıkmamaktadır. Aynı ülkede, aynı şehirde hatta köyde kültürel değerlerin farklılaşması nedeniyle bireylerin uyum sürecinde kültürlenmenin rolü vardır. Bireylerin yabancılaşma hissinin nedenlerinden biri de kültürlenme sürecinde yaşanan uyum problemidir. Çünkü, yeni sosyal alışkanlıkların ve davranışların benimsenmesi gerekmektedir. İçinde yaşanılan toplumun birey üzerine kültürel etkileri süreklidir.

(27)

Ulaşım problemlerinin nispeten giderilmesiyle ülkeler ve kıtalar arasında hareketlilik artmış, kişiler bir ülkeden diğerine hatta bir kıtadan başka bir kıtaya çok kısa süreler içinde ulaşabilir olmuştur. Kültürlenme sürecinin en önemli etkeni kuşkusuz yalnız ulaşım alanında yaşanan gelişmeler değildir. Öncelikle kitle iletişim araçlarının yaygınlaşması ve küreselleşme, kültürlenme sürecini yoğun bir biçimde etkilemiştir. Tüm bu sebeplerle farklı kültürlere uyum önemli bir sorun halini almıştır. Bu durum, hem aynı ülkede yaşayan vatandaşlar hem de farklı ülkelere yerleşen bireyler için geçerlidir.

Kitle iletişim araçlarının yaygınlaşmasıyla birlikte farklı ülkelerde yaşayan ve birbirini tanımayan kitleler, farklı yaşam biçimi, farklı giyim alışkanlığı, farklı yeme-içme alışkanlığı ve farklı kültürler hakkında bilgi sahibi olmaya başlamış ve bu kültürlenme sürecini önemli ölçüde etkilemiştir.

Eğitim Bilimleri açısından ele alındığında sosyal öğrenme kuramı bu bakış açısını desteklemektedir. Kitle iletişim araçlarının içerikleri sundukları modellerle sosyalleşme ve kültürlenme bağlamında rollere sahiptir. Özellikle, çocukların sosyalleşmesi ve kültürlenmelerinde televizyonlarda sunulan çizgi filmlerin rolü bu anlamda değerlendirilmelidir. Çizgi filmler, çocuk eğlencesinin önemli bir parçası olduğunu söylemek mümkündür. Kitle iletişim araçlarının bireyin toplumsallaşmasına etkisi gözönüne alınırsa, kitle iletişim araçlarıyla yayılan çizgi filmler bu bağlamda önemli olarak değerlendirilebilir. Kitle iletişim araçlarının sunduğu içerikler, toplumsal rollerin de öğreticisi ve taşıyıcısıdır. Bireyin, kadın ya da erkek oluşu, çocuk ya da yetişkin oluşu, öğretmen, öğrenci ya da farklı bir meslek grubundan oluşu değişik rolleri beraberinde getirmektedir. Çizgi filmler sundukları içerikle bu gibi rollere ilişkin önermeler de sunmaktadır. Bu anlamda temelde toplumun bireye biçtiği roller bu kez kitle iletişim araçlarıyla sunulmaktadır. Televizyonun uzun dönemli kültürel etkilerine ilişkin olarak George Gerbner ve arkadaşları tarafından gerçekleştirilen çalışmalar sonucu ortaya konulan ekme tezi "psikolojik, kültürel, ya da ideolojik bir mesajı izleyici bilincine yerleştirme ve besleyip yetiştirmek için yapılan girişim olarak tanımlanmaktadır" (Erdoğan, 1998). Bu tez, televizyonun toplumsallaşma üzerine etkilerini kitle iletişim açısından ortaya koymayı amaçlamıştır.

Kitle iletişim araçlarının ve çizgi filmlerinin özellikle çok karmaşık toplumlarda toplumsallaşmaya etkilerinin değerlendirilmesi bir ihtiyaçtır. Medyanın etkileri kültürel politikalar açısından değerlendirilmelidir. “Kültürel değerler, taklit yoluyla, çevredeki

(28)

insanları örnek edinmekle ve bu insanlarla işbirliği yapmakla edinilebilmektedir” (Baymur, 1972: 295). “Birey, gözlemlediği modelin yapmış olduğu davranışlarla ödüllendirilmesi durumunda, o davranışı daha fazla taklit etme eğilimi göstermektedir” (Aydın, Akbağ, Tuzcuoğlu, Yaycı ve Ağır, 2005: 239).

Bu anlamda, geleneksel anlatı ürünlerinde kahramanları ile özdeşim kurulan yapımlara yer veren sinema ve televizyonun toplumsallaşmadaki rolü incelemeye değerdir. Televizyonun ve çizgi filmlerin en önemli rolü, çocuklara davranış kalıpları sunmalarıdır. “İnsanın bir davranışı öğrenebilmesi için o davranışın başkaları tarafından nasıl yapıldığının görülmesi gerekmektedir” (Aydın, Akbağ, Tuzcuoğlu, Yaycı ve Ağır, 2005: 241). George Gerbner’in televizyonda yer alan şiddetin gerçek hayatta da şiddete sebep olduğu görüşünü ele aldığı “Ekme Tezi” televizyonun etkileri bağlamında yapılan tartışmaların önemli bir kaynağı olmuştur. Sonraki dönemde, bu tez ile ilgili çok sayıda eleştiri yayımlanmıştır. Yayımlanan eleştirilerin temel noktası televizyonun sınırlı etkilerini gündeme getirmiştir. Bu araştırmalara göre televizyon çevreyi anlamlandırmaya yönelik bir araçtır ancak aileden ve diğer toplumsal örgütlerden bağımsız ve sınırsız etkileri yoktur. Bu sonuç, sosyal öğrenme kuramı bağlamında değerlendirilebilir. Gözleyerek öğrenme yalnızca bir kişiyi gözlemleyerek onun davranışlarını tekrarlama ya da taklit etme olarak değil çevredeki olayların bilişsel olarak değerlendirilmesi ile kazanılan bir bilgi süreci olarak kabul edilebilir. Grafik tasarım ürünlerinin toplumsallaşma sürecindeki etkilerinin değerlendirilmesi, medyanın toplumsallaşma sürecindeki etkilerinin özellikle çizgi filmler bağlamında değerlendirilmesi için önemli bir başlıktır.

"İlköğretim 4., 5. ve 6. sınıf öğrencilerinin toplumsallaşmasında Türk televizyonlarında yayınlanan çizgi filmler etkili midir?" sorusu çalışmanın problemini oluşturmaktadır.

Bu problem bağlamında tez çalışmasında aşağıdaki sorulara da cevap aranmıştır. 1- İlköğretim 4. 5. ve 6. sınıf öğrencilerinin toplumsallaşmasında, izlenen

canlandırma filmlerdeki değerlere öğrenci katılım düzeyi nedir?

2- İlköğretim 4. 5. ve 6. sınıf öğrencileri hangi canlandırma filmleri izlemektedir?

3- İlköğretim 4. 5. ve 6. sınıf öğrencileri hangi canlandırma film kahramanlarını sevmektedir?

(29)

4- İlköğretim 4. 5. ve 6. sınıf öğrencilerinin toplumsallaşmasında canlandırma film izleme alışkanlıkları anlamlı bir farklılık oluşturmuş mudur?

5- İlköğretim öğrencilerinin toplumsallaşmasında canlandırma film izleme alışkanlıklarının öğrencilerin sınıf düzeyine ve yaş gruplarına göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?

6- Canlandırma film izleme alışkanlıkları ilköğretim 4. 5. ve 6. sınıf öğrencilerinin toplumsallaşmasında;

6a. cinsiyete göre,

6b. sosyo-ekonomik düzeylerine göre,

6c. sosyo-kültürel düzeylerine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?

7- İlköğretim 4. 5. ve 6. sınıf öğrencilerinin toplumsallaşmasında, televizyon izleme süreleri anlamlı bir farklılık oluşturmakta mıdır?

8- İlköğretim 4. 5. ve 6. sınıf öğrencilerinin izledikleri canlandırma filmleri sevmelerinde renkler ne kadar etkilidir?

9- İlköğretim 4. 5. ve 6. sınıf öğrencilerinin izledikleri canlandırma filmleri sevmelerinde karakterlerin çizim biçimi etkili midir?

10- İlköğretim 4. 5. ve 6. sınıf öğrencileri hangi tür canlandırma filmleri severler?

11- İlköğretim 4. 5. ve 6. sınıf öğrencileri izledikleri canlandırma filmlerden kahramanları hangi tür olanları daha çok severler?

12- İlköğretim 4. 5. ve 6. sınıf öğrencileri için izledikleri canlandırma filmlerin müzikleri ne kadar önemlidir?

13- İlköğretim 4. 5. ve 6. sınıf öğrencileri izledikleri canlandırma filmlerdeki süper kahramanların kıyafetlerinde en çok hangi özelliği severler?

14- İlköğretim 4. 5. ve 6. sınıf öğrencileri izledikleri canlandırma filmlerdeki kahramanların kullandıkları araçların (kılıç, saat, oyuncak, çanta ... vb.) hangi özelliklerinden etkilenirler?

1.2. Araştırmanın Amacı

Gelişmekte olan bir ülke olan Türkiye’de toplumsallaşma önemli bir çalışma alanıdır. Çocuk yetiştirilmesinde, onlara kolay anlaşılır ve ilgi çekici biçimde bilgi

(30)

veren çizgi filmlerin rollerinin tespit edilmesi, bu anlamda çizgi filmlerin toplumsallaşmadaki rollerinin etkilerinin belirlenmesi çalışmanın temel amacıdır.

1.3. Araştırmanın Önemi

Televizyonun özellikle çocuklar ve gençler üzerindeki etkilerinin tartışıldığı iletişim çağında, çizgi filmlerin kültürel rollerinin değerlendirilmesi akademik bir gerekliliktir. Tez, medyanın çocuklar üzerindeki etki düzeyinin değerlendirilmesi açısından önemlidir.

Televizyonda yayınlanan çizgi filmler eğlendirme özelliğinin yanısıra, eğitici unsurlara da sahip olmalıdır. Bu yapımlar kahramanların kullandığı dil, kıyafetleri, yaşam tarzları ve toplumsal ilişkileri ile aynı zamanda kültürel bir araçtır. Toplumsal değerlerin bu yapımlar ile yeniden üretildiğini söylemek mümkündür.

Televizyon çocukların dış dünya ile tanışmaları anlamında en önemli, ortamlardan birisidir. Televizyon için hazırlanan ürünlerden çizgi filmler çocukların eğitimi açısından etkili içeriklerle hazırlanmalıdır. Toplumsallaşma bağlamında bir çocuk eğitimi aracı olarak da işlev görmektedirler.

“Televizyon bir iletişim aracıdır. En yalın tanımıyla iletişim, bir haber verme, bilgi verme; bilgi gönderme; bilgi yayma ya da bir yayım eylemidir” (Şenyapılı, 2003: 10). Çizgi filmler bu kitle iletişim aracında yer alan içeriklerdir. Bu anlamda, onların da bir mesaj içermesi doğaldır. Kitle iletişim araçlarının eğitim ve toplumsallaşma alanındaki rolleri kabul görmekte ve çeşitli kuramlar aracılığıyla bu rollerin varlığı kabul görmektedir. Sözkonusu etkilerin Türkiye özelinde değerlendirilmesi çalışmanın akademik alandaki önemini arttırmaktadır. Çizgi film içeriklerinin değerlendirilecek olması Türkiye bağlamında yapılan çizgi film ve eğitim konulu çalışmalara katkı sağlayacaktır.

Televizyon bir kitle iletişim aracıdır. Kaynak, bu araç ile çok fazla kişiye ulaşabilmektedir. Araçlı iletişimin temel özellikleri şöyle sıralanabilir;

1- “Yüz yüze yapılan bir ileti alışverişi değildir. 2- Süreklidir.

3- Açık seçik bir kaynak (gönderici)-alıcı ayrımı gösterir.

4- Kaynak açısından, alıcı(ların) tepkisini gözlemek fırsatı ya çok azdır, ya da hiç yoktur” (Şenyapılı, 2003: 11).

(31)

Hazırlanan çizgi filmlerin çocuklarda ne gibi etkilerinin olduğunun araştırılması, yapımcıların amaçlarına ulaşıp ulaşamadıklarının tespiti açısından önemlidir. Çizgi filmler diğer araçlı iletişim araçlarının yaptığı gibi sürekli olarak iletiler göndermektedir. Çocuklar televizyon izleme alışkanlıkları ile bağlantılı olarak bu iletilerle yüzyüze kalmaktadırlar. Kişisel olmayan bu iletişim aile ve yakın çevreyle olandan farklı bir doğaya sahiptir. Bu anlamda, çizgi film içeriğinin çocuk için güvenilirlik ve kabul derecesi medyanın çocuklar üzerindeki etkisinin tespiti açısından önemlidir.

1.4. Varsayımlar

Tez çalışması, medyanın bireyle üzerinde etkileri olduğu temel varsayımından hareketle hazırlanmıştır. Buna göre tez çalışmasının diğer varsayımlarını şu şekilde sıralamak mümkündür;

- Ölçek sorularına cevap verenlerin doğru ve tutarlı cevap verdikleri varsayılmıştır.

1.5. Kapsam ve Sınırlılıklar

Araştırma, 2011-2012 eğitim öğretim yılında Türk televizyonlarında yayınlanan çizgi filmlerin ilköğretim çağı çocuklarının toplumsallaşma sürecine etkilerinin tespiti konusunda gerçekleştirilmiştir. Tezde çizgi filmlerin etkilerinin araştırılması anlamında kullanılan çizgi film örnekleri grafik tasarım ilkeleri açısından değerlendirilmiş ve sınıflanmıştır. Tez çalışması; çocuklara yönelik yayın yapan tematik kanallar ve genel yayın yapan ulusal kanallarda yayınlanan çizgi filmlerin içeriği bağlamında hazırlanan ölçek yardımıyla gerçekleştirilmiştir.

Ölçek uygulama çalışması, Ankara Büyükşehir Belediyesi'ne bağlı 9 merkez ilçeye bağlı ilköğretim okulları arasından rastlantısal olarak seçilen 18 okulunun dördüncü, beşinci ve altıncı sınıf (10-12 yaş grubu) öğrencileri üzerinde gerçekleştirilmiştir.

Araştırma kapsamında değerlendirilen çizgi filmler Türkiye çapında yayınlanmakta olan çizgi filmler arasından seçilmiştir.

(32)

1.7. Tanımlar

"Canlandırma (animasyon): Tek tek resimleri veya hareketsiz cisimleri gösterim sırasında hareket duygusu verebilecek bir biçimde düzenleme ve filme aktarma işi" (TDK, 2006).

“Eğitim: İnsan davranışını istendik yönde değiştirme ya da insana yeni davranışlar kazandırma işinin en verimlice nasıl yapılabileceği ile ilgili bütün bilgi, beceri ve uygulamaları kapsayacak disiplindir” (Ertürk, 1982: 9).

“Grafik Tasarım: Mesaj iletmek, ürün ya da hizmeti tanıtmak amacı olan görsel iletişim sanatıdır” (Becer, 2008: 33).

“Grafik iletişim: Görüntülerden oluşan bilgilerin değiş-tokuşudur” (Becer, 2008: 28).

“Toplumsallaşma: İnsanın içinde bulunduğu, topluma uyması, birlikte yaşadığı insanlarla geçinmeyi öğrenmesidir” (Baymur, 1972: 295).

“İletişim: Bir haber verme, bilgi verme/bilgi gönderme/bilgi yayma, ya da bir yayım eylemidir” (Şenyapılı, 2003: 10).

“Televizyon yayını: Elektromanyetik dalgalar, veri şebekeleri ve diğer yollarla halkın doğrudan alması maksadıyla yapılan, hareketli veya sabit resimlerin (görüntü) sesli veya sessiz kalıcı olmayan yayınlardır” (RTÜK, 2006).

“TV kanalı: Televizyon ve veri yayını yapmak üzere bir televizyon vericisinden yayılan elektromanyetik dalgaların işgal edeceği frekans alanıdır” (RTÜK, 2006).

“Kablolu yayın: Radyo, televizyon ve veri yayınlarının kablo, cam iletken ve benzeri bir fizikî ortam üzerinden abonelere ulaştırılmasını sağlayan yayın türüdür” (RTÜK, 2006).

“Ulusal yayın: Bütün ülkeye yapılan radyo, televizyon ve veri yayınıdır” (RTÜK, 2006).

“Uydu yayını: Radyo ve televizyon programlarının yetkili yayıncı veya hizmeti temin edecek kişi veya kuruluş tarafından şifreli veya şifresiz olarak uzayda sinyal iletebilen herhangi bir araç vasıtasıyla yapılan ilk yayındır” (RTÜK, 2006).

(33)

“Yayıncı: Kamu tarafından izlenmesi için radyo, televizyon program ve veri hizmetleri tertip eden ve ileten veya değişiklik yapılmadan ve tam olarak üçüncü tarafa iletilmesini sağlayan gerçek veya tüzel kişidir” (RTÜK, 2006).

“Tematik kanal: Haber, belgesel, spor, müzik ve benzeri türlerde olmak üzere yalnızca belli bir konuda yayın yapan kanaldır” (RTÜK, 2006).

“İletişim ortamı: Radyo ve televizyon programlarının üretildiği merkez çıkışındaki sinyali herhangi bir teknik kullanarak tek veya birden fazla radyo ve televizyon yayınını bir arada olarak radyo, televizyon ve veri dağıtım sistemlerine ileten her nevi ortamdır” (RTÜK, 2006).

(34)

BÖLÜM II

KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR

2.1. Çizgi Filmin Gelişimi ve Teknik Altyapısı

Tez çalışmasının bu bölümünde çizgi filmin gelişimi tarihi perspektiften ele alınmış ve çizgi filmin üretim aşamalarına yer verilmiştir.

2.1.1. Çizgi Filmin Gelişimi

İlk insan, mağara duvarlarına çizdiği resimlerle hareketi yansıtmak istemiştir. İspanya'nın Altamira ve Fransa'nın Lascaux (Şekil 1) mağaralarında duvarlara yapılan resimler, Sümer Dönemi, Eski Mısır hiyeroglifleri ve Eski Yunan Dönemi'ne ait Partheon Tapınağı'nın duvarlarındaki freskler ya da bu dönemlere ait heykeller bu isteğin sonucudur.

Şekil 1. Fransa'nın Lascaux Mağarası'nın Duvarlarındaki Geyik Figürleri ve Antik İnsanın Çizime Hareket Verme Çabası.

(35)

Hint Destanları "Ramayan" ve "Mahabbarat"ın canlandırmaları için kullanılan gölge kuklaları da bu alanda yapılmak istenenlere örnek olarak verilebilir. Sabit görüntülerden hareket izlenimi verecek biçimde düzenlenmesine olanak sağlayan bir aracın varlığından söz etmek bu dönem için mümkün değildir.

Canlandırma (animasyon); Türk Dil Kurumu Sözlüğü'nde tek tek resimleri veya hareketsiz cisimleri gösterim sırasında hareket duygusu verebilecek bir biçimde düzenleme ve filme aktarma işi olarak tanımlanmaktadır (TDK, 2006).

Bu tekniğin açıklanmasına yönelik olarak kabul gören ilk çalışma Peter Mark Roget'e aittir. Roget'e göre, göz retinası yapısından kaynaklanan bir özellikle, görüntülü uyaranlara ilişkin bilgiyi kısa bir süre de olsa korumaktadır. Görüntülü uyaranları sabit bir görüntü ya da bir resim karesi olarak değerlendirmek mümkündür. Retinada korunan görüntü ikinci görüntü ile ilk görüntü arasında bağlantı kurmaktadır. Böylece, görüntüler arasında devamlılık hissi oluşmaktadır. Bu duruma, görüntünün devamlılığı (persistence of vision) denilmektedir.

Peter Mark Roget "Görüntünün Sürekliliği ile Devinimli Nesnelere Bakış" (Persistence of Vision with Regard to Moving Objects) isimli yayınında önemli sonuçlara varmıştır. Bunlar;

1- Görüntünün izleyicinin yalnızca bir anda bir resim görmesine izin verecek biçimde gösterilmesi gereği;

2- Birçok görüntünün tek bir noktada ard arda ve hızla gösterildiğinde retinada izinin kalması ilkesi;

3- Gözde yanılsamayı sağlamak için gösterim sırasında retinada izin kalmasını sağlayacak hız;

4- Görüntünün sürekliliğini inandırıcı kılabilmek için büyük bir ışık kaynağı gereksinimidir (Akt: Hünerli, 2005: 10).

Görüntünün devamlılığı canlandırma tekniğinin temelinde yatan biyolojik gerçeği oluşturmaktadır. Sözü edilen biyolojik gerçeğe, Astronom ve Filozof Ptolemaios geceleyin meşaleleri izleyerek yaptığı gözlemler sonucunda dikkat çekmiştir.

Claudius Plolemy'nin M.Ö. 150 yılındaki çalışmaları sabit görüntülerin hareketli olarak algılanışı üzerine teorileri içermektedir. "1038 yılında ölen İslam bilgini El Hasan İbn El Haitham'ın erken dönem çalışmaları kamera obscura tekniği ile gerçek dünyadan çekilen fotoğrafların karanlık bir odanın duvarına yansıtılması tekniğini içermektedir" (Fisher, 2008: 2).

(36)

Görüntünün sürekliliği ilkesi yanında canlandırmanın ardındaki temeli açıklayan bir diğer etki de "Phi Olgusu"dur. Çek Psikolog Max Wertheimer ve asistanları karanlık bir ortamda belirli aralıklarla yanıp sönen iki sabit ışığın hareket halindeki tek bir ışık olduğu yanılgısının ortaya çıktığını gözlemlemişlerdir. "Phi Olgusu olarak adlandırılan bu durum ve yapılan deneyler Gestalt psikolojisinin de temellerini oluşturmuştur" (Britannica, 2011).

Görüntünün devamlılığı ilkesini açıklamaya yönelik olarak daha sonra gerçekleştirilen çalışmalarda ise; sözkonusu etkinin sebebinin beynin ardı ardına hızla değişen görüntüleri algılamadaki zorluğu olduğu savunulmuştur. Konuyla ilgili yapılan son araştırmalar, birbirini hızla takip eden tekil görüntülerin beyin tarafından ayırt edilememesi yüzünden sürekli hareket yanılsaması oluşturduğu yönündedir. Buna göre; beynin işlemek için çok fazla bilgiyi çok kısa sürede alması ve bunları hareket etkisi oluşturacak biçimde birleştirmesi bugün anladığımız biçimiyle canlandırma sinemasının doğmasını sağlamıştır.

2.1.1.1. Çizgi Filmin Tarihçesi

Canlandırma sanatının temel amacı olan durağan nesnelere hareket verme onlara canlılık izlenimi vermektedir. Hareket ve beden dili çoğu zaman sözlü ifadelerden daha etkilidir. "Canlılar, bir eylemi, bir duyguyu hareketle yansıtıp tepki alırlar ve hareket eden nesnelere de tepki gösterirler" (Kaba, 1992: 5).

Antik Mısır'dan itibaren farkına varılan görüntünün sürekliliği ilkesi ile ilgili olarak Athanasius Kircher, Patrice D'Arcy ve Isaac Newton birtakım deneyler yapmıştır. "Athanasius Kircher "magic lantern" (Sihirli Fener) olarak adlandırdığı günümüz sinema projektörünün aynı temel yapısını taşıyan bir alet yapmıştır" (Kaba, 1992: 8). Kircher, 1646 yılında "Ars Magna Lucis et Umbrae" (Büyük Işık ve Gölge Sanatı) isimli eserinde "Büyülü Fener"in yapılışını ve kullanımını anlatmıştır. İlkel bir slayt makinesi olarak düşünülen Büyülü Fener, mercek, mum ve güneş ışığı kullanımı ile önceden çizilmiş olan resimlerin karanlık bir odada duvara yansıtılması prensibine dayandırılmıştır. "Teknik açıdan sorunları olan "Büyülü Fener" dönemin şartları içerisinde ilgi uyandırmıştır" (Foster, 2008).

"Yüzyıllar ilerledikçe Çin, Endonezya, Fransa ve diğer kültürlerde görülen "Büyülü Fener" gösterileri ve gölge "Kukla Oyunları" sevilen eğlence biçimleri haline gelmeye başlamıştır" (Fisher, 2008: 2).

(37)

18. Yüzyıla gelindiğinde canlandırma sineması ile ilgili önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Basit kukla gölgelerinin seyirci önündeki yarı saydam bir ekran üzerine düşürülmesine dayalı oyunlar ve bunlardan daha kapsamlı olarak hazırlanan "Görüntü Feneri" sunumları ilgi çekmiştir. "Görüntü Feneri" sunumları temelde, mumlarla ve aynalarla aydınlatılan bir dizi cam plakanın projeksiyon ekranı üzerinde görüntüler oluşturacak biçimde aydınlatılmasından oluşan slayt gösterileridir. Dominique Seraphin'in Paris Gölgesi isimli gösterileri dönemin bir diğer ilgi çekici gösterisidir.

Hollandalı bilim adamı Pieter Van Musschenbroek bilinen anlamıyla çizgi filme döneminin en yakın örneklerini vermiştir. Disk üzerine açtığı delikler yardımı ile çizdiği görüntülerin hareketli olarak algılanmasını sağlamıştır.

Hollandalı bilim adamı Musschenbroek, bildiğimiz anlamdaki "hareketli görüntü"yü oluşturdu; bu olay yel değirmenlerini tasvir eden bir seri resimdi; resimlerde yel değirmeninin kolları hareket dizinini tamamlayacak biçimde çizilip dairesel bir platforma oturtuldu; böylece platformun dönüş süreci içersinde resimler kayıyor ve yel değirmeninin kolları hareket ediyormuş hissini veriyordu. Musschenbroek, 1736 yılında yaptığı çalışmalar sonucunda geliştirdiği disk üzerine resimler çizmiştir (Kaba, 1992: 10).

Görüntünün devamlılığı ilkesinde yararlanılan örneklerin en önemlilerinden birisi de Thaumatrope'dur (Şekil 2-3). Önünde ve arkasında farklı resimler bulunan bir disktir. "1826 yılında William Paris tarafından icad edilen Thaumatrope sağ ve sol tarafına yerleştirilen ipler yardımı ile çevrildiğinde, öndeki ve arkadaki resimlerin tek bir resim olarak algılanması ilkesine dayandırılmıştır" (Nag, 2003).

Şekil 2. Thaumatrope İlk Yüz

(Animation Notes #3 A Short History (part II), 2011).

Şekil 3. Thaumatrope İkinci Yüz (Animation Notes #3 A Short History (part II),

(38)

"Kartondan yapılmış bir diskin (Şekil 4) ön ve arka yüzüne farklı iki resim çiziliyor, karton disk döndürüldüğünde insan gözü iki resmi birbirinden ayıramıyor ve resimleri birbirinin içine geçmiş gibi algılıyordu" (Kaba, 1992: 10).

Şekil 4. Thaumatrope İpleri Yardımıyla Çevrildiğinde Elde Edilen Sonuç. (Fisher, 2008).

Bu alanda yapılan diğer buluşlar ise Phenakistiskop ve Zootrope'dur.

Phenakistiskop; 1830'lu yılların başında Joseph Plateau ve Simon Ritter von Stampfer tarafından icad edilmiştir. Yuvarlak bir disk üzerine çizilmiş bir resim sekansı ve bunların arasında diskin kenarına açılmış deliklerden oluşturulmuştur. "Phenakistiskop (Şekil 5) üzerinde 16 resim bulunur" (Hünerli, 2005: 10). Disk resimli yönü bir aynaya bakacak şekilde çevrildiğinde delikler ardından aynaya bakan seyircinin hareketli bir resim sekansı izlemesi sağlanmıştır.

Şekil 5. Phenakistiskop (The Phenakistiscope, 2011).

Zoetrop; tasarlandığı dönemde çok sevilmiş ve farklı isimlerde yaklaşık 109 adet türevi geliştirilmiştir. Araç, Phenakistiskop ile aynı ilkeye dayanmasına karşın silindir şeklindedir. "Hayat Tekerleği anlamına gelen Zoetrope'un (Şekil 6) yaratıcısı Pierre Devingnes'dir" (Atan, 1995: 16). Silindirik bir bölüm, bunun içerisine çizilmiş bir resim

(39)

sekansı ve resimlerin arasına ve üst kısma denk gelecek şekilde açılmış deliklerden meydana getirilmiştir.

Şekil 6. Zoetrop (Zoetrope, 2011).

"Silindirik bölüm içerisine çizilen resim sekansının silindir çevrildiğinde, deliklerden bakılması sonucu hareket ettiği yanılsamasına dayanmıştır" (Nag, 2003). Zoetrop'un silindirik şekli sebebiyle çizilen resimler olduklarından daha dar algılanmaktadır.

Animasyon için kullanılan tekniklerin geliştirilmesi 19. yüzyıl boyunca sürdürülmüştür. Franz von Uchatius, 1853 yılında resimleri kağıt üzerine değil cam üzerine çizmiş ve bir lens yardımıyla yansıtmıştır. Bu yeni araç, hareketli görüntüyü ışık yardımıyla yansıtma yolunda ilk örneği oluşturmuştur.

Praksinoskop; Emil Reynaud tarafından geliştirilen Prakinoskop, Zoetrop'un teknik açıdan daha da geliştirilmesi ile elde edilmiştir. "Yalnız göz delikleri yerine silindirin ortasına bir sıra ayna konulmuştur" (Atan, 1995: 18). 1892 yılına gelindiğinde, daha çok tiyatral öğe ile zenginleştirilmiş olan bu araç ile 10 - 15 dakikalık filmler yansıtılacak duruma gelinmiştir.

Animasyonun uzun metrajlı film üretiminde kullanılmaya başlanmasından önce ilgi uyandıran bir diğer alan ise flaş skeçlerdir (lightening sketch). "Bu skeçler, temel kontur çizgileri ile hızlıca bir çizim yapılması sırasında, çizgiler eklendikçe şekillerin anlamlarının değişmesi, imgelerin başka imgelere dönüşmesi ve böylece çizim tamamlandığında içinde dramatik bir yapı barındıran bir hikayeye ulaşılması ilkesine dayandırılmıştır" (Samancı, 2004: 5). Takip eden dönemde, Thomas Edison Kinetoskop'u (Kinetoscope), Louis Lumiere ise Sinematograf'ı (Cinematograph) bulmuştur. Böylece, sinema ortaya çıkmıştır.

"Animasyon 19. Yüzyılın sonlarına doğru fotoğrafın, daha sonra sinemanın gelişimi ile paralel bir yapılanma izlemiş, sinema ile olan bazı prensiplerinin ilişkisi animasyonun sinemanın bir dalı olarak kabul edilmesini sağlamıştır" (Kaba, 1992: 1). Animasyonun sinemadan önce varolduğu ve hatta sinemanın oluşmasına neden olduğu

Şekil

Şekil 1. Fransa'nın Lascaux Mağarası'nın Duvarlarındaki Geyik Figürleri ve Antik İnsanın Çizime  Hareket Verme Çabası.
Şekil 4. Thaumatrope İpleri Yardımıyla Çevrildiğinde Elde Edilen Sonuç. (Fisher, 2008).
Şekil 7. Winsor McCay'in Dinozor Gertie İsimli Filmindeki Dinozor Karakteri (DeFreitas, 2006).
Şekil 8. Walt Disney'in Buster Keaton'un &#34;Steamboat Bill Jr.&#34; İsimli Filmini Hicvettiği &#34;Steamboat  Willie&#34; İsimli Mickey Mouse Filmi (Wikipedia, 2011).
+7

Referanslar

Benzer Belgeler

Yüzyıl Anadolu Selçuklu Dönemi Çini Sanatında Görülen İnsan, Hayvan, Bitki Motifleri ve Günümüz Seramik Sanatındaki Yorumu, Uşak Üniversitesi Sosyal

Carvalho, 2003’de biyolojik olarak parçalanabilen plastikler üzerindeki yapmış olduğu uygulamalarda; termoplastik nişastanın, gliserin gibi hidroksil grubu zengin

Araştırmadan elde edilen bulgular, siber zorbalık ile okul kültürü- nün alt boyutu olan katı kurallara bağlılık arasında pozitif düzeyde ilişki olduğu; kız ve

Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG) MRG, mükemmel yumuşak doku ve hava yolu rezolüsyonu ile, hava yolunun, yumuşak dokuların ve kemik yapıların üç boyutlu alanının

Bu çalışmada televizyon dizisi üretiminde emek süreci; 1) Vasıf ve denetim 2) Yoğun iş yükü, uzun çalışma saatleri ve ücretlerle gelen sömürü 3)

Aşırı Şiî fırkalar (Gulât-i Şia), teşekkül ettiği günden bu yana farklı görüşleri ve aşırı inançlarıyla İslam Mezhepler Tarihi içerisinde apayrı bir yere

Gündelik

Bu çalışmalar ışığında obstrüktif uyku bozuklu- ğuna neden olan hipertrofik adenotonsillerin uyku düzeni ve yapısını bozarak büyüme hormonu salınması- nı bozduğu,