YENİ PROGRAM ANLAYIŞ

Televizyon izleme teknolojileri gibi program izleme biçimleri ve program anlayışı da değişti ve değişmeye de- vam ediyor. Her ne kadar eskiye oranla daha çok TV izlesek de; eskiden olduğu şekilde izlenmiyor ve izlediklerimiz büyük ölçüde değişiyor. Bir programı izleyenlerin sayısı asla bir zamanların o “Kaçak”, “Bonanza” “Dallas”, “Köle İsaura” ya da “Komiser Kolombo” gibi yapımların izleyici rakamlarına ulaşamayacaktır. Herhalde “kitle iletişi aracı” nitelemesindeki “kitle” sözcüğünü TV için yeniden tanımlamak gerekecektir.

Gelişmelere bakıldığında radyodan, televizyona, sinemaya kadar bütün medya türleri “herkes” yerine, seçil- miş gruplara yönelmekte ve bu seçilen grupların beklentilerine, isteklerine uygun konularda uzmanlaşmaktadırlar. Artık anne, baba ve çocuklar; hiç olmadığı kadar sıkça, kendi programlarını kendi TV setlerinde ve kendileri için uygun olan bir zamanda izliyorlar...Tematik TV kanalı anlayışı, daha küçük ama net olarak tanımlanmış hedef grup- lar için yayın yapıyor ve bu değişim giderek yaygınlaşıyor.

Türkiye’de durum

Türkiye’de TV yayınları 1968 yılında başladı. Anayasadaki bir hüküm nedeniyle; özel sektör, 20 yıl boyunca televizyon alanına giremedi. 1990 yılına gelindiğinde; uydu teknolojisi ilgili anayasa hükmünü alt etti ve” Star 1” isimli özel kanal, Almanya’dan Türkiye’ye yayın yapmaya başladı. Devamında aynı şirket, eğlence ağırlıklı “Teleon” kanalını yayına soktu. Bu iki kanalı Show TV, Kanal 6, ATV, HBB, TGRT, Samanyolu, Kanal D, Kanal 7 ve Flash TV gibi diğer özel girişimler izledi. Başka çare kalmayınca; 1993 yılında özel sektörün radyo TV yayını yapmasını engelleyen Anayasa maddesi değiştirilerek fiili duruma yasal dayanak sağlanmış oldu (Cankaya, 1977).

24’ü ulusal, 15’i bölgesel, 210’u ise yerel TV istasyonudur. Bunlara ek olarak 78 kablo ve 153 uydu yayını vardır (Bilgili, 2011: 37). Ulusal TV kanalları 7 farklı gruba aittir.

Türkiye’de Ekim ve Kasım 2011 aylarında yapılan ölçümlere göre en yüksek izlenme oranına sahip TV kanal- ları Kanal D, Show TV, ATV ve Star TV’dir. Bu dört kanalın Kasım 2011 ayındaki toplam izlenme oranı % 53,7’dir. Yine bu dört kanal, Radyo Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) tarafından 2010 yılında yapılan “Kadınların Televizyon izleme Eğilimleri Araştırması – 2” de de (RTÜK, 2010) en çok izlenen kanallar olarak bulunmuştur. RTÜK tara- fından gerçekleştirilen 2006 ve 2009 yıllarındaki Televizyon İzleme Eğilimleri Araştırmalarında (RTÜK, 2006 ve 2009) en çok izlenen kanallar sıralamasında; ilk üç sırayı yine ATV, Kanal D ve Show TV almıştı.

Bir kanalın izlenme düzeyi bakımından rakiplerini geride bırakması; o kanalın yayın akışı içerisindeki prog- ram ya da programlarının beğenilmesi anlamına gelmektir. Türkiye’deki izleyici araştırmaları yayıncılar, reklam ve- renler ve reklam ajanslarının oluşturduğu Türkiye İzleyici Araştırmaları Kurulu (TİAK) tarafından görevlendirilen ve AGB International’ın bir şirketi olan AGB-Anadolu tarafından yapılıyordu. Ancak ölçüm için belirlenen denek- lerinin yarısının deşifre olması; daha doğrusu yapımcılara sızdırılması nedeniyle, 20 Aralık 2004 tarihinde AGB Anadolu görevden el çektirildi (tiak.com.tr). Aslında bu olgu bile izlenme oranlarının TV kanalları için ne kadar yaşamsal olduğunun bir göstergesidir. O zaman sorulması gereken soru; yukarıda anılan TV kanallarının izleyicileri cezbeden programlarının özellikleri nelerdir?

Bu araştırma, yukarıda anılan dört kanalın Aralık 2011 ve Şubat 2012 ayındaki birer haftalık yayın akışında yer alan programlar üzerinde yapıldı. Aralık 2011 için 19-25; Şubat 2012 için de 20-26 tarihlerindeki haftalar seçildi. Kanalların kendi web sitelerindeki haftalık yayın akışında yer alan programları bilgisayara indirildi. Devamında bu programlar türlerine göre sınıflandırıldı ve her türden haftada kaç programın yayınlandığı hesaplandı; en çok yayın- lanan üç türün; kaç farklı programdan oluştuğu bulundu; Prime Time ’da yayınlanan program türleri belirlendi ve en çok yayınlanan tür olarak dizilerin haftalık yayın süreleri hesaplandı.

Programları türlerine ayırırken; Show ve Star TV’nin kendi programlarının türünü belirtmek için kullandığı sınıflama esas alındı. Bu kanalların her ikisi de aynı yayın grubuna ait olduğu için türleri isimlendirmede benzer ölçütleri kullandıkları varsayıldı. Anılan iki kanalın “yaşam” başlığı altına yerleştirdiği programlar genellikle stüd- yo ortamında gerçekleştirilen, kimilerinde dış çekimlere de yer verilen yemek programları; stüdyoya çağrılan farklı mesleklerden kişilerle yapılan söyleşiler, evlilik programları, magazin dünyasına ilişkin bilgiler, sağlık, moda güzellik üzerine yapılan söyleşi türündeki yapımları nitelemektedir. İçeriklerindeki küçük farklılıklara karşın benzer olan yapımları içerdiği için anılan türdeki yapımların bu başlık altında toplanması uygun bulundu.

Öteki iki kanaldaki programların hangi türe girdiğinin kararı ise araştırmacı tarafından verildi. Bu süreçte türünü belirlemede kuşkuya düşülen programlar için internete girilerek bilgi alındı. Elde edilen bulgular; hem ka- nallar arasında kıyaslama yapabilmeyi, hem de resmi bütün olarak görebilmeyi kolaylaştıracak şekilde çizelgelere dönüştürüldü.

Çizelge 1

Kanal D, ATV, Show TV ve Star Televizyon Kanallarının bir haftada yayınladığı programların türlerine göre dağılımı (19-25 Aralık 2011 ve 20-26 Şubat 2012)

Dizi Yaşam Eğlence Haber Sinema Spor Çocuk Kültür Toplam

Kanal D 19-25 Aralık 43 12 8 17 8 7 5 6 106 20-26 Şubat 32 18 11 17 20 7 6 5 116 T O P L A M 75 30 19 34 28 14 11 11 222 % 33.8 13.5 8.5 15.3 12.6 6.3 5 5 100 ATV 19-25 Aralık 61 12 3 12 3 - 1 - 92 20-26 Şubat 28 12 14 28 6 1 - 5 94 T O P L A M 89 24 17 40 9 1 1 5 186 % 47.9 12.9 9.2 21.5 4.8 0.5 0.5 2.7 100 Star 19-25 Aralık 66 16 12 7 6 - - - 107 20-26 Şubat 52 32 6 11 5 5 6 - 117 T O P L A M 118 48 18 18 11 5 6 - 224 % 52.7 21.4 8.1 8.1 4.9 2.2 2.6 - 100 Show 19-25 Aralık 9 38 14 12 6 9 - 1 89 20-26 Şubat 19 34 19 8 2 9 - - 91 T O P L A M 28 72 33 20 8 18 - 1 180 % 15.6 40.0 18.3 11.1 4.4 10.0 - 0.6 100

Çizelge 1’deki program türlerinden haber ve kültür programları çıkarıldığında; Yayınların Kanal D’de yaklaşık %80’i, ATV’de %76’sı, Star TV’de %92’si ve Show TV’de %88’i eğlendirici, oyalayıcı, vakit öldüren türde program- lardan oluştuğu söylenebilir. Çizelgede dikkat çeken ATV’deki haber programlarının oran olarak yüksekliği, her gün verilen 19 ana haber bülteninin, ertesi gün sabaha karşı 05 civarında tekrar edilmesidir.

Çizelge 1’de dikkat çeken önemli bir nokta, kanallardaki “dizi”, “eğlence” ve “yaşam” başlıkları altında sınıf- landırılan programların oran olarak yüksekliğidir. İki haftalık yayın akışı içerisindeki programlardan bu üç gruba girenlerin oranı yaklaşık olarak Kanal D’de %56, ATV’de %72, Star’da %82 ve Show TV’de %74’dür. Kanallar ayrı ayrı incelendiğinde; ilk üç kanalda dizi yapımların, Show’da ise yaşamla ilgili programların daha fazla olduğu görül- mektedir.

En çok izlenen TV kanallarının bir başka özelliği; bazı yapımları hem gün içerisinde, bazılarını da hafta içeri- sinde birkaç kez tekrar etmeleridir. Çizelge 2, bir haftada kanalların dizi, yaşam ve eğlence türünde kaç farklı prog- ram yayınladıklarını ve bunları kaç kez tekrarladıklarını göstermektedir.

Çizelge 2

Dizi, yaşam ve yarışma adı altında kaç farklı program olduğu ve bunların kaç kez yayınlandığı (19-25 Aralık 2011 ve 20-26 Şubat 2012)

Dizi Yaşam Eğlence Toplam

Adedi – Yayın Adedi– Yayın Adedi– Yayın Adedi-Yayın

sayısı sayısı sayısı sayısı

Kanal D 19-25 Aralık 13 43 3 12 4 8 20 63 20-26 Şubat 11 32 4 18 5 11 20 59 T O P L A M 24 75 7 30 9 19 40 124 ATV 19-25 Aralık 16 61 4 12 1 3 21 76 20-26 Şubat 11 28 4 12 3 14 18 52 T O P L A M 27 89 8 24 4 17 39 130 Star 19-25 Aralık 17 66 2 16 5 12 24 94 20-26 Şubat 16 52 4 32 3 6 23 90 T O P L A M 33 118 6 48 8 18 47 184 Show 19-25 Aralık 5 9 4 38 6 14 15 61 20-26 Şubat 5 19 7 34 5 19 17 62 T O P L A M 10 28 11 72 11 33 32 133

Çizelge 2’ye göre Aralık 2011 ve Şubat 2012 aylarındaki birer haftalık yayın akışı içerisinde dizi, yaşam ve eğlence başlıkları altında gruplanan toplam 158 program; yeni yapım ya da tekrar olarak 571 kez ekrana gelmiştir. Bu bulguya göre bir program hafta içerisinde yaklaşık üç kez tekrar edilmektedir. Tabii ki haftada bir kez yayınlanan programlar olduğu gibi haftanın her günü hatta bir günde iki kez tekrarlanan programlar da var.

Bütün kanallar dikkate alındığında; en çok tekrar edilen yapımlar yaşam başlığı altında yer alanlardır. Bu türü en çok tekrarlayan kanal ise Show TV’dir. Show TV yaşam başlığı altına yerleştirdiği 11 programı; iki haftada tam 72 kez yayınlamıştır.

Çizelgeye göre bu çalışmanın yapıldığı 19-25 Aralık 2011 tarihleri arasında; dört kanalda, farklı 51 dizi 179 kez ekrana gelmiştir. Bu rakam 20-26 Şubat 2012 için 43 dizi ve 131 yayın olarak gerçekleşmiştir. En çok dizi yayın- layan kanal Star TV, en az yayınlayan ise Show TV’dir.

Dizilerin çoğunda, önceki bölümün bir özeti yapılmaktadır. Ancak özet bütün kanallarda önceki bölümün tam bir tekrarı gibi olmaktadır. Dahası, bu özetlerin uzunluğu bir tekrardan diğerine değişmektedir.

Sözgelimi ATV’ deki “Çocuklar Duymasın” dizisinin süresi 23-24 Şubat 2012 tarihlerinde 50 dakika, 26 Şu- bat 2012’de 85 dakikadır. Benzer şekilde Star TV’de haftanın yedi günü yayınlanan “Kalbimin Sahibi” isimli dizi; 19 Aralık 2011 tarihinde 50 dakika, sonraki iki gün ikişer saat, devamındaki dört günde ise 50 dakika, iki saat ve birer saat olarak yayınlanmıştır. Farklı bir örnek; ATV’ de Şubat 2012 de iki kez yayınlanan “Canım Annem” dizisi ilkinde 150 dakika, ikincisinde 90 dakika sürmüştür.

Çizelge 3

Kanalların prime-time ’da yayınladığı programın ne olduğu

P.tesi Salı Çar. Per. Cuma C.tesi Pazar Kanal D

19-25 Aralık D D D D-F D-E D D

20-26 Şubat D D D D-F D-E E-D D-F

ATV 19-25 Aralık D-F D D D-E D D-F E

20-26 Şubat D D D D D D-E S

Star 19-25 Aralık D D D F D D D

20-26 Şubat D S-D D D-S D D F-D

Show 19-25 Aralık E D D E D E E

20-26 Şubat E-S D-E E E D D-E E

D= Dizi F=Film

E= Eğlence S= Spor

Prime time, insanların en çok TV izledikleri ve genellikle saat 20-23 arasındaki yayın süresi için kullanılan bir terim- dir. Çizelge 3’teki “D-E”, “D-F” gibi ikili gösterimlerin anlamı; saat 20’de başlayan program saat tam 23 olmadan bitmiş ve bir başkası başlamıştır. Tekli gösterimler ise 20’de başlayan yayının saat 23’ü geçe bittiği anlamına gelmek- tedir.

Çizelgeye göre 4 kanaldaki toplam 56 günün 30’unda, prime time ‘da sadece dizi yayınlanmıştır. 15’inde ise yayınlanan programlardan bir tanesi dizidir. Show TV’nin prime time’ da yayınladığı eğlence programları, sayı ola- rak dizilerden daha fazladır.

En çok izlenen dört TV kanalında yayınlanan dizilerin haftalık sürelerine bakmanın ilginç olacağı düşünüldü. Çizelge 4kanallarda yayınlanan dizilerin her gün için ne kadar süre aldığını göstermektedir. Haftanın 7 gününde yayınlanan kanallarda yayınlanan dizilerin en çok yer verilen üç türün (Dizi, yaşa ve eğlence) süre olarak ne kadar zaman aldığını göstermektedir.

Çizelge 4

Dizilerin her gün için ne kadar zaman aldığının kanallara göre dağılımı P.tesi Salı Çar. Per. Cuma C.tesi Pazar Toplam Kanal D 19-25 Aralık 14,25 13,05 12,35 10,35 13,35 8,15 11,15 83,45 20-26 Şubat 9,15 10,15 9,00 8,30 7,30 5,30 5,15 55,15 ATV 19-25 Aralık 13,10 13,30 16.00 12,05 13,30 17,40 17,40 101,15 20-26 Şubat 7,55 8,25 8,15 7,00 8,15 5,45 10,15 55,50 Star 19-25 Aralık 17,40 18,30 17,15 13,30 17,50 11,40 16,45 113,10 20-26 Şubat 12,00 10,55 9,55 9,55 12,30 9,40 12,15 77.05 Show 19-25 Aralık 1,30 4,45 4,45 1,30 4,45 0,30 - 17,45 20-26 Şubat 2,15 5,30 2,15 2,15 5,30 5,30 5,15 28,30

Çizelge 4’e göre ATV ve Star TV; 19-25 Aralık 2011’ deki haftalık yayın süresinin (7x24=168 saat) üçte ikisinde dizi yayınlanmıştır. Bu oran Kanal D’ de yaklaşık %50, Show TV’ de ise %10 civarındadır. İlk üç kanalın 2012’deki dizi yayınları önemli ölçüde azalırken, Show TV’de artmıştır. Oran olarak ifade edilirse; Kanal D, ATV ve Show TV’ deki dizilerin yayın süresi, toplam yayın süresinin yaklaşık üçte birine düşerken; Show TV’ de % 10’dan %17’ye yaklaşmıştır.

Bu değişikliğin nedenlerinden birisi, reklam pazarından biraz fazla pay alabilmek içi çabalayan kanalların; nerede Başarlı bir yapım görse hemen benzerini üreterek kazanç yarışına girmesi olabilir. Elbette bu tutumun, bir yanda –özellikle- yerel kanalların yama tutunmalarını zorlaştırırken, öte yanda program çeşitliliğini ve yaratıcılığın da önünü kesmektedir.