Parti İçi Demokrasi Reformu: 1974 Tüzüğü

1972 yılında Bülent Ecevit liderliğinde başlayan ideolojik değişim ve dönüşüm süreci 1974 Tüzüğü ile CHP’nin örgütlenme yapısında ve anlayışında büyük bir değişimi beraberinde getirmiştir. 1974 Tüzüğü her ne kadar parti organlarının yapısı ve işleyişi ile ilgili köklü değişiklikler ortaya koymamış olsa da, demokratik sol ideolojinin gereği olarak parti örgütünün halkla ve sivil toplum ile iç içe olabilmesi için yeni bir anlayış ortaya koymuştur. 1974 Tüzüğü ile “çevreden merkeze” bir örgüt anlayışı benimsenmiş, üyelik sistemi yeniden ele alınmış, örgüt disiplini ön plana çıkarılmış, parti organlarının görevlerini verimli, sürekli ve disiplin içerisinde yerine getirmesi ve parti içi çekişmelere son verilmesi hedeflenmiştir (Erdoğan, 2000: 145).

1974 Tüzüğü ile üyelik sistemi baştan ele alınmış, buna göre parti içi çekişmeler nedeniyle üyeliklerin il ve ilçe ve yönetimleri tarafından geciktirilmesinin önüne geçilmiş, mevcut parti üyelerinin de üyelik başvurularını takip edebilmesi ve başvurulara itiraz edebilmesi mümkün hale gelmiştir. Yeni düzenleme ile üyelik başvurusu yapıldığı andan itibaren ilçe yönetim kurulu başvuruyu 7 gün içerisinde ilçe örgüt binasında görünür bir yerinde askıya çıkarmak zorundadır. 30 gün askı süresi boyunca mevcut üyeler başvurulara itiraz edebilmektedirler. Yapılan itirazlara karşı ilçe yönetim kurulu 30 gün içerisinde karar vermek zorundadır. Karar verilmediği takdirde itiraz reddedilmiş sayılacaktır. İlçe yönetim kurulu askı süresi dolduktan sonra en geç 10 gün içerisinde başvuruyu kabul ya da reddeder.

Eğer, bu süre içerisinde karar verilmemişse üyelik onaylanmış sayılarak kesinleşmektedir. İlçe yönetim kurulu tarafından alınan karar 3 gün içerisinde başvuru sahibine bildirilmelidir. İlçe yönetim kurulu üyelik başvurusunu reddettiği takdirde üyelik başvurusu yapan kişi karara karşı 30 gün içinde il yönetim kuruluna itirazda bulunabilmektedir. İl yönetim kurulu 30 gün içinde karar vermezse itiraz kabul etmiş sayılmaktadır. İl yönetim kurulu itirazı reddetmişse başvuran kişi karara karşı 30 gün içerisinde Merkez Yönetim Kurulu’na itirazda bulunabilmektedir. Merkez Yönetim Kurulu da 30 gün içerisinde başvuruyu karara bağlamak zorundadır. Merkez Yönetim Kurulu’nun verdiği kararlar kesin olmakla birlikte itiraz yolu kapalıdır. Yeni üyelik sistemi ile üyelik başvurularının hızlı bir şekilde sonuca bağlanması teşvik edilmiş, kararların kasıtlı ya da kasıtsız olarak geciktirilmesi durumunda başvuranın lehine hukuki bir durum yaratılmıştır. Böylece parti üyeliği herhangi bir siyasi dirençle karşılaşılmaksızın tüm yurttaşlara açık ve şeffaf hale getirilmiştir. Ayrıca, bir üyenin parti içi seçimlerde seçme ve seçilme hakkı elde edebilmesi için üyeliğin kesinleşmesinden itibaren 1 yıl geçmesi gerekmektedir (CHPT, 1974: md. 3-8).

1974 Tüzüğü parti üyeliği ile ilgili üyelerin ilçe örgütlerine başvurularının yanı sıra “Merkezi Yönetim Kurulu kararı ile kayıt” ve “Merkezi Yönetim Kurulunca doğrudan üyelik” olmak üzere iki farklı yöntem daha getirmiştir. Merkezi Yönetim Kurulu kararı ile üyelik, daha önce partiden ayrılan, çıkarılan ya da başka partilerin üyesi iken CHP’ye katılan etkili kişilerin ilgili il yönetim kurulunun görüşü alınarak partiye üye yapılmasıdır (CHPT, 1974: md. 9). Merkez Yönetim Kurulu kararınca doğrudan üyelik de, parti açısından gerekli görülen hallerde bir kişinin standart üyelik prosedürünün işletilmeksizin doğrudan üye yapılmasıdır (CHPT, 1974: md. 10).

1974 Tüzüğü’nün üyelik sistemi ile ilgili getirdiği yeniliklerden biri de, parti üyelerinin üye kimlik kartlarını 2 yılda bir yenilemedikleri takdirde parti içi seçimlerde seçilme haklarını kullanamayacak olmalarıdır (CHPT, 1974: md. 13). Bu şekilde rasyonel bir üye envanterinin tutulması ve üye bilgilerinin sürekli güncel tutulmasının amaçlandığı açıktır. 1974 Tüzüğü’nde ocak ve bucakların kapatılmasından sonra gerek halka daha yakın örgütsel birimler olması, gerekse de örgütsel yapının ilk basamağı olması bakımından “Parti Görevlisi” ile mahalle ve köy delegasyonuna büyük önem verilmiştir. 1974 Tüzüğü ile köy ya da mahallenin muhtarlık çevresinde kayıtlı parti üyeleri tarafından 2 yıllığına seçilen Parti Görevlisine ilçe kongresinde mahalle veya köyünü temsil etme, temsil ettiği bölgenin parti çalışmalarını yürütme, parti politikalarını ve ilkelerini partililere ve halka anlatma, temsil ettiği mahalle ya da köyün sorunlarını saptama, sosyal sorumluluk çalışmaları yürütme ve

seçimlerde saha görevlilerini organize etme gibi görevler verilmiştir (CHPT, 1974: md. 20,21).

1974 Tüzüğü’ne göre mahalle (ilçe kongre) delege seçimleri her bir köy ya da mahalle muhtarlık çevresinde son genel seçimlerde alınan ilk 50 oy parti görevlisine saklı kalmak kaydıyla, 51-100 arası oy için 1 delege, 101-200 arası oy için 1 delege ve fazladan her 100 oy için de 1 delege seçilecek şekilde düzenlenmiştir. Ancak, ilçedeki toplam delege sayısı 600’ü geçmeyecektir. Parti Görevlisi ve delege seçimlerinde oy kullanacak üyelerin adlarının 7 gün önceden askıya asılması, seçimi yürütmekle sorumlu ilçe temsilcisi olmadan yapılan seçimlerin geçersiz sayılması, seçimle ilgili tutanak ve yazılı belge tutulmasının zorunlu hale getirilmesi gibi kurallar getirilerek adil ve şeffaf bir seçim sistemi oluşturulmaya çalışılmıştır (CHPT, 1974: md. 22-33).

1974 Tüzüğü ile yerel örgütlerde yönetim kurulu seçimlerinde yedek üye belirlenmesi uygulamasına son verilmiş, yönetim kuruluna boşalan üyelikler için herhangi bir partiliyi seçme yetkisi verilmiştir. Ancak, seçimle gelen yönetim kurulu üye sayısı salt çoğunluğu yitirdiği takdirde yönetim kurulu da düşmüş sayılmaktadır. Kural olarak kongre tarafından seçilmiş yönetim kurulu üyelerinin atanmışlar karşısında azınlığa düşemeyeceği belirtilmiştir. Ayrıca, yönetim kurullarının sürekli ve düzenli çalışmalarını sağlamaya yönelik “haftada bir” toplantı yapma zorunluluğu getirilmiş, görevini yerine getirmeyen yönetim kurulu üyelerinin görevden alınacakları belirtilmiştir (CHPT, 1974: md. 38-41).

1974 Tüzüğü ile Parti Meclisi’nin yapısı yeniden ele alınmıştır. Halihazırda Genel Başkan, Kurultay tarafından seçilen 40 üye ile gençlik ve kadın kollarının birer temsilcisinden oluşan Parti Meclisi’nde, Kurultay tarafından seçilen üye sayısı 64’e çıkarılmıştır (CHPT, 1974: md.46). Kurultay tarafından seçilen 64 üyenin 40’ının parti üyeleri arasından, 22’sinin de A, B ve C olmak üzere üç farklı bölgeye ayrılmış olan 67 ilin il kongreleri tarafından belirlenen temsilciler arasından seçilmesi kabul edilmiştir (CHPT, 1974: md. 43). Kurultaydan sonra partinin en üst karar organı olan Parti Meclisi’nde yerel örgütlerin temsilci sayısının artırılması yerel örgütlerin temsil kabiliyetinin artırılması bakımından önemli bir adımdır.

1974 Tüzüğü’nün CHP’nin örgüt yapısına getirdiği en önemli yeniliklerden biri, partinin sosyal, ekonomik, kültürel ve siyasal politikalarının oluşturulmasında karar organlarına destek olmak üzere ilçe, il ve genel merkez düzeyinde oluşturulmuş olan geniş katılımlı “Örgüt Kurulları”dır (CHPT, 1974: md. 68a):

- İlçe Örgüt Kurulu ilçe başkanı başkanlığında ilçe yönetim kurulu üyeleri, ilçe gençlik ve kadın kolları yönetim kurulu üyeleri, partili belediye başkanları, belediye meclis üyeleri, il

genel meclis üyeleri, partili muhtarlar, parti görevlileri, mahalle-köy delegeleri, parti komite ve büro başkanları ile belli kuruluşların partili mensuplarının katılımı ile gerçekleştirilecektir (CHPT, 1974: md. 69a).

- İl Örgüt Kurulu il başkanı başkanlığında il yönetim kurulu üyeleri, il gençlik ve kadın kolları yönetim kurulu üyeleri, ilçe başkanları, ilçe sekreterleri, ilin milletvekilleri, partili belediye başkanları, il belediye meclisi grup yönetim kurulu üyeleri, il genel meclisi üyeleri, parti il komite ve büro başkanları ile belli kuruluşların partili mensuplarının katılımı ile gerçekleştirilecektir (CHPT, 1974: md. 69b).

- Merkez Örgüt Kurulu da Genel Başkan başkanlığında Parti Meclisi üyeleri, Yüksek Danışma Kurulu üyeleri, Meclis Grup Yönetim Kurulu üyeleri, partili bakanlar, il başkanları, il sekreterleri, gençlik ve kadın kolları merkez yönetim kurulu üyeleri, partinin merkez komite ve büro başkanları, Yüksek Danışma Kurulu üyeleri ile belli kuruluşların partili mensuplarının katılımı ile gerçekleştirilecektir (CHPT, 1974: md. 69c).

Yılda en az bir defa toplanacak olan Örgüt Kurulları hem merkez hem de yerel düzeyde geniş katılımlı istişare toplantılarının geleneksel hale getirilmesi bakımından oldukça önemlidir. Dahası, yerel örgüt temsilcilerinin karar alma ve politika belirleme süreçlerine dahil edilmesi parti içi demokrasinin gelişimi bakımından önemli bir adımdır.

1974 Tüzüğü’nde yerelde belediye ve il genel meclis gruplarının daha işlevsel olması için belli düzenlemeler yapılmıştır. Özellikle il başkanının il belediye meclisi ve il genel meclisi gruplarının, ilçe başkanının da ilçe belediye meclisi gruplarının başkanı olarak belirlenmiş olması önemli bir yeniliktir (CHPT, 1974: md. 84). Yine, çoğunluğu partili üyelerden oluşmayan yerel meclislerde komite ve encümen üyeleri ile başkan vekillinin belirlenmesi için yapılan toplantılarda alınan grup kararlarının bağlayıcı olması parti içi disiplin açısından dikkate değerdir. Ancak, meclis üyelerinin diğer kararlarda serbest olması parti içi disiplin ile demokratik teamüller arasında bir denge kurulmaya çalışıldığı göstermektedir (CHPT, 1974: md. 84).

Son olarak, 1974 Tüzüğü ile daha önce Parti Meclisi’ne milletvekili adaylarının belirlenmesi için verilen % 5 kontenjan yetkisi Merkez Yönetim Kurulu’na devredilmiştir (CHPT, 1974: md. 88).