Oran Yöntemi ile Analiz

Finansal tabloların oranlarla analizi, bilanço ve gelir tablolarındaki iki kalemin birbirine bölümü ile yapılır. Finansal tablolardan bu Ģekilde birçok oran hesaplama mümkündür. Fakat amaç çok sayıda oran hesaplamak değildir. Bilanço ya da gelir tablosu kalemlerinin anlamlı seçilmesi, analizcinin cevaplandırmak istediği sorulara cevap verebilecek nitelikte oranların hesaplanması gerekmektedir.

Oranlar iĢletme faaliyet sonuçları ile mali durumunu değerlendirmedeki kullanıĢ amaçları dikkate alınarak sınıflandırılır. Bankanın baĢarısının değerlendirilmesinde CAMEL (Bankalarda aktif/pasif yönetimine iliĢkin olarak sermaye yeterliliği, aktif kalitesi, yönetim kalitesi, getiri oranı, likidite oranlarının birlikte ele alındığı yaklaĢım) yaklaĢımından esinlenerek, bankaların mali tablolarının analizinde kullanılan oranlar Ģu Ģekilde bölümlendirilebilir (Akgüç, 2007, s.105):

a) Öz kaynakyeterliliğini ölçen oranlar, b) Likidite oranları,

c) Varlık yapısını ve kalitesini gösteren oranlar, d) Bilanço TP-YP yapısı ve döviz pozisyonu oranları, e) Kârlılık oranları,

f) Verimlilik oranları,

g) Büyüme oranları Ģeklinde sınıflandırma yapılabilir.

Yukarıda gruplara ayrılan oran yöntemlerinin kısaca açıklamaları ile bazı oran formülleri aĢağıda iĢlenmiĢtir.

a) Öz kaynak Yeterliliği: Bankaların öz kaynaklarının (sermayelerinin) yeterliliği konusunda en yetkin oran sermaye yeterlilik oranıdır (SYR). Bu oran Ģu Ģekilde formüle edilebilir:

-

SYR=

Kredi riskine esas tutar+Piyasa riskine esas tutar+Operasyonel riske esas tutar

Formülde:

Ana sermaye (net): Ana sermaye – Ġndirilecek kalemler Katkı Sermaye: Ana sermayeyi aĢmayan tutar

Üçüncü kuĢak sermaye: Piyasa riski için kullanılan değeri ifade etmektedir.

b) Likidite Oranları: ĠĢletmenin kısa süreli borçlarını ödeme gücünü ölçmek için dönen varlıklar adı da verilen iĢletme sermayesinin yeterli olup olmadığını belirlemek için kullanılır. Likiditeyle ilgili bazı oranlar (Özdemir, 1999, s. 29);

Likidite Oranı =

Hazır Değerler Oranı =

Bankanın likidite riski, yükümlülüklerini yerine getirememe olasılığı, bankanın faaliyetlerini sürdürmesi açısından oldukça önemlidir. Bankalarının en önemli kaynağını, yükümlülüğünü mevduat oluĢturduğundan, yükümlülükleri karĢılama, yerine getirme gücünü ölçme açısından;

Likit Değer/ Mevduat Toplamı, Likit Aktifler/Yabancı Kaynaklar

c) Varlık Yapısını ve Kalitesini Gösteren Oranlar: Banka kaynaklarının büyük bölümünün faiz ödeme yükümlülüğü taĢıması, banka varlıklarının önemli bir bölümünün de getirili olması gerekmektedir. Bu nedenle banka varlıklarının kalitesi, hem değer yitirme riski hem de yeterli gelir sağlama açılarından önemlidir (Akgüç, 2007, s. 141).

Finansal (mali) oranlar olarak da anılan bu oranlar, bir iĢletmenin finansmanında yabancı kaynaklardan yararlanma derecesini ölçerler. Varlık yapısı ve kalitesi ile ilgili Ģu oranlar hesaplanmaktadır (Özdemir, 1999, s. 31):

Krediler/Toplam Aktifler

Takipteki Krediler (Net)/ Toplam Krediler Tahsili GecikmiĢ Krediler/Aktif Toplamı

Bağlı Değerler/ Toplam Aktifler = Duran Varlık/Toplam Aktifler

d) Bilanço TP-YP Yapısı ve Döviz Pozisyonu Oranları: Günümüzde banka kaynaklarının önemli bir kısmının yabancı para kaynaklarından oluĢması, bankanın döviz kuru riskini ölçülmesi açısından, bilançonun para cinsleri itibariyle yapısının incelenmesi önem kazanmaya baĢlamıĢtır. Döviz pozisyonu oranlarına iliĢkin bazı hesaplamalar Ģunlardır (Akgüç, 2007, s.146-147):

Yabancı Para (YP) Varlıklar / Toplam Varlıklar Oranı

Yabancı Para Kaynaklar- YP Pasif- / Toplam Varlıklar Oranı (Bu oran banka varlıklarının yabancı kaynaklarla fonlanan bölümünü gösterir.)

Net Bilanço Ġçi Döviz Pozisyonu / Öz kaynaklar Oranı Yabancı Para Net Genel Pozisyon / Öz kaynak Oranı

e) Kârlılık Oranları: ĠĢletmenin faaliyeti sonucu ortaya çıkan kârın yeterliliğini açıklar. Yöneticilerin baĢarı göstergesi olarak kullanılan bu oranlar, aynı sektörde çalıĢan iĢletmeleri karĢılaĢtırmaya da yarımcı olur (Pamukçu, 1999, s. 50).

Kârlılık oranları hesaplanırken gelir tablosu rakamları bilanço kalemlerine de oranlanmaktadır. Kârlılık ile ilgili bazı oranlar aĢağıda sunulmuĢtur (Akdoğan ve Tenker, 2001, s. 635);

Aktif Kârlılığı (Return On Assets-ROA) = Net Kâr / Ortalama Aktifler Net Faiz Marjı = Net Faiz Geliri / Ortalama Getirili Varlık Toplamı Faiz KarĢılama Oranı = Faiz Gelirleri / Faiz Giderleri

Öz sermaye Kârlılığı (Return On Equity-ROE)=Dönem Net Kârı/O. Öz sermaye Net Kâr Marjı = Dönem Net Kârı / Brüt Faaliyet Gelirleri

Kredilerin Getirisi = Kredilerden Alınan Faiz ve Komisyon / Ortalama Krediler Hisse Senedi Kârlılık Oranı= Hisse BaĢına Kâr Payı / Hisse Senedi Borsa Rayici Fiyat / Kazanç Oranı = Hisse Senedi Borsa Değeri / Hisse BaĢına Kazanç

f) Verimlilik Oranları: Verimlilik kısaca girdinin çıktıya oranıdır. Bankaların iki önemli girdisi sermaye ve iĢgücüdür. Bankacılıkta çıktılar fiziki olarak ölçülemediğinden, kâr, brüt faaliyet geliri, varlık tutarı, parasal giderleri gibi sayısal büyüklüklerden yaralanılarak iĢgücü verimliliği ölçülmektedir. ĠĢgücü ve personel verimliliğine iliksin olarak Ģu oranlar hesaplanabilir (Akgüç, 2007, s.153–154):

Personel BaĢına Kâr = Dönem Kârı / Ort. Personel Sayısı

Personel BaĢına Varlık tutarı = Ort. Varlık (Aktif) Toplamı / Ort. Personel Sayısı Personel Giderleri Varlık Toplamı Oranı = Personel Giderleri / Varlık Toplamı

g) Büyüme Oranları: Büyüme ekonomik anlamda ve reel olarak iĢletmenin çeĢitli varlıklarıyla ilgili olarak bir değiĢmeyi kapsar. Bu açıdan büyümeyi saptamak amacıyla çeĢitli finansal oranlardan yararlanılır. Bu oranlar, genellikle satıĢlar, vergi öncesi kârlar, toplam aktifler ve öz sermaye de artıĢlar Ģeklinde hesaplanabilmektedir (Özdemir, 1999, s. 44).

Bankaların büyüme oranları, Varlık (Aktif), Krediler, Mevduat, Öz kaynaklar, Faaliyet Kârı (Faaliyet Geliri), Dönem Net Kârı ve Hisse BaĢına Net Gelir‟e iliĢkin olarak hesaplanabilir. Büyüme oranlarına iliĢkin bazı hesaplamalar aĢağıdaki gibidir (Akgüç, 2007, s. 155-157):

Toplam Aktif Büyüme Hızı = Ac = x 100 Formülde:

Ac = Cari fiyatlarla varlık değiĢim yüzdesini = Cari dönem varlık tutarını

= Önceki dönem varlık tutarını ifade etmektedir.

Kredilerde ArtıĢ Hızı = Lc = x 100 Formülde:

Lc = Cari fiyatlarla kredilerde değiĢim yüzdesini = Cari dönemde kredi tutarını

= Bir önceki dönem kredi tutarını ifade etmektedir.

Mevduatta ArtıĢ Hızı = Dc = x 100 Formülde:

Dc = Cari fiyatlarla mevduat değiĢim yüzdesini = Cari dönemde mevduat tutarını

= Önceki dönem mevduat tutarını ifade etmektedir.

Öz kaynaklarda ArtıĢ Hızı = Ec = x 100 Formülde:

Ec = Öz kaynaklarda cari fiyatlarda değiĢim yüzdesini = Cari dönemde öz kaynak tutarını