Fon Toplama Yöntemleri

Bankaların temel amacı tasarruflarını değerlendirmek isteyenlerden fon toplamak ve topladıkları fonları ihtiyacı olanlara belli bir karĢılık alarak kullandırmaktır. Katılım bankalarının temel fonksiyonları da mevduat bankaları gibi fon toplamak ve bu fonları kullandırmaktır. Mevduat bankalarından farklı olarak ise bu iĢlemleri yaparken faiz esas alınmamaktadır. Katılım bankalarında büyük oranda iki yolla fon toplanır. Bunlar; özel cari hesap ve katılma hesabıdır.

Özel cari hesaplar vadesiz mevduat hesabına, katılma hesapları ise vadeli mevduat hesabına benzemektedir. Sadece katılma hesaplarına vade bitiminde kâr payı ödenmektedir. Blokaj ve vergi konularında ticari bankalarla benzerlik söz konusudur (Aktepe, 2010, s.71).

2.2.5.1 Cari Hesap

5411 Sayılı Bankacılık Kanunu‟na göre özel cari hesabı; katılım bankalarında açılabilen ve istenildiğinde kısmen veya tamamen her an geri çekilebilme özelliği taĢıyan ve karĢılığında hesap sahibine herhangi bir getiri ödenmeyen fonların oluĢturduğu hesapları ifade eder (md. - 3).

Özel cari hesap, faizli bankacılıktaki vadesiz hesap ile aynıdır. Özel cari hesap banka ile hesap sahibi arasında “borç” iliĢkisi doğurmaktadır. Katılım bankası bu hesaplara yatırılan fonu iĢletir ve kârını kendisi alır. Bu hesaplardaki paraların banka tarafından kullanımı sırasında yok olması durumunda, katılım bankası hesap sahiplerine borcunu ödemekle tek baĢına yükümlüdür. Özet olarak özel cari hesaplardaki fonun iĢletilmesinden doğan kâr da zarar da yalnızca bankaya aittir. Katılma hesabı sahipleri cari hesapların ne kârına ne de zararına iĢtirak etmektedirler (Aktepe, 2010, s.72).

Özel cari hesaplarının bir özelliği de katılma hesaplarından kısa dönemde yüklü para çekilmesi durumunda doğabilecek geçici boĢlukların cari hesaplardaki fonlarla doldurulabilmesidir. Ayrıca özel cari hesap açtıran müĢteri çek defteri, havale gibi iĢlemlerden yararlanır. Bu durum müĢterinin baĢka bankaya gitmesini de engelleyebilir.

2.2.5.2 Katılma Hesabı

Bankacılık kanununa göre katılma hesabı: Katılım bankalarına yatırılan fonların bu kurumlarca kullandırılmasından doğacak kâr veya zarara katılma sonucunu veren, karşılığında hesap sahibine önceden belirlenmiş herhangi bir getiri ödenmeyen ve anaparanın aynen geri ödenmesi garanti edilmeyen fonların oluşturduğu hesapları, ifade eder (5411/md. 3).

Bankacılık kanununda açıklaması yapılan bir diğer kavram ise Katılım Fonu‟dur. Kanuna göre katılım fonu: Katılım bankaları nezdinde açtırılan gerçek ve tüzel kişilere ait özel cari hesap ve katılma hesaplarında yer alan parayı, ifade eder (5411/md. 3). Tanımdan da anlaĢıldığı üzere katılım fonu katılma hesabını kapsayan bir konumdadır.

Katılım bankacılığının ilke ve prensiplerinden bir tanesi de emek-sermaye ortaklığına dayalı bir sistem olmasıdır. Sermaye sahibinin sermayesini vererek emek sahibinin ise emeğini koyarak bir ortaklık kurmaları söz konusudur.

Katılma hesabının iĢleyiĢini ve özelliklerini aĢağıdaki gibi sıralayabiliriz; Katılma hesapları gerçek ya da tüzel kiĢiler tarafından açılabilir,

Bu hesaplar Türk Lirası ya da döviz ile açılabilirler,

Kanundaki tanımdan da anlaĢıldığı üzere katılma hesabı sahibi birikimini iĢletmesi amacıyla bankaya teslim etmekte ve aralarında kâr ve zarara katılım anlaĢması gerçekleĢmektedir. Bu tür bir ortaklığın Ġslâm hukukundaki karĢılığı emek sermaye ortaklığı yani mudarebedir,

Banka ile hesap sahibi, ortaklığın ne kadar sürelik bir vadeye bağlı olacağı konusunda anlaĢırlar. Katılma hesapları, bir ay, üç ay, altı ay, dokuz ay, bir yıl ve bir yıldan uzun vadeli olmak üzere beĢ vade grubu altında açılır. Katılım bankaları tarafından açılan1 yıl ve daha uzun vadeli katılma hesaplarına 1 ay, 3 ay, 6 ay ve yıllık kâr payıödemesi yapılabilir (Aydın, 2004, s. 243).

Banka, katılma hesabı açanlara mutlaka kâr edeceğini taahhüt edemez. Bu bakımdan ne kadar kâr edeceğini de açıklayamaz,

Katılma hesaplarına yatırılan paraların 50.000 TL‟lik kısmı Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu‟nun (TMSF) güvencesi altındadır. Katılım bankaları tarafından, bu fona gelir sağlamak amacıyla her üç ayda bir mevcut hesapların güvenceye tabi bölümleri üzerinden risk esasına göre belirlenen bir oranda prim yatırılmakta ve bu primler hesap sahiplerine kâra katılma oranında yansıtılmaktadır,

Banka, hesap sahibinden aldığı kaynakları paranın cinsine ve vadesine göre Türk lirası, Amerikan doları ve Avro havuzlarına aktarır,

Havuzlarda biriken fon, baĢta peĢin alım, taksitli satım (murabaha) yöntemi olmak üzere faizsiz bankacılık enstrümanlarıyla değerlendirilir. Ortaya çıkan kâr

ya da zarar, yine paranın cinsi ve vadesine göre havuzlara aktarılır. Kâr ya da zarar hesaplaması haftalık olarak yapılır ve hafta baĢında ilan edilir (Aktepe, 2010, s.75).

Elde edilen kârın %80'i hesap sahiplerine katılma oranlarına göre dağıtılır, %20'si kurum payı olarak ayrılır (www.bankasya.com.tr/2010).

Katılma hesabını incelerken karĢımıza üç kavram çıkmaktadır. Bunlar; Birim Hesap Değeri, Birim Değeri ve Hesap Değeri‟dir. Bu kavramları basit bir örnekle Ģu Ģekilde açıklayabiliriz:

Örnek: Bir müĢteri katılım bankasına 1000 TL‟lik katılma hesabı açtırmıĢtır. Katılma hesabına baĢlangıçta yatırılan ve birim değeri 100 olan bir paranın iĢletilip kâr edildiği varsayılarak birim değeri 105 olması durumunda müĢteriye vade bitiminde 1050 TL ödenir.

Birim değeri = 100 (baĢlangıçtaki değeri olarak kabul edilir)

Hesap değeri = Yatırılan miktar/Birim değer = 1000/100= 10 olacaktır. Birim hesap değeri = Hesap değeri x Son birim değeri = 10 x 105 = 1050 TL

Katılım bankaları tarafından toplanan fonların yaklaĢık %95‟ini oluĢturan katılma hesapları Katılım Bankalarının en önemli fon toplama araçlarıdır (Gudil, 2007, s. 17).