Katılım Bankalarının Gelir-Gider Yapısı

Genel olarak bankaların toplam gelirlerinden, toplam giderlerinin düĢülmesi sonucu bulunan değer kârlılık olarak bilinmektedir. Bu yüzden gelir tablosunda yer alan bilgilerden hareketle bankaların gelir-gider yapılarının iyi analiz edilerek gerçek kârlılığın hesaplanması gerekmektedir. Uygulanan banka muhasebesinin farklı olması, seçilen muhasebe politikalarının farklı olması, gereksiz yere karĢılık ayrılması gibi iĢlemler banka kârlılık rakamlarını olduğundan daha düĢük çıkarabilmektedir.

Banka kârlılıklarındaki düĢüĢün temel sebebi, bankaların aktif kaliteleri ile ilgilidir. Banka gelirlerinde meydana gelen azalmalar ile kârlılıklarındaki farklılıklar, alınan geniĢ önlemlerle, banka borç ödemeleri ve düĢük aktif kârlılıkları ile açıklanmaktadır (Ulu, 2009, s. 33).

Katılım bankaları bir bankacılık türüdür. Mevduat bankalarındaki gelir-gider analizleri katılım bankaları içinde uygulanabilir. Katılım bankalarının gelir-gider yapısını incelerken katılım bankalarının kendine has fon toplama ve fon kullandırma yöntemlerinin etkisi dikkate alınmalıdır.

2.3.4.1 Giderler

Katılım bankalarının ana giderlerini; personel giderleri, katılım payı ve komisyon giderleri, vergi ve harçlar (TMSF primleri), amortismanlar, karĢılıklar ve diğer giderler Ģeklinde sınıflandırabiliriz.

2.3.4.1.1 Personel Giderleri

Katılım bankalarında hizmeti gerçekleĢtirmek ve diğer bankacılık faaliyetlerini yerine getirmek için çalıĢtırılan aylıklı/ücretli yönetici, memur, büro çalıĢanı vb. personel için ödenen ya da tahakkuk ettirilen her türlü giderler personel giderini oluĢturmaktadır.

Bankaların personel giderleri; yönetim kurulu üye aylıkları, daimi kadrolu personel ücretleri, fazla mesai ücretleri, bireysel emeklilik giderleri, SGK iĢveren sigorta primleri, iĢsizlik sigortası primleri, doktor ve ilaç ücretleri, personel sağlık sigorta masrafları, bireysel bankacılık kampanya primleri, diğer primler, personel yemek giderleri, personel servis ücretleri, fazla mesai ulaĢım giderleri, personel benzin giderleri, kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, ücretli yıllık izinler, geri dönüĢ tazminatı, kasa tazminatı, harcırah giderleri, eğitim giderleri, personel hayat sigortası masrafı, diğer personel giderleri gibi kalemlerden oluĢmaktadır (Ulu, 2009, s. 34).

2.3.4.1.2 Katılım Payı ve Komisyon Giderleri

Bankaların faiz giderlerinin büyük bir kısmı, toplamıĢ oldukları mevduata ödenen faizlerden; diğerleri ise, kullanılan kredilerden ve para piyasası iĢlemlerine ödenen faizlerden oluĢmaktadır. Ayrıca bankaların kredi kartı iĢlemlerinin yol açmıĢ olduğu aracılık iĢlemlerinden doğan komisyon giderleri de bulunmaktadır. Faiz ve komisyon giderleri, iki değiĢkenin fonksiyonudur. Bu değiĢkenler, faiz ve komisyon ödenen kaynakların hacmi ile faiz ve komisyon oranı ya da miktarlarıdır.

Kâr ve zarara katılma prensibi ile çalıĢan katılım bankacılığı; sistem olarak müĢterilerden fon toplayıp reel sektöre kredi olarak kullandırarak elde edilen kârın yine müĢterilere dağıtılmasını esas alır. Elde edilen getiri, yani kâr, % 80'i tasarruf sahibine, % 20'si kurumda kalmak üzere dağıtılır. Tasarruf sahiplerinin katılma hesaplarına verilen kâr payları, kullanılan kredilere verilen kâr payları, para piyasası iĢlemlerine verilen kâr payları, ihraç edilen menkul kıymetlere verilen kâr payları, diğer kâr payı giderleri katılım bankalarının gider kalemleri içerisindedir (www.tkbb.org.tr/katılım bankaları, 2009, s. 73).

2.3.4.1.3 Vergi ve Harçlar (TMSF Primleri)

Vergi ve harçlar, bankaların ödemiĢ oldukları Kurumlar Vergisi, Damga Vergisi, BSMV, Katma Değer Vergisi, KKDF, Emlak Vergisi borçları ile vergi cezalarını ve harçları kapsamaktadır. Harçlardan bazıları noter harcı, ticaret odası aidatı, sivil savunma fonu, banka tasfiye fonu gibi kalemlerden oluĢur (www.bankasya.com.tr).

2.3.4.1.4 Amortisman ve KarĢılıklar

Katılım bankalarının maddi ve maddi olmayan duran varlıkları için Maliye Bakanlığı‟nın belirlemiĢ olduğu oranlarda ayırdıkları birikmiĢ amortismanlar, kredi ve diğer alacaklar değer düĢüklüğü karĢılıkları ve tahsili Ģüpheli alacakları için ayırmıĢ oldukları karĢılıklar bankaların giderleri arasında yer alır.

2.3.4.1.5 Diğer Giderler

Bu hesapta kambiyo zararları, posta, telefon masrafları, reklam giderleri, kira, aydınlatma ve ısıtma giderleri, ulaĢım giderleri, bina ve taĢıtların sigorta giderleri kırtasiye giderleri, bağıĢ ve yardımlar, geçmiĢ dönem giderleri gibi giderler yer almaktadır (Ulu, 2009, s. 35).

2.3.4.2 Gelirler

Katılım bankalarının ana gelirlerini; katılım payları ve komisyonlar, iĢtirak gelirleri, bankacılık hizmeti gelirleri, kambiyo gelirleri ve diğer gelirler oluĢturmaktadır.

2.3.4.2.1 Katılım Payları ve Komisyonlar

Katılım bankaları; elde edilen kârın, % 80'i tasarruf sahibine, % 20'si kuruma olmak üzere dağıtır. Banka katılma payı olan %20‟lik dilim katılım bankaları için önemli bir gelir kaynağıdır. Ayrıca kredilerden alınan kâr payları, zorunlu karĢılıklardan alınan gelirler, bankalardan alınan gelirler, finansal kiralama gelirleri, diğer kâr payı gelirleri, elektronik fon transferi (EFT), havale, çek/senet ile yatırım ve kredi kartı gibi bankacılık iĢlemlerinden sağladıkları komisyonlar katılım bankalarının gelir kaynakları arasındadır (www.tkbb.org.tr/katılım bankaları, 2009, s. 73).

Katılım bankaları diğer tüm bankalar gibi zorunlu karĢılıkları ayırmakla yükümlüdür. Zorunlu karĢılıklar hakkında değiĢiklik yapılmasına dair tebliğ (2010/9) ile 01.10.2010 tarihinden geçerli olmak üzere zorunlu karĢılık oranları; Türk parası yükümlülüklerde %5,5, yabancı para yükümlülüklerde %11 olarak değiĢtirilmiĢtir. Zorunlu karĢılıklar gelir tablosunda gelir kalemleri içerisinde yer almaktadır.

2.3.4.2.2 ĠĢtirak Gelirleri

Katılım bankalarının, sermayesinin en az %10‟una, en fazla %50‟sine kadar sahip olduğu Ģirketler “iĢtirak” olarak değerlendirilir. Sermaye payı veya oy hakkı %50‟nin üzerine çıktığında ortak olunan Ģirkete “bağlı ortaklık” denir (Sevilengül, 2000, s. 372). Katılım bankalarının temel prensiplerinden biri de kâr/zarara katılma esasıdır. Banka kâr/zarar durumunu ortaya çıkarmak için ya kendisi bir ticari faaliyet yapar ya da bir Ģirkete ortak olur. Bu faaliyet sonucu elde edilen kâr kurumun önemli gelir kaynakları arasındadır.

2.3.4.2.3 Bankacılık Hizmeti Gelirleri

Bankaların teminat mektupları, ithalat ve ihracat vesikaları, tahsil senetleri, kredi kartları, akreditif açmak, kiralık kasalar vermek, kuruluĢların çalıĢanlarına maaĢ, ikramiye ya da çeĢitli ücretlerin ödenmesine aracılık etmek gibi bankacılık hizmetlerinden sağladıkları gelirlerden oluĢur (Aydın, 2004, s. 23).

2.3.4.2.4 Kambiyo Gelirleri

Bankaların genellikle döviz iĢlemleri yapmak üzere kurulmuĢ özel servisleri (kambiyo departmanı) vardır. Bankaların döviz alım satımı yapmak, döviz kurlarındaki hareketlerden ve kambiyo iĢlemlerinden elde ettikleri gelirler kambiyo gelirleridir.

2.3.4.2.5 Diğer Gelirler

Yukarıda sayılan gelirler dıĢında bankaların elde etmiĢ oldukları gelirler, diğer gelirler adı altında sınıflandırılabilir. Örneğin; emekli, dul ve yetim aylıklarının dağıtımda aracılık etmekten sağlanan gelirler, gayrimenkul satıĢından elde edilen gelirler bu grup altında toplanabilir.