NATO ve BM’nin Müdahalesi

28 Şubat 1994’te “Bosna-Hersek’te uçuş yasağını” ihlal eden 4 Sırp uçağı, Robert G.Wright ve Scott O’ Grady’nin yönettikleri 2 Amerikan F-16 uçağı tarafından düşürülmüştür. ABD’nin saldırısı sonucu üç Sırp pilotu ölmüştür. 10 ve 11 Nisan 1994 tarihlerinde, NATO iki havadan destek operasyonu düzenleyerek Gorajde güvenli bölgesinin çevresindeki Bosnalı Sırp tanklarını ve birliklerini bombalamıştır.

5 Ağustos ve 22 Eylül 1994 tarihlerinde, NATO uçakları Saraybosna bölgesindeki Bosnalı Sırp mevzilerini de bombalamıştır.

21 Kasım 1994’te NATO uçakları BM tarafından güvenli bölge ilan edilmiş olan Bihaç’ı korumak üzere Krayina’daki Sırp üslerine akın yapmış ve Udbina Havaalanına yoğun bombardıman etmişlerdir.

22-23 Kasım 1994’te, NATO uçaklarının Bosanska Krupa, Dvor-na-Uni ve Otoka’daki Sırp mevzilerini bombaladıkları ve bu saldırının UNPROFOR’un isteği üzerine gerçekleştirildiği belirtilmiştir. NATO’nun hava saldırısı Krayina Sırp,

345 _{M.Murat Taşar, a.g.e.}

346 _{M.Murat Taşar, a.g.e. , Münire Coşkun, Bosna’da Savaş Yüreğimde Kan Gülleri, , Đstanbul, 2007, s} 137

Müslüman özerklikçi ve Bosna Sırp güçlerinin Bihaç, Cazin ve Velika Kladuşa’ya doğru ilerlemelerine mani olamamıştır. Krayina Sırplar için Bihaç güvenli bölgesi sırtına takılı bıçaktı. Savaş süresince Sırplar ve Müslüman özerklikçileri, kuşatılmış 5. Kolordu kuvvetlerini imha edip Krayina’nın cephe gerisinin güvenliğini sağlamak ve Batı Bosna Müslüman bölgesi üzerinde iktidarı Fikret Abdiç’e devretmek amacını gütmüşlerdir. Bihaç’ın düşmesi tehdidi Amerikalıları endişelendirmiştir. Atif Dudakoviç (Bosna-Hersek Ordusunun kilit adamıdır) ve 5.Kolordunun durumunun umutsuz olduğunu gören Amerikalılar, stratejik kent olan Bihaç’ı kurtarmak maksadıyla ABD eski başkanı Jimmy Carter’i arabulucu olarak Bosna’ya göndermiştir.

19 Aralık 1994’te Sırp Cumhuriyeti’nin başkenti Pale’de Radovan Karaciç ile görüşen Jimmy Carter, Bosnalı Sırpların barış istediklerini ve barış için öne sürülen şartları yerine getirdiklerini belirtmiştir. Barıştırıcı Carter, NATO’nun artık tarafsız olacağına ve hiçbir hava saldırısı olmayacağına dair vaatlerde bulunmuştur. Carter “gönüllü arabuluculuk” yapmaya gittiği Bosna-Hersek’te ülke çapında ateşkes ilan edilmesi için Boşnak ve Sırpları ikna ettiğini de söylemiştir. Karaciç de, Carter’in vaatlerine inanmış ve bu nedenle 31 Aralık 1994’te Bosna-Hersek’te Sırplar ve Boşnaklar arasında 4 ay süreli ateşkes anlaşması imzalanmıştır. Anlaşma uyarınca Bosna Sırp kuvvetleri Bihaç’tan çekilmiştir.347 Aslında savaş başladığından beri Boşnak yanlısı tutum takınan Amerikalıların tarafsızlık içinde bulunmak gibi bir niyeti hiçbir zaman olmamıştır.

25 ve 26 Mayıs 1995’te NATO uçakları, UNPROFOR istihbaratı verilerine dayanarak Pale çevresinde iki Sırp cephaneliğini bombalamıştır. NATO’nun saldırısı ve UNPROFOR’un casusluk faaliyeti Sırpları kızdırmıştır. Sırplar misilleme olarak 284 BM askerini ve gözlemcisini esir almışlar, esirleri cephaneliklerin kapılarına, köprü ayaklarına ve bombalanması muhtemel yerlere zincirlemişler ve NATO başka bir saldırı yaparsa ellerindeki esirleri öldüreceklerini söylemişlerdir.

Ayrıca 2 Haziran’da Sırplar tarafından güncellenerek kullanılan SA-6 sistemi, Scott O’ Graddy’nin F-16’sını da düşürmüştür. Yüzbaşı O’ Grady, altı gün boyunca Sırp sahasında saklanmış ve Amerikan denizcileri tarafından kurtarılmıştır.

NATO ve BM’nin haftalar süren bu aşağılanması en başta Fransa olmak üzere birçok ülkede tepkilere yol açmıştır. Fransa kamuoyunda tepkilerin daha çok olması

347 _{Federal Commission For Missing Persons, “Preliminary List of Missing and Killed in Srebrenica”,} 2005

Sırpların esir aldığı bu askerlerin çoğunluğunun Fransız olmasındandı. Fransa hükümeti krizin son bulması için Eski Yugoslavya’daki UNPROFOR’un Komutanı Fransız General Bernard Janvier’den elinden geleni yapmasını istemiştir.348

Sırpları kaygılandıran bir sorun vardı. Tıpkı Gorajde, Saraybosna ve Bihaç’a saldırı durumunda olduğu gibi, Sırpların Srebrenica ve Jepa’ya saldırısı durumunda Yine NATO’nun güç kullanabilmesiydi. 4 Haziran 1995’te Janvier, Ratko Mladiç’le Zvornik’te görüşmüştür. Janvier, Sırpların esir aldıkları askerlerin serbest bırakılmasına karşılık gelecekte Sırplara karşı hiçbir NATO hava saldırısı olmayacağı teklifini yapmıştır.

9 Haziran’da Split’te Bernard Janvier ve Bosna’daki UNPRUFOR’un Komutanı Đngiliz General Rupert Smith ile görüşen BM Genel Sekreterinin Yugoslavya’daki Özel Temsilcisi Yasuşi Akashi bu anlaşmayı onaylamıştır. Akashi, kamuoyuna yaptığı açıklamada BM’nin barışı koruma ilkelerine kesinlikle uyacağını söylemiştir, diplomatik bu ifadenin normal dildeki karşılığı UNPROFOR’un artık Sırplara karşı bir saldırı için NATO’ya izin vermeyeceği idi. Akashi’nin “tarafsızlık” garantisi, kışkırtma niteliği taşıdığından Sırpların Srebrenica’ya saldırmasının yolunu açmıştır. 7, 13 ve 18 Haziran 1995 tarihlerinde, Bosnalı Sırplar tarafından, rehin aldıkları BM görevlileri serbest bırakılmıştır.349

Rehine krizi ile beraber güçsüzlüğü iyice ortaya çıkan BM, Temmuz 1995’de, güvenli bölgelerden biri olarak ilan edilmiş Srebrenica’ya yönelik Sırp saldırıları ile daha da güç duruma düşmüştür. Çünkü, Srebrenica’yı ele geçiren Sırplar, yaklaşık 400 Hollandalı barış gücü askerini ele geçirmişlerdir ve Hollanda hükümeti, tüm kendi askerleri Bosna’dan çıkıncaya kadar hava saldırılarına izin vermeyi reddetmiştir.

Uluslararası Kızılhaç Komitesi’ne göre, 12-16 Temmuz 1995 tarihleri arasında Srebrenica’da öldürülen Bosnalı Müslüman sayısı 7079’dur. Kendilerine karşı bir eyleme girişilemeyen Sırplar, burada öyle katliamlar gerçekleştirmişlerdir ki, bu savaş boyunca yaşanan olaylardan hiçbiri, yoğunluk açısından Srebrenica ile boy ölçecek düzeye ulaşmamıştır.350

Ağustos sonlarında, Saraybosna pazarında gerçekleşen Sırp bombardımanında 37 kişinin ölümünden sonra BM, Bosnalı Sırplara bir ültimatom yayınlamış; bu

348 _{Federal Commission For Missing Persons, a.g.e., 2005} 349 _{Federal Commission For Missing Persons, a.g.e., 2005}

350 _{Merve Đrem Yapıcı, Bosna-Hersek’te Gerçekleştirilen Askeri Müdahalenin Uluslar arası} Hukuktaki Yeri, Uluslar arası Hukuk ve Politika, Cilt 2, No:8, 2007, s 8,9

ültimatomda Saraybosna’ya yapılan bombardımanın kesilmesini, güvenli bölgelere yapılan saldırılara son verilmesini, Saraybosna kuşatmasındaki ağır silahların geri çekilmesini ve Saraybosna’da hava ve kara yoluyla girişe izin verilmesini talep etmiştir.

30 Ağustos tarihinde, Bosnalı Sırpların bu istekleri reddetmesinden sonra, NATO askerî hedefler üzerine ağır bir hava saldırısı başlatmış ve Bosnalı Sırplar ancak bundan sonra NATO isteklerine uyum sağlamışlardır.Bu saldırı, o zamana kadar NATO tarihinde gerçekleşen en büyük askerî eylem olmuştur.351

20 Eylül günü NATO ve BM kuvvet komutanları, Bosnalı Sırpların BM’nin belirlediği şartlara uyduklarına karar vermişler ve hava saldırılarına son verilmiştir. Nihayet, 14 Aralık 1995’de Bosna Hersek devleti ve onu oluşturan Federasyon (Boşnak ve Hırvatların oluşturduğu Bosna-Hersek Federasyonu) ve Bosna Sırp Cumhuriyeti’nin temsilcilerinin imzaladıkları Dayton Barış Anlaşması ile Bosna-Hersek’teki dört yıllık savaş sona erdirilmiştir.352