D. ġERHĠN KAYNAKLARI
6. Muhtelif Kaynaklar
Ali b. Hüseyin el-Vâkid412, el-Büveytî (ö. 231/846)413, Ebû Hatim es-Sicistânî (ö. 255/869)414, Ġbn Kuteybe (ö. 276/889)415, Abdullâh et-Tüsterî (ö. 283/896)416, Ebû Ġshak el-Harbî (ö. 285/899)417
, Berdîcî (ö. 301/914)418, Taberî (ö. 310/923),419el- Ukaylî (ö. 322/934)420, el-Mâtürîdî (ö. 333/944)421, Ebû Bekr er-Râzî (ö. 370/981)422 Ebu Ali ed-Dekkâk (ö. 405/1015)423, Ġbn Fûrek (ö. 406/1015)424, Hattâbî (ö. 388/998)425, Bakıllânî (ö. 403 / 1013)426, Sa‟lebî (ö. 427/1035)427, Ebu Nuaym (ö. 430/1038)428 Ebu Talib el-Mekkî (ö. 437/1045)429, Maverdî (ö. 450/1058)430, Beyhakî
404 Tîbî, el-KâĢif, II, 605, 707, IV, 1112, V, 1645, 2692, VII, 2121, IX, 2856, 2896, X, 3067, 3234,
ġuabü‟l-Ġman için bk. II, 440,IV, 1126, X, 3067. es-Sünen için Tîbî, el-KâĢif, II, 598. el-Medhal için bk. II, 584. el-Ba‟s ve‟n-NüĢûr için bk. XI, 3449, 3474. Delâil için bk. Tîbî, el-KâĢif, VII, 2121.
405
el-Cem‟ beyne‟s-Sahîhayn için bk. Tîbî, el-KâĢif, II, 521, 542, 612, IV, 1163, V, 1897, 1961, VI, 1891, 1961, VII, 2147, XI, 3381, 3453.
406 Rezîn için bk. Tîbî, el-KâĢif, X, 3338, XII, 3911. Rezin fî Kitabihi ifadesi için bk. VII, 2128. 407
Camiu‟l-usûliçin bk. Tîbî, el-KâĢif, II, 486, 641, III, 775, 848, IV, 1116, 1134, V, 1477, VII, 2237, VI, 1804, VII, 2147, 2232, VIII, 2450, 2457, IX, 2781, 2897, XI, 3371, XII, 3738.
408 MeĢariku‟l-envâr için bk. II, 521, 658, VI, 1895, X, 3255. 409 Tîbî, el-KâĢif, II, 659, III, 808, VI, 1955, VIII, 2558. 410
Tîbî, el-KâĢif, II, 589, V, 1515.
411 Tîbî, el-KâĢif, VI, 1955.
412 Kitâbü‟n-Nezâir fi‟l-Kur‟an isimli eserin müellifi için bk. Tîbî, el-KâĢif, II, 480. 413 Tîbî, el-KâĢif, IV, 1394.
414
Tîbî, el-KâĢif, III, 739.
415 Tîbî, el-KâĢif, IX, 2893, X, 3116, 3175, XI, 3615, XII, 3683, 3760. 416 Tîbî, el-KâĢif, VI, 1812, XI, 3582.
417 Tîbî, el-KâĢif, V, 1542, X, 3116, XI, 3381, 3419, 3537, XII, 3741, 3930. 418 Tîbî, el-KâĢif, III, 781.
419
Tîbî, el-KâĢif, II, 507, V, 1682, VI, 1766, 1863, VIII, 2627, 2901, X, 3181, XI, 3520.
420 Tîbî, el-KâĢif, IV, 1250, X, 3227. 421 Tîbî, el-KâĢif, IV, 1112.
422
Tîbî, el-KâĢif, IX, 2755.
423 Tîbî, el-KâĢif, II, 527, III, 957, IV, 1196, VI, 1770, 1775, 1776, X, 3153. 424 Tîbî, el-KâĢif, IV, 1253, VI, 1804, X, 3050, XI, 3574.
425 Tîbî, el-KâĢif, II, 427, 466, 570, III, 754, 998, IV, 1124, 1322 (Meâlim), VI, 1895, VI, 2130, 2200,
VII, 2450 (Meâlim), IX, 2956 (Meâlim), XI, 2846, XII, 3715.
426 Tîbî, el-KâĢif, II, 700, IX, 3001. 427 Tîbî, el-KâĢif, XI, 3612.
428 Hilyetü‟l-evliyâ için bk. Tîbî, el-KâĢif, X, 3056, XI, 3444, XII, 3808. Delâilü‟n-Nübüvve için bk.
Tîbî, el-KâĢif, III, 775.
429
Tîbî, el-KâĢif, II, 714, 715, VI, 1915.
118
(ö. 453/1065)431, Ġbn Abdilber en- Nemerî (ö. 463/1071)432, Vâhidî (ö. 468/1076)433, Ebu Ġshak eĢ-ġîrâzî (ö. 476/1083)434
, Ġmâmu‟l-Harameyn (ö. 478/1085)435, el-Ensârî el-Herevî (ö. 481/1089)436, er-Rûyânî (ö. 502/1108)437, el-Harîrî (ö. 516/1122)438, Ġsmail b. Fazl et-Teymî (ö. 535/1141)439
, Mâzerî (ö. 536/1141)440, Ġbnü‟l-Arabî (ö. 543/1148)441, Ebu Necîb Sühreverdî (ö. 563/1168)442, Kadı Iyaz (ö. 544/1149)443, Hafız Ebu Musa (ö. 581/1185)444
, Ebû Muhammed eĢ-ġâtıbî (ö. 590/1194)445, Merğinânî (ö. 593/1197)446, Ġbnü‟l-Cevzî (ö. 597/1201)447
, Fahreddin er-Râzî (ö. 606/1210)448, Ebu‟l-Hasen el-Herevî (ö. 611/1215)449, Ġbn Cübeyr (ö. 614/1217)450, Necmeddin-i Kübrâ (ö. 618/1221)451, Ġmam Rafiî (ö. 623/1226)452, Ġbnü‟l-Esîr (ö. 630/1233) 453 , Sühreverdî (ö. 632/1234) 454 , Sahibu‟l-Metali‟ 455 es-Sehâvî (ö.
431
Ed-Daâvât için bk. Tîbî, el-KâĢif, VI, 1804. Delâilü‟n-Nübüvve için bk.Tîbî, el-KâĢif, XII, 3820.
432
Tîbî, el-KâĢif, III, 885, VII, 2323, VIII, 2429, 2611, XII, 3946. Ayrıca el-Ġstîab için bk. VI, 1806, X, 3104, XI, 3371, XII, 3807, 3866, 3946.
433 Tîbî, el-KâĢif, III, 829, VII, 2256, IX, 2998, X, 3043, 3046, XI, 3435, 3579, XII, 3966. 434
Tîbî, el-KâĢif, el-Lüma fî usûli‟l-fıķh için bk. III, 785.
435 Tîbî, el-KâĢif, V, 1546, VIII, 2565, X, 3260.
436 Tîbî ondan eĢ-ġeyh el-Arif Ebû Ġsmâil el-Ensârî Ģeklinde bahsetmektedir. Bk. Tîbî, el-KâĢif, II, 431. 437 Tîbî, el-KâĢif, IV, 1251.
438 Tîbî, el-KâĢif, II, 497, VI, 1776, VII, 2377, 2386, VIII, 2528. 439
Tîbî, el-KâĢif, II, 422, 442.
440 Tîbî, el-KâĢif, III, 1073, VII, 2095.
441 Tîbî, el-KâĢif, III, 807, 965, IV, 1155, V, 1688, VI, 1903 (burada ayrıca tefsirine de atıf vardır), VI,
1958, VII, 2269, 2312, X, 3227, XI, 3439, XII, 3896.
442
Tîbî, el-KâĢif, III, 1049.
443 Tîbî, el-KâĢif, II, 443, 446, III, 913, V, 1513, 1635, VI, 1835, 1999, VII, 2270, VIII, 2455, IX, 2739,
2925, X, 3040, XI, 3402, XII, 3693, 3751.
444 Hadis hafızı Ebû Mûsâ Muhammed b. Ömer b. Ahmed el-Medînî (ö. 581/1185) için bk.
Tîbî, el- KâĢif, III, 860.
445 Tîbî, el-KâĢif, V, 1699. 446 Tîbî, el-KâĢif, III, 851, 1085. 447
Ebu‟l-Ferec Ġbnü‟l-Cevzî‟nin Kitabu‟l-Vefâ isimli eseri için bk. Tîbî, el-KâĢif, IV, 1433, XI, 3631, 3644, 3683, 3826. Mevzûat için bk. IV, 1250. Ġbü‟l-Cevzî için ayrıca bk. VIII, 2491, IX, 2974.
448 Tîbî, el-KâĢif, II, 458, III, 742, 1018, VI, 1767, IX, 2961, X, 3246. Tefsiri için bk. VII, 2293, X,
3581, IV, 1112, 1113, XII, 3919.
449 Tîbî, el-KâĢif, Tîbî, el-KâĢif, II, 687, X, 3099, XI, 3403. 450
Tîbî, el-KâĢif, VIII, 2647.
451 Tîbî, el-KâĢif, V, 1560, X, 3140.
452 Ġmam Rafiî‟den müellif „Ġmam Rafiî‟nin Ģerhinde de bu Ģekilde geçmiĢtir‟ diyerek bahseder. Bk.
Tîbî, el-KâĢif, III, 785. ġerhin baĢka bir yerinde (Tîbî, el-KâĢif, V, 1632) eĢ-ġerhu‟l-kebîr doğrudan zikredilmiĢtir. Burada meüllifin eĢ-ġerhu‟l-Mahmûd isimli bir Ģerhinin bulunduğu belirtilmelidir. Müellifin eĢ-ġerhu‟l-kebîr‟den önce Gazzâlî‟nin el-Vecîz‟ini geniĢ Ģekilde Ģerhe giriĢtiği, ancak namaz bahsine kadar gelebildiği sekiz ciltlik bir Ģerhtir. Bk. Aybakan, Bilal, “Râfiî, Abdülkerîm b. Muhammed”, DĠA, XXXIV, 396.
453 el-Kâmil isimli eser için bk. Tîbî, el-KâĢif, VIII, 2595.
454 Tîbî‟nin övgü dolu cümlelerle bahsettiği Ebu Hafs Sühreverdî için bk. Tîbî, el-KâĢif, II, 447, 678,
IV, 1321, VI, 1836, VIII, 2647, X, 3238, 3273. Avârifü‟l-maârif için bk. III, 792, 864, 919 IV, 1220, X, 3192, XII, 3690
455
Muhammed b. Atîk b. Ali (ö. 637) tarafından telif edilen Metaliu‟l-envâr isimli eser için bk. Tîbî, el-KâĢif, VIII, 2545.
119
643/1245)456, Ġbnu‟s-Salâh (ö. 643/1245)457, Sâgânî (ö. 650/1252)458, Ġzzeddin b. Abdisselâm (ö. 660/1262)459, Mecdüddin Ġbn Teymiyye (ö. 661/1263)460, el-KevâĢî (ö. 680/1281)461, Sahibu‟l-MürĢid462, Takıyyuddin Ġbn Teymiyye (ö. 728/1328).463
Ayrıca el-KâĢif‟te müellifi belirtilmeden zikredilen bundan dolayı hangi müellife ait olduğu tam olarak tesbit edilemeyen bazı kaynaklar da vardır. Lübâb464
, ġârihu‟l-lübâb 465 , Sahibu‟t-Tahrîr. 466
Hulvânî‟nin yapmıĢ olduğu çalıĢmaya bakıldığında onun da bu kaynaklar için aynı değerlendirmeyi yaptığı görülmektedir.467
456
Tîbî, el-KâĢif, V, 1701.
457 Tîbî, el-KâĢif, II, 494, 659, III, 781, 960, 980, 990, 1078, VIII, 2441, IX, 2989, X, 3231. 458 KeĢfu‟l-hicâb için bk. Tîbî, el-KâĢif, XII, 3919.
459
Tîbî, el-KâĢif, II, 503 (Kavâid), II, 605, III, 928, VI, 1847 (Kavâid),
460 Eserde el-Müntekâ‟dan bahisle Ġbn Teymîyye ismi zikredilmektedir. Bu eserin isminden de
anlaĢılacağı üzere muhtemelen Ġbn Teymiyye‟nin dedesidir. Bk. Tîbî, el-KâĢif, VII, 2178.
461 Tîbî, el-KâĢif, II, 694, III, 751, V, 1690. 462
Tîbî‟nin bahsettiği Ebû ġâme el-Makdisî‟nin (ö. 665/1267) yedi harf ve meĢhur kıraatlere dair eseri el-MürĢidü‟l-vecîz‟dir. Bk. Tîbî, el-KâĢif, II, 604.
463 Tîbî, el-KâĢif, X, 3227. 464 Tîbî, el-KâĢif, II, 421
465 Tîbî, el-KâĢif, II, 588, XI, 3767. 466
Bazı örnekler için bk. II, 427, V, 1484, XI, 3403, 3532, XII, 3710, 3717, 3725.
ĠKĠNCĠ BÖLÜM
ġERHĠN TAHLĠLĠ
Yukarıda anahatlarıyla Mesâbîh, MiĢkât, el-KâĢif gibi birbiri ile doğrudan irtibatı bulunan üç eserin tanıtımı yapıldı. Mesâbîhu‟s-sünne üzerine yapılan en önemli çalıĢma olarak kabul edilen MiĢkâtü‟l-Mesâbîh gibi bir hadis kaynağının ilk Ģerhi olan el-KâĢif „in türü, kısaca kaynakları, müellifin metodu, Ģerhin muhteva bütünlüğüne yönelik bazı uygulamaları ele alındı. Bu bölümde de eserin tahlili yapılacaktır.
Burada tahlilden kasıt; Ģerhte dil-belâğat izahlarının nasıl yapıldığı ve hangi noktalara dikkat çekildiği, Ģarihin kaynak kullanma yöntemi, fıkhî hadislerin Ģerhinde dikkat çeken hususlar, müellifin akâide müteallik bazı hadislere yaklaĢımı, hadis tenkitçiliği (hadis kaynaklarını ve farklı rivayetleri değerlendirmesi, te‟villeri, zâhirî yaklaĢımları) ve dikkat çeken bazı özel görüĢleri ve yorumlarıdır.
I. DĠL-BELÂĞAT TAHLĠLLERĠ