Ayetle Ģerh

Hadislerin anlaĢılması ve yorumlanmasında kaynak hiyerarĢisindeki konumu sebebiyle ayetlere müracaat edilmesi elzemdir. Tîbî de hadisleri Ģerh ederken ayetlere

126 _{Ebu Dâvûd, Sünnet 17. Hadis metninin Tîbî‟nin istidlâline muvafık bir Ģekilde tercüme edildiği}

belirtilmelidir. Hanifi Akın da hadisi “Çocuğu diri diri mezara gömen kadın da, diri diri mezara gömülen çocuk da cehennemdedir” Ģeklinde tercüme etmekte ve çocuğun cennetlik ve cehennemlik olma durumunu anne babalarına tabi olmaları ile izah etmektedir. Bk. MiĢkât, (trc. Hanifi Akın), Ġstanbul 2013, I, 194. Hadisin farklı tercüme ve yorumları da mevcuttur: “Çocuğu diri diri mezara gömen kadın da, diri diri mezara gömülen çocuk (kendisine ait olan ana) da cehennemdedir.” Ģeklindeki tercüme ve yorumu için bk. Necati Yeniel–Hüseyin Kayapınar, Sünen-i Ebu Davud Terceme ve ġerhi, Ġstanbul 2000, XV, 517-518.

127 _{Tîbî, el-KâĢif, II, 575.} 128 _{Tîbî, el-KâĢif, XII, 3924.} 129

BaĢka örnekler için bk. Tîbî, el-KâĢif, II, 438, 451, 513, III, 805, 847, 867, V, 1476, 1717, VI, 1873, 2047, VII, 2109, 2226, VIII, 2448, IX, 2986, X, 3048, 3064, XI, 3417, 3429, XII, 3924.

88

sık sık müracaat etmiĢtir. Meselâ o, Enes b. Malik tarafından nakledilen “Yeryüzünde Allah Allah diye zikredenler bulunduğu sürece kıyamet kopmayacaktır.”130

hadisini Ģu Ģekilde izah eder:

“Hz. Peygamber‟in „Allah Allah diyen kalmayınca‟ sözü; Allah‟ın ismi zikredilmeyince, ona kulluk edilmeyince demektir. ġu ayet bunu gösterir; „Göklerin ve yerin yaratılıĢı hususunda tefekkür ederler. (Ve Ģöyle derler) Rabbimiz sen bunu boĢuna yaratmadın.‟131

Yani sen bunları hikmetsiz, boĢ bir Ģekilde yaratmadın. Aksine yeryüzünde seni zikretsinler ve sana kulluk etsinler diye yarattın. O halde yeryüzünde Allah zikredilmediği ve ona kulluk edilmediği zaman yeryüzünün harap olması ve kıyametin kopması evlâdır”132

Tîbî‟nin hadisleri Ģerh ederken hadise manaca tekabül eden ayetleri dikkat çekici bazı ifadelerle zikrettiği görülmektedir. O‟nun; _{ولوقُنمُسبتقم,}133 _{ثيدلحاُنًظن,}134 _هنًظن, 135_{ُقفاوم ,}136_{ُلىاعتُولوقُنم,}137 _{ُنىعلداُفيُهنًظن,}138 _{ُثيدلحاُىلعُةيلااُقيبطت,}139 _{لىاعتُولوقُنمُبيرق ,}140

ُنىعمُلىاُوبُنًشي لىاعتُ ولوق141

gibi ifadelerle hadisle ilgili olan ayetlere iĢaret ettiği görülmektedir. Bu kullanımlara misal olarak Ģunlar zikredilebilir:

-Berâ‟dan (ra) nakledilen;

“Hendek günü Resulullah toprak taĢıyordu. Hatta karnının beyazlığını toprak bürümüĢtü. (Bu esnada, ashabı Ģevke getirmek için zaman zaman) Ģöyle terennüm ediyordu: „Vallahi Allah olmasaydı biz hidayeti bulamazdık. Ne sadaka verir ne

130 _{Müslim, Ġman 234. MiĢkât no: 5516.} 131

Ali Ġmran Suresi, 191.

132 _{Tîbî, el-KâĢif, XI, 3484.} 133 _{Tîbî, el-KâĢif, III, 941.} 134

Tîbî, el-KâĢif, III, 933.

135 _{Tîbî ayetleri hem hadisleri manaca teyit hem de hadislerde bulunan bazı lafızların irabını tekit için}

istiĢhad olarak zikretmektedir. Bazı örnekler için bk. Tîbî, el-KâĢif, IV, 1189, 1283, 1316, 1360, 1361, V, 1512, 1561, VI, 1944, 1976, VIII, 2517, IX, 2955, X, 3170, 3200, XI, 3501.

136

Tîbî, el-KâĢif, II, 691, III, 961, V, 1591, VII, 2187, XII, 3812.

137 _{Tîbî, el-KâĢif, II, 498, 522, III, 1014, IV, 1238, V, 1657, VI, 1873, VII, 2119, 2223, X, 3216, XI,}

3641, XII, 3785. 138 _{Tîbî, el-KâĢif, VIII, 2517.} 139 _{Tîbî, el-KâĢif, II, 526.} 140 Tîbî, el-KâĢif, XI, 3588. 141 _{Tîbî, el-KâĢif, VII, 2275.}

89

namaz kılardık. Üzerimize sekinet indir Allahım! Ayaklarımıza sebat ver Allahım! MüĢrikler bize karĢı azdılar. Fitne çıkarmak dilerler ama yandılar.‟ Resulullah bunları söylerken sesini yükseltiyordu.”142

Hadîs‟i Tîbî Ģöyle yorumlamıĢtır:

“Hz. Peygamber‟in „Allah olmasaydı‟ sözü „Allah hidayet vermezse biz hidayete eremeyiz‟143

ayetinden dolayı Allah‟ın hidayeti olmasaydı biz hidayete eremezdik demektir. Yine Peygamber‟in „üzerimize sekînet indir‟ sözü aynen Ģu

ayetteki buyruk gibidir; „Allah, Rasûlüne ve müminlere sekînet indirdi.‟144 Yine Hz. Peygamber‟in „ayaklarımıza sebat ver‟ sözü de Ģu ayet gibidir: „Ayaklarımızı sabit kıl ve kâfirler kavmine karĢı bize yardım et‟145_”146

-Ebu Hureyre (ra) tarafından nakledilen “Sana emanet bırakanın emânetini geri ver. Sana ihanet edene ihanet etme”147

hadisi de Ģöyle Ģerh edilmektedir:

En uygun olan hadisi Ģu ayetin manası ile anlamaktır: „Ġyilikle kötülük bir olmaz. Kötülüğü en güzel bir Ģekilde sav.‟148

Yani bu sana güzel gelse de, arkadaĢının sana ihanet ettiğinde sen ona ihanet ile karĢılık verme. Aksine ona en güzel bir Ģekilde mukâbelede bulun.149

-“Allah‟ın müĢrik olarak ölen veya bir mümini kasden öldüren müstesna bütün günahları bağıĢlaması ümit edilir”150

hadisi Ģerh edilirken; “ Hz. Peygamber‟in „müĢrik olarak ölen sözü‟ Allahu Teâlâ‟nın „ġüphesiz Allah Ģirki bağıĢlamaz, Onun dıĢındakilerden dilediğini bağıĢlar‟151

ayetindendir. „Bir mümini kasden öldüren‟ sözü ise „bir mümini kasden öldürenin cezası ebedi kalmak üzere cehennemdir‟152

ayetindendir.153

142 _{Buhârî, Meğâzî 29, Cihâd 34; Müslim, Cihad 125. Hadis MiĢkât no: 4792.} 143 Araf Sûresi, 43. 144 _{Tevbe Sûresi, 26.} 145 _{Bakara Suresi, 25.} 146 _{Tîbî, el-KâĢif, X, 3102.} 147

Ebu Dâvud, Büyû‟ 81; Tirmizî, Büyû‟ 38. MiĢkât hadis no: 2934.

148 _{Fussilet Suresi, 34. Tîbî, el-KâĢif, VII, 2186.} 149 _{Tîbî, el-KâĢif, VII, 2186.}

150 _{Ebu Dâvûd, Fiten ve Melahim 6. MiĢkât hadis no: 3468.} 151 _{Nisa Suresi, 48.}

152

Nisa Suresi, 93.

90

-Büreyde‟den nakledilen meĢhur Mâiz hadisi154 Ģerh edilirken rivayette bulunan Maiz‟in „beni temizle‟ talebine Hz. Peygamber‟in „Sana yazıklar olsun, dön, Allah‟a tevbe et‟ tavsiyesi ile ayet arasında Ģu Ģekilde irtibat kurulmaktadır:

“Bunun manaca benzeri (nazîri) Ģu ayettir: „De ki: yedi semanın ve büyük arĢın rabbi kimdir? Onlar Allah diyeceklerdir.‟155

Çünkü ayetteki „göklerin rabbi‟ sahiplik/otorite (malikiyet) manasındadır. Sanki Ģöyle denmektedir: Gökler ve yer kimindir?”156

(Burada tevbenin malikine yani günahı affedecek mercie yönlendirmek vardır.)

-Cehennemin bazı vasıflarının anlatıldığı ve Ebu Hureyre‟nin (ra) naklettiği; “Cehennem kıpkırmızı oluncaya kadar bin yıl tutuĢturulur. Sonra bin yıl daha tutuĢturulur, ta ki bembeyaz olur. Sonra bin yıl daha tutuĢturulur ta ki kapkara olur. O koyu bir karanlıktır”157

hadis Ģöyle yorumlanır:

Hz. Peygamber‟in „ateĢ tutuĢturulur‟ sözü Allah teâlâ‟nın Ģu buyruğu ile yakın

anlamlıdır; “O gün ki, bunların üzeri cehennem ateĢinden kızdırılacak…”158 Yani ateĢin üzerindeki yakıtlar tutuĢturulur. Yani tabakalar halindeki ateĢ yükselerek diğerini tutuĢturur.159