• Sonuç bulunamadı

MONDROS MÜTAREKES SÜREC NDE KÂZIM NANÇ

1916 ve 1938 YILLARI ARASINDA KÂZIM NANÇ

3.2. MONDROS MÜTAREKES SÜREC NDE KÂZIM NANÇ

Kâz m Pa a’n n Mondros Mütarekesi dönemi sürecinde, Genelkurmay kinci Ba kan gibi önemli bir görevde olmas sebebiyle, stanbul’da durumu idare etmeye çal bir yandan da, Milli Mücadele’yi ba latacak askeri kadronun Anadolu’ya geçi inde, son derece aktif bir rol yerine getirmi tir. Bu ba lamdaki en önemli örne i belki de Mustafa Kemal’in Anadolu’ya geçi inde can al bir rol üstlenmi bulunmas gösterebiliriz. Erkân- Harbîyye-i Umumiye kinci Reisli ine getirilen Kâz m Pa a, bu görevinin yan s ra Askerî ûra üyeli i594 de yapm r.

Bu süreçte çok yak n arkada ve dostu Mustafa Kemal’in geni yetkilerle donat larak Anadolu’ya geçi inde Kâz m Pa a’n n rolü oldukça büyüktür. Çünkü Mustafa Kemal’in görev yaz yazan hükümet de il, yurtsever Kâz m Pa a’d r.

590

Akçakayal lu, a. g. e., s. 114-116; Tar m, a. g. t., s. 80

591

MSB Ar ivi, Kâz m nanç Pa a ahsî Dosyas , Askeri Safahat Belgesi.

592

TBMM Ar ivi, Sicil No: 188, Azayi Kiram na Mahsus Muhtasar Tercüme-i Hâl Örne i.

593

MSB Ar ivi, Kâz m nanç Pa a ahsî Dosyas , Askeri Safahat Belgesi; M. Orhan Bayrak, Kurtulu Sava ve Atatürk, Kasta Yay nlar , stanbul ubat 1990, s. 111; Seçilmi Çanakkale Deniz Sava na Ait Belgeler, Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, Y l:62, S.132,s.395; TBMM Albümü, C.1, s.560.

594

Milli Mücadeleyi destekleyen Askeri ûran n azâl klar na Birinci Ferik Abdullah, Zeki, Hur it, Abuk Ahmet, evket Turgut, Mustafa Fevzi ve Mirliva Yakup evki Pa alar ile Erkân- Harbîye-i Umumîye Reisi Kâz m Pa a atanm r.Ta , a. g. t., s.129.

Kâz m Pa a, M.Kemal Pa a’n n arzu ve telkini ile 6 May s 1919 tarihini ta yan ve nk lâp tarihimizde büyük bir yeri olan yönetmenli i haz rlam ve Harbiye Naz

akir Pa a’ya mühürletmek suretiyle, hükümete kabul ettirmi tir. Bu talimatname, 6 May s 1919 tarihinde Meclisi Vükela (Bakanlar Kurulu)’da okunup uygun görülmü ve ayn gün M.Kemal’e tebli edilmi tir. M.Kemal bu yetki talimatnamesiyle, Samsun’dan ba layarak bütün do u vilayetlerinde askere kumanda ve valilere emir yetkisini, Kâz m Pa a ’ya yazd rarak elde etmi tir.595 kili birlikte haz rlad klar talimatnameyi öyle bir düzenlemi lerdir ki, Mustafa Kemal müfetti lik bölgesinde neredeyse s rs z yetkiye sahip olmu tur.596

Bu süreçte Mustafa Kemal’in Kâz m Pa a’yla kar la mas Mustafa Kemal için asl nda büyük bir anst r; çünkü Kâz m Pa a, M.Kemal’in hem dostu hem de li’den kom usuydu. M.Kemal asl nda kendisine dü üncelerini çok defa aç klam hatta kendisi, Kâz m Pa a’y fikren kendine yak n görmü olmal ki, ona

595

Fahri Belen, Türk Kurtulu Sava , (Askeri, Siyasi ve Sosyal Yönleriyle), 2.bask , Kültür ve Turizm Bakanl Yay nlar , Ankara Temmuz 1983, s. 66; Cumhuriyet Gazetesi, 3 A ustos Çar amba 2005, s. 6; Mustafa Kemal’in Samsun’a 9.Ordu Müfett li i göreviyle Samsun’a tayininde, Mustafa Kemal’in Çanakkale’de ismini duyurmu kabiliyetli bir subay olmas n yan nda, M. Kemal’in ttihatç olmamas da büyük bir rol oynam r. Bu süreçte Kâz m Pa a’n n M. Kemal’e büyük destek vermesinden yola ç karak, Kâz m Pa a’n n tthatç olmad ya da ttihatç zihniyetinden uzak oldu u, olas göz önününde bulundurabiliriz. Ömer Aymal , “Mustafa Kemal Pa aya Geni Yetkiler Veren Talimatname Nas l Haz rland ?”, Tarih Dosyas , Dünya Bülteni, http://www.dunyabulteni.net. ; Sami Ate , Atatürk Anadolu’ya Geçince, Kemalist At m Biri i Yay nlar , 2.bask , Ocak 1991, s. 107-108; Fethi Teveto lu, Atatürk’le Samsun’a Ç kanlar, Kültür ve Turizm Bakanl Yay nlar , Ankara 1987.; Cumhuriyetimize Giden Yol (Samsun-Amasya-Erzurum-Sivas Sempozyumu), C.1,Türkiye Barolar Birli i Yay nlar , Ankara 2013; Necati Aksanyar, “Emperyalizmin K skac nda Bir Milletin Organizasyonu ve Kahraman Mustafa Kemal (13 Kas m 1918-16 May s 1919 stanbul)”, Uluslar aras Hakemli Sosyal Bilimler E- Dergisi, S. 14, Nisan 2008, s. 18; Do u Perinçek, Kara Harp Okulundaki Panel; Erikan, a. g. e., s. 775; Sina Ak in, stanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele Mutlakiyete Dönü (1918-1919), C.I, Cem Yay nevi, stanbul, s. 281; Atatürk’ün Jeopolotik ve Stratejik Görü leri, Harp Akademileri Yay nlar , Harp Akademileri Bas mevi, stanbul 1981, s. 137; Nurgün Koç, “Milli Mücadelenin Ba lar ndaki Geli melerin Hat ralar Çerçevesinde De erlendirilmesi”, Volume 6 Issue 3, March 2013, s. 1242; Elif Dönmez, “Mondros Ate kes Antla mas ’n n Milli Mücadele’ye Yans malar ”, Yüksek Lisans Tezi, Nev ehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Nev ehir 2012, s. 119-120; Bu tayin emrine Genelkurmay 2. Ba kan Diyarbak rl Kâz m Pa a, Mustafa kemal Pa a’n n mülki erkâna emir verme yetkisi bulundu unu da eklemi tir. Bu suretle Mustafa Kemal Pa a Samsun’a ç kt ktan sonra, birlik komutanlar na oldu u gibi mülki makamlara da emir ve talimat vermi ve gere ini uygulatm r. Serkan Özmen, “Atatük’ün Yaverleri”, Yüksek Lisans Tezi, Afyonkocatepe Üniversitesi Sosyal Bilmler Enstitüsü Tarih Anabilim Dal , Afyonkarahisar 2011, s. 13; Baykara, a. g. m., s.18; Funda Selavk irin, “Falih R fk Atay (1893-1950)”, Doktora Tezi, Türkiye Cumhuriyeti Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Türkiye Cumhuriyeti Tarihi) Anabilim Dal , Ankara 2009, s.112; O süreçte Kâz m Pa a’n n yapt bütün aç klamalar akir Pa a’y tatmin etmemi olacak ki, müfetti lik talimatnamesini imzalamak yerine, mührünü basmay tercih etmi tir. Zekeriya Türkmen, Mütarekeden Milli Mücadeleye Mustafa Kemal Pa a (1918-1919), Bengi Yay nlar , stanbul Ocak 2010, s.141; Turan, Türk Devrim Tarihi, mparatorlu un Çökü ünden Ulusal Direni e, 1.Kitap, s.158-159; Mehmet Korkud Ayd n, Atatürk’ün Amasya Gezileri, Turkish Studies, Volume 9/ 4, Ankara Turkey, Spring 2014, s.81.

596

Er k Jan Zürcher, Milli Mücadelede ttihatç k, Çev. Nüzhet Saliho lu, Ba lam Yay nlar , stanbul Ekim 1987, s.207.

dü üncelerini ihsas etmekten597 kaç nmam r. Kâz m Pa a, bu süreçte ayr ca ngiliz gal Komutanl ’n n M.Kemal Pa a’n n beraberinde götürmek üzere te kil etti karargâh ndaki subaylar n çoklu u üzerinde uyanan üpheleri de, da tmay ba arm r.598 Ali Fuat Cebesoy bu durumla alakal olarak an lar nda; “Kâz m Bey

Mustafa Kemal’i eskiden beri tan rd . Kâz m Pa a vatanserver ve hamiyetli bir zatt . Onun himmetiyle unvan meselesi de hâlledilmi 30 Nisan 1919’da M.Kemal 9.Ordu

taat müfetti li ine tayin edilmi ti. Ayn gün irade-i seniyye istihsal olunmu tu.”demektedir.599

Asl nda o tarihlerde Erkan- Harbiye-i Umumiye Reisi Cevat Pa a ve kinci Reis Kâz m Pa a, M.Kemal’in gerçek maksatlar bir dereceye kadar sezmi ve bu kadar tasvip etmi lerdir. Ancak Anadolu’da, M.Kemal’in bir eyler yapaca ndan hiç üphe etmayen Cevat Çobanl ve Kâz m Pa a’ya, M.Kemal’in verdi i cevap sadece “evet bir eyler yapaca m”dan ibaret olan sözleri olmu tur. M.Kemal’in verdi i bu cevap, Anadolu kurtulu hareketinin daha önceden üzerinde dü ünülerek karara var lm oldu unu göstermektedir.600

Ordumuzun de erli bir komutan olan Cumhuriyet döneminde Üçüncü Ordu Müfetti i Diyarbak rl Kâz m Pa a, y llarca sonra bu talimat n haz rlan olay ayr nt bir ekilde anlatm r.601 M.Kemal de bu görü meyi Kâz m Pa a’n n dile

597

E. Semih Yalç n, Salim Koca, Mustafa Kemal Pa a’n n Anadolu’ya Geçi i, 2.bask , Berkan Yay nlar , Ankara A ustos 2007, s. 247-248; Ya ar Özüçetin, Millî Mücadele çerisinde “19 May s 1919” Gazi Üniversitesi K ehir E itim Fakültesi, C.5, S. 2, 2004, s. 69.; ATATÜRK Bir Milletin Yeniden Do u, Türk Tarih Dizisi, Sander Yay nlar , s. 243.

598

Yalç n, Koca, a. g. e., s. 253-254; Yalç n, a. g. e., s. 174-175; evket Süreyya Aydemir, Tek Adam Mustafa Kemal (1881-1919), C.1, 12.bask , Remzi Kitabevi, stanbul 1991, s.404.

599

Ali Fuat Cebesoy, Milli Mücadele Hat ralar , Temel Yay nlar , stanbul 2000, s. 81.

600

Tevfik B kl lu, Atatürk Anadolu’da (1919-1921), Kent Bas mevi, 2.bask , Ekim 1981, s. 102; Hamza Ero lu, Atatürk Hayat ve Üstün Ki ili i, 3. bask , T. C. Kültür Bakanl Atatürk Dizisi, Ba bakanl k Bas mevi, Ankara 1997, s. 86-87; smet nönü hat ralar nda Mustafa Kemal’in bu süreçte yapt eylerle alakal olarak kendisine “Erkân harbiyede Cevat pa an n sonra kinci Reis Kâz m Pa an n vas tas yla yaz lan talimat n ifadelerini maksad na uygun ekilde nas l düzeltirmeye çal , Harbiye Naz akir Pa an n talimat nas l istemeyerek imza etti ini veya mühür bast bana anlat rd .”demektedir. smet nönü, Hat ralar, 1.Kitap, Yay. Haz. Sabahattin Selek, Bilgi Yay nlar , Ankara Ekim 1985, s.174.

601

Milliyet Gazetesi, 16 May s 1933; Na it H.Ulu , Siyasî Yönleriyle Kurtulu Sava , Milliyet Yay nlar , Nisan 1973, s. 44-47; Kâz m nanç’ n bu tarihi an Cumhuriyet Gazetesi’nde de yer alm r. Cumhuriyet Gazetesi, 19 May s 1956; Kâz m Pa a’n n anlat na göre, Sadrazam Pa a müsveddeyi imzalamayacakm , akir Pa a da imzalamakta çekingenlik göstermi ancak imzalayamam dedikten sonra, mühürümü basar m demi ti. Mühür bas lmadan önce, Mustafa Kemal Pa a, do rudan do ruya Sadrazam Pa a ile haberle ebilir kayd dü ülmü tü. Bu de iklik belki de Mustafa Kemal Pa a’n n Sadrazam Pa a ile i birli i içerisinde ve onun kontrolü alt nda i ler yapaca izlenimi verme gayretinin bir sonucuydu. Yani Sadrazam Pa a’y ikna etmek için bir manevra yap lm . E er bu yorum do ru de ilse, Sadrazam Pa a politik bir manevra yapm ; son de iklikle Mustafa Kemal Pa a’ya güvenildi i, onun da bu güvene lay k i ler yapmas gerekti i mesaj

getirdi i gibi ama kendi bak aç yla hat ralar nda ayr nt bir ekilde anlatm r.602 Neticede yine Kâz m Pa a daha önce Çanakkale Cephesinde oldu u gibi çok kritik bir süreçte M.Kemal’in hayati bir görev elde ederek yapmay tasarlad dü üncelerini hayata geçirme f rsat sunarak üphesiz neticelenen ba ar lara vesile olmu tur.