KÂZIM NANÇ PA A’NIN ÇANAKKALE CEPHES NDEK ASKER FAAL YETLER
2.1. BE NC ORDU’NUN KURULU U
Osmanl Devleti I. Dünya Sava ’na girer girmez kendini çok cepheli bir sava n içinde bulmu olsa da aç lan cepheler içinde Çanakkale’nin üphesiz çok ayr bir önemi bulunmaktad r.176 Cephenin en tabi amac olan Bo azlara egemen olmak Almanya’n n Do u Politikas , Rusya’n n s cak denizlere ula ma yönünde kadim emelleri, ngiltere’nin Hindistan yolunun güvenli i için takip etti i politikalar , bo azlar üzerinde sürdürülen geleneksel politikalar aras nda gösterilebilir.177
Çanakkale Cephesinin aç lmas , oldubittiye getirilecek bir fikrin sonucu de ildir. Asl nda Müttefiklerin Çanakkale Bo az na kar te ebbüsleri daha 1914 ustosunda ve 1914 Kas m aylar nda dü ünülmü , ancak Osmanl Devleti henüz tarafs z oldu u için bu mesele üzerinde durulmam .178 Ancak Türkiye harbe girip
176
Birinci Dünya Sava ’nda Çanakkale Cephesi (Haziran 1914-25 Nisan 1915), V’inci Cilt I’inci Kitap, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Ba kanl Yay nlar , Genelkurmay Bas mevi, Ankara 2012, s. 55-56; Murat Karata , “Haritalarla Çanakkale Sava lar (Osmanl Kaynaklar na Göre Gelibolu Yar madas Kuzey Bölgesi Muharebeleri)”, Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale 18 Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dal Yak nça ve Türkiye Cumhuriyeti Tarih Bilim Dal , Çanakkale, 2006, s. 1.
177
Lokman Erdemir, Foto raflarla Çanakkale Sava lar (Cephe ve Cephe Gerisinde nsan), TBBD Yay nlar , stanbul 2012, s. 15.
178
Armao lu, a. g. e., s. 149; Birinci Dünya Sava ’nda Çanakkale Cephesi (Haziran 1914-25 Nisan 1915), V’inci Cilt I’inci Kitap, s. 58
Süvey Kanal ’n ve M r’ tehdit etmeye ba lay nca ngilizlerin en tabi amac bu iki sömürge yerinin en iyi ekilde korunmas de il, aksine stanbul’a taarruzu gerçekle tirme dü üncesi olmu tur.179
üphesiz ngiliz Cephesinde olu an bu güvenin alt nda, daha Osmanl sava a girmeden önce, Deniz Bakanl ’n n emriyle 3 Kas m 1914’te Bo az giri tahkimat na kar gerçekle tirilen bombard mandan elde edilen ba ar önemli yer tutmaktad r.180
Birinci Dünya Sava ba lay nca, Çanakkale meselesi yeniden gündeme gelmi , Sar kam ’ta s an Ruslar, ngiltere’den Türk k talar Kafkaslardan geri çekecek bir askeri harekâtta bulunmalar için yard m istemi tirler. 2 Ocak 1915’te Petrograd’daki ngiliz Büyükelçisinden ngiliz D leri Bakanl ’na gönderilen bir telgrafla; “Güçlü bir Türk ilerlemesi kar nda Ruslar n Kafkasya’daki durumlar n
umutsuz oldu u aç klanm , Türk bask n azalt lmas için müttefiklerin karadan ya
da denizden Osmanl Devleti üzerine bir gösteri harekât gerçekle tirmesinin Rus Çar taraf ndan istendi i” bildirilmi tir.181
Bu süreçte Lord Kitchener, Churchill’le Rusya üzerindeki bask n giderilmesi konusunda ortak fikirde olmalar na182 ra men, Lord Kitchener, Fransa Cephesi’ni önemsemekte srar etmi , Do u için k talar vermeyece ini duyurmu , Çanakkale’de kara birli inin kullan lmas na kar ç karak, Osmanl Devleti’ne kar sadece denizden yap lacak bir harekât n mümkün olup olmayaca konusunu ortaya atm r.183
Bunun üzerine Churchill, Çanakkale’yi Do u Akdeniz filosu ad yla A ustos 1914’ten beri ablukaya alm gemilerin komutan koramiral Carden’e,
179
Carl Mühlman, Çanakkale Sava , Çev. Sedat Umran, 9.bask , Tima Yay nlar , stanbul ubat 2009 s. 53.
180
Figen Atabey, “ ngiliz Belgelerinde Çanakkale Muharebeleri’nin Deniz Harekât ”, Askeri Tarih Ara rmalar Dergisi Özel Say , S. 16, Y l:8, GnKur. ATASE Ba kanl Yay nlar , Ankara A ustos 2010, s. 154-155.
181
Atabey, a. g. m., s. 155; Mühlman, Çanakkale Sava , s. 54; Fahri Belen, Harp Akademisi 1934-1935 Tedrisat ndan Çanakkale Sava ’ndan Al nan Dersler, Yay. Haz., Tuncay Y lmazer, Yeditepe Yay nevi, stanbul Mart 2009, s.4; Birinci Dünya Sava ’nda Çanakkale Cephesi (Haziran 1914-25 Nisan 1915), V’inci Cilt I’inci Kitap, s. 58-59; Belen, 20 nci Yüzy lda Osmanl Devleti, s. 235.
182
Victor Rudenno, Gelibolu Denizinden Sald , Çev. Dilek Cenkçiler, ODTÜ Geli tirme Vakf Yay nlar , Ankara Mart 2009, s. 16.
“Çanakkale’nin yaln z denizden zorlamas n mümkün görüp görmedi ini” sormu tur.184 Carden’in bu soruya 5 Ocak’ta verdi i cevapta, bu görevin ani bir bask nla yarma eklinde de il de büyük çapta planl bir sald giri imiyle çözümlenebilece ini ileri sürmü 185 ve bu amaçla Çanakkale’ye denizden taarruz harekât na ili kin bir dizi ad gerektiren ayr nt bir plan186 sunmu tur.
Neticede 4 a amadan olu an “Carden Plân ” 15 Ocak 1915’te Londra’da toplanan sava komitesince benimsenmi ve bu suretle ngiltere 28 Ocak’ta Bo az’ zorlama karar vermi tir. Harekâta ba lang ç tarihi de, 19 ubat 1915 olarak saptanm olsa da havalar bozuldu u için bombard man 25 ubat’a ertelenmi tir. 187
25 ubat 1915’te Birle ik Filonun yapt harekâtta, Bo az n giri indeki tabyalar z bütünüyle hasara u ram , ngiliz ve Frans zlar aç ndan bu günkü muharebeler sonunda giri tabyalar n tahriple susturulmas sa lanm ve böylece Amiral Carden plan n birinci evresi gerçekle tirilmi tir.188
Bundan sonra s ra Carden plân n ikinci evresi gere i olarak, 26 ubat’ta giri ti i harekât sonunda Birle ik Filo yak n mesafeden sürdürdü ü tahkimat tahribe devam etti. Bombard manlar 26 ve 28 ubat’ta da devam etti. Bu s rada gelen istihbarat raporlar nda dü man n bir kara harekât da planlad bildirilmekteydi.189
Bu arada bir taraftan bombard manlar yap rken bir taraftan da ngilizlere ait may n taray lar f rt na ve ak nt ya ra men bo azdan 6 mil kadar içeriye girerek may nlar temizlemi , hatta Türklerin tekrar may n dökmemesi için çe itli önlemler
184
Naci Koç, “ ngilizlerin Gözüyle Çanakkale Sava lar ”, Yüksek Lisans Tezi, stanbul Üniversitesi Atatürk lkeleri ve nk lâp Tarihi Enstitüsü Atatürk lkeleri ve nk lâp Tarihi Anabilim Dal , stanbul 2005, s. 40.
185
Mühlman, Çanakkale Sava , s. 54; Atabey, a. g. m., s. 156; Birinci Dünya Sava ’nda Çanakkale Cephesi (Haziran 1914-25 Nisan 1915), V’inci Cilt I’inci Kitap, s. 59.
186
Do an Do aner, “Çanakkale Muharebeleri’nde Mustafa Kemal”, Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne 2008, s.50-51
187
ükrü Erkal, Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Çanakkale Cephesi Harekât , 1’nci, 2’nci ve 3’ncü Kitaplar n Özetlenmi Tarihi (Haziran 1914- 9 Ocak 1916), Genel Kurmay ATASE Ba kanl Yay nlar , Gn. Kur Bas mevi, Ankara 1997, s.27; Belen, Harp Akademisi 1934 -1935 Tedrisat ndan Çanakkale Sava ’ndan Al nan Dersler, s. 5.
188
Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Çanakkale Cephesi Harekât , 1’nci, 2’nci ve 3’ncü Kitaplar n Özetlenmi Tarihi (Haziran 1914- 9 Ocak 1916), s. 28-29; Atabey, a. g. m., s. 158; Belen, Harp Akademisi 1934-1935 Tedrisat ndan Çanakkale Sava ’ndan Al nan Dersler, s. 14.
alm rlar.190 Carden filonun Marmara’ya girmesi üzerine geri güvenli inin korunmas için kara kuvvetlerine ihtiyaç oldu u görü ündeydi. Ancak bu süreçte ortada hemen gönderilecek kara kuvveti olmad gibi Gelibolu’ya bir ç kartma plan da haz rlanmam . Bu yüzden hemen kara kuvveti tedarikine gidildi191 ve bu amaçla 11 Mart’ta General Hamilton, Akdeniz Sefer Kuvvetleri komutanl na atand .192
Bu arada Carden’in donanma taraf ndan genel bir hücum yap lmas hakk ndaki teklifine Bahriye Nezareti 15 Mart’ta raz olmu tur. 15 Mart’ta Amiral Carden de taarruz için her eyin haz r oldu unu ve havalar n da uygun olmas durumunda 18 Marttan itibaren harekâta ba lan labilece ini bildirmi tir.193
Müttefikler bu çabalar içinde iken elbette Osmanl Devleti de bo durmam ve Çanakkale Bo az savunmas ndan sorumlu olan Cevat Pa a komutas nda, Müstahkem Mevki Komutanl da bo az n savunulmas güçlendiren önlemleri alm r.194 Cevat Pa a, Tophanesi Yüzba smail Hakk Bey’i Eren Koyu’nun may nlanmas için 7 Mart gecesi görevlendirmi tir. Hakk Bey komutas ndaki Nusret May n gemisi 8 Mart günü Erenköy Koyuna 100 metre aral klarla 26 adet may n dökmü tür.195 Bu may nlar n k ya paralel dökülmesi ve dökülecek yerin Karanl k Liman seçilmesi dâhiyane bir fikirdi. lk bombard manlar esnas nda sava gemilerinin daima manevra yapacaklar hesaplanan Erenköy Koyunun tam burnu yönüne ayk bir ekilde uzanan ve ba ar sadece Nusret May n Gemisi kaptan ve mürettebat n eseri olan 26 may nl k 11’inci may n hatt bu aç dan son derece önem
190
Ya ar Semiz, “18 Mart 1915 Çanakkale Deniz Sava : Sebepleri, Geli imi ve Sonuçlar ”, Çukurova Üniversitesi Türkoloji Ara rmalar Merkezi, 2007, s. 236.
191
Karal, a. g. e., s. 436.
192
Birinci Dünya Sava ’nda Çanakkale Cephesi (Haziran 1914-25 Nisan 1915), V’inci Cilt I’inci Kitap, s. 157.
193
C.F Aspinall Oglander, Büyük Harbin Tarihi Çanakkale Gelibolu Askeri Harekât , 2.bask , C.1, Arma Yay nlar , stanbul 2005, s. 125; Atabey, a. g. m., s. 160.
194
Atabey, a. g. m., s.160; Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Çanakkale Cephesi Harekât , 1’nci, 2’nci ve 3’ncü Kitaplar n Özetlenmi Tarihi (Haziran 1914- 9 Ocak 1916), s. 32.
195
Birinci Dünya Sava ’nda Çanakkale Cephesi (Haziran 1914-25 Nisan 1915), V’inci Cilt I’inci Kitap, s. 153; Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Çanakkale Cephesi Harekât , 1’nci, 2’nci ve 3’ncü Kitaplar n Özetlenmi Tarihi (Haziran 1914- 9 Ocak 1916), s. 32.
ta maktad r. Esas nda sava ta itilaf donanmas da tan, komutanlar nl a ratan, Türk askerlerine moral veren yine Nusret may n gemisidir.196
Bu arada Türkler büyük bir azimle haz rl klar yapmaya devam etmi tirler. Daha önce de de indi imiz üzere Çanakkale Bo az ile stanbul do rultusunu savunmak görevi Liman Von Sanders komutas nda bulunan 1. Orduya verilmi ti. Bu ordudan 3. Kolordu Gelibolu Yar madas na, 15. Kolordu Çanakkale’nin Anadolu
lar na, 6. Kolordu da Ye ilköy bölgesine yerle tirilmi tir. Karadeniz Bo az n savunulmas ise Vehip Pa a’n n Komutas ’nda bulunan 2. Orduya verilmi ti.197
Türk Müstahkem Mevkisi 18 Mart öncesi çok s çal ve çok s önlemler alm r. Bu önlemlerden baz lar ; Tabyalar yeniden düzenlenmi , - htiyaç duyulacak mühimmat n tedariki yap lm , -Türk topçusu donanmay yan ltmak için sabah borular ndan düzenekler haz rlam -Bombard manlar esnas nda donanmay en fazla zorlayacak seyyar bataryalar haz rlanm .198
Türkler bu haz rl klarla u ra rken, 18 Mart sabah müttefikler Çanakkale Bo az geçmek üzere harekâta ba lad lar. De Robeck komutas nda kesin bir netice almak ad na haz rlanan donanman n harekât plan 3 gruba ayr lm . Bizzat Amiral de Robeck komutas nda bulunan birinci grup dört güçlü ngiliz z rhl nda, Frans z Amiral Quepratte komutas nda ikinci grup 4 güçlü z rhl dan, üçüncü grup ise 10 eski
ngiliz z rhl ndan olu maktayd .199
Müttefikler hücum için 16 büyük geminin yan nda birçok muhrip ve yard mc gemiyi de Mondros Liman ’nda haz rlam lard .200 Durum böyle iken Türkler için son derece olumlu bir geli me ya and . Bilindi i üzere Almanya’n n Türk Hava Kuvvetleri için yollad sava uçaklar Çanakkale’ye yerle tirilmi ti. 17 Mart günü bunlara komuta etmek üzere Yüzba Serno Çanakkale’ye gelmi ti. 18 Mart sabah Yüzba Serno bir deneme uçu u yapmak üzere havalanm ve yapt bu ke if son
196
F. Benazus, Çanakkale’den Gelibolu’ya, 2. bask , Bizim Kitaplar Yay nevi, stanbul 2007, 95-99; Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Çanakkale Cephesi Harekât , 1’inci 2’nci ve 3’üncü Kitaplar n Özetlenmi Tarihi, s. 32. 197 Karal, a. g. e., s. 436-437. 198 Erdemir, a. g. e., s. 25. 199 Cengüvar, a. g. m., s. 177-178. 200 Erdemir, a. g. e., s. 26.
derece i e yaram . Çünkü ngiliz – Frans z Müttefik filosonun Bo aza hareket etmekte oldu unu görmü tür. Bu sebeple de Bo azdaki tüm silahlar alarm durumuna geçmi ve Türk taraf haz rl ks z yakalanmadan kurtulmu tu.201
Müttefik Donanmas ’n n 18 Mart’ta yapt taarruzun amac Çanakkale (Çimenlik) ve Kilitbahir tabyalar yla may n bölgesini savunan sabit ve seyyar bataryalar susturmak, may nlar tarayarak 800 m. geni li inde serbest bir geçit açt ktan sonra Marmara’ya girmekti.202
Bu amaçla Birle ik Donanma, üç hat eklinde te kilatland lm olarak 18 Mart 1915 sabah 10.00’dan itibaren Bo az önünde görülmeye ba lanm r. Ak ama kadar süren ve Türk taraf nda bir savunma sava niteli inde gerçekle en bu muharebe Birle ik Donanma’n n stanbul’u ele geçirme hayallerine kesin bir nokta koymu ,203 Avustralya, Asya ve Avrupa topraklar ndan toplan p güçlü silahlarla donat lan sald rgan emperyalist ordular 18 Mart 1915’te çekilmek zorunda kalm r.204
18 Martta büyük bir yenilgi alan Mütefikler, 27 Mart 1915’te geni çapta bir karma harekât na karar vermi olsalar da205 kararla lan kara kuvvetleri Nisan ay ortalar na kadar ç karma harekât na haz r hâle getirilememi tir.206 H zla ç karma harekât na haz rlanan müttefikler, 23 Nisan olarak belirledikleri ç karma harekât n kan f rt na yüzünden iptal edilmesi sonucunda en son olarak ç karma harekât için 25 Nisan 1915 günü kararla rmak durumunda kalm lard r.207
Bu harekât için h zla harekete geçen müttefikler, dünyan n dört bir taraf ndaki sömürgelerinden çok say da insan toplad lar. Bunlar n 410 bini ngiliz taraf nda, 79 bini Frans z taraf nda olmak üzere yakla k yar m milyona yak n insana tekabül
201
Hâlil Ersin Avc , Çanakkale Ruhu, 12. bask , Metropol Yay nlar , stanbul ubat 2007, s. 35; Birinci Dünya Sava ’nda Çanakkale Cephesi (Haziran 1914-25 Nisan 1915), V’inci Cilt I’inci Kitap, s. 180.
202
Görgülü, a. g. e., s. 56.
203
Atabey, a. g. m., s.161-162.
204
Behzat Ay, Çanakkale’den Laik Cumhuriyet’e, Tarihimizde Önemli Günler ve Atatürk, Broy Yay nlar , Ekim 1992, s. 10.
205
Oglander,a. g. e., s. 137.
206
Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Çanakkale Cephesi Harekât , 1’nci, 2’nci ve 3’ncü Kitaplar n Özetlenmi Tarihi (Haziran 1914- 9 Ocak 1916), s. 54.
etmekteydi. ngilizler M r208’da üs kurarak getirdikleri askerleri buradan haz rlay p, yine buradan Gökçeada ve Limni’ye nakletmekteydiler. Ordunun ba na da komuta etmek üzere General Hamilton görevlendirilmi bulunmaktayd .209
Gelibolu Yar madas Güneybat k lar na ç karma yapmay kararla ran müttefiklerin plan ; 25 Nisan sabah Çanakkale bo az n d k lar na ç kmak, Bo az müstahkem mevkii kara ordusu taraf ndan susturmak, bir k m kuvvetlerle Bo az’daki geçi güvenli i sa land ktan sonra, kara ordusunun di er k mlar donanma ile birlikte Marmara’dan geçip stanbul üzerine ilerlemek dü üncesine dayanmaktayd .210
Müttefikler taraf ndan olu turulan harekât plan oldukça basitti. Toplamda üç yere ç karma yapmay dü ünen müttefikler, bu ç karmalar n üçünü de ayn anda yapmay kararla rm lard . E zamanl yap lan bu ç karmalardan bir tanesi Türk birliklerinin dikkatini da rken, di er iki ç karmayla yar madan n kontrol alt na al nmas sa lanacakt . Müttefiklerin harekât plan na göre Frans zlar Kumkale’ye göstermelik bir ç karma yapacak, Avustralya – Yeni Zelanda askerleri yani Anzaklar Ar burnu’na, ngilizler de Seddülbahir’e ç kacaklard .211
Müttefikler bu ç karma planlar yaparken, Müttefikler taraf ndan ba ar ya ula lamayan deniz harekât n; karadan da denenebilece ini hesaba katan Türk Komutanlar , bir yandan yinelenebilecek bir taarruza kar bo az savunmas peki tirmeyi ki bu ba lamda yeni may n hatt dö enmesi, hasar gören toplar n ate e haz rlanmas ve tekrardan getirilen toplarla takviyesi gibi haz rl klar onlar için son
208
Birliklerin M r Limânlar nda toplan p, yeniden düzenlenmeleri ç karma e itimlerinin yap lmas ve gemilere yap lacak ç karma planlar na göre yerle tirilmelerine gereksinim vard . Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Çanakkale Cephesi Harekât , 1’nci, 2’nci ve 3’ncü Kitaplar n Özetlenmi Tarihi, s. 54.
209
Avc , a. g. e., s. 55; Hamilton, birliklerine gerekli düzenin ald lmas denetim için 24 Mart 1915’te M r’a hareket etmi tir. Birinci Dünya Sava ’nda Çanakkale Cephesi (Haziran 1914-25 Nisan 1915), V’inci Cilt I’inci Kitap, s. 214.
210
Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi Çanakkale Cephesi Harekât , V’inci Cilt, 2’nci Kitap, Amfibi Harekât, GnKur. ATASE Ba kanl Yay nlar , Genelkurmay Bas mevi, Ankara 1978, s. 6.
derece önemli olmu ; bir yandan da yap labilecek ç karmalara kar bölgedeki kara birliklerini güçlendirme karar alm lard .212
Asl nda Türkler; 18 Mart sald n sonraki gün devam etmesini beklemi ki o süreçte Sanders’in Kurmay Ba kan Kâz m Bey, bunun ba ar da olaca da dü ünmü tü. Nitekim sald lar devam ettirilmeyince Türk kurmaylar bir sonraki sald n muhtemelen kara deste iyle yap laca sonucu ç karm lar.213
Harbiye Naz ve Genelkurmay Ba kan Enver Pa a, 24 Mart’ta Çanakkale’yi savunmak için özel bir ordu, Be inci Ordu’yu te kil etmeye karar vermi tir. Be inci Ordunun görevi gerek Gelibolu Yar madas gerek Çanakkale’nin Anadolu yakas na ç karma yapacak dü man ordusunu kar lamak, ilerlemesine f rsat vermeden denize dökmekti. Ayn gün Enver Pa a, bu ordunun Kumandanl görevini Limân Pa a’ya teklif etmi , Limân Pa a da yine ayn gün bu teklifi kabul ederek, bu göreve 24 Mart 1915’te Liman Von Sanders atanm r. 25 Mart ak am , yeni görev yerine gitmek üzere yola ç kan Sanders, stanbul’dan ayr larak, 26 Mart sabah Gelibolu’ya varm ve Be inci Ordu Karargâh burada kurmu tur.214
Be inci Ordu’nun emrinde bulunan birlikler;
- Çanakkale bölgesindeki 7. 9. ve 19. Tümenlerden kurulan, Balkan Sava ndan Yanya savunmas n kahramanlar ndan Esat Pa a’n n komutas ndaki 3. kolordu. Bu kolordunu kurmay ba kan da Fahrettin Altay’d .215 Bu kolordu Bolay r’dan ba layarak Gelibolu Yar madas korumakla görevli olup, karargâh yla Gelibolu’da bulunmaktayd .216
212
Birinci Dünya Sava ’nda Çanakkale Cephesi (Haziran 1914-25 Nisan 1915) V’inci Cilt I’inci Kitap, s. 193; Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Çanakkale Cephesi Harekât , 1’nci, 2’nci ve 3’ncü Kitaplar n Özetlenmi Tarihi (Haziran 1914- 9 Ocak 1916), s. 51-52.
213
Rudenno, a. g. e., s. 20.
214
Sanders, a. g. e., s. 83-87; Muzaffer Albayrak, “Çanakkale Muharebeleri’nde 5.Ordu’nun ikmali”, Osmanl ’n n Son Kilidi Çanakkale 2, Çaml ca Bas m Yay n, stanbul, 2012, s. 47; Sava tan önce ordunun itimi ve yeniden düzene konmas için ça lan Alman Generali ve Türk Mare al rütbesindeki Limon Von Sanders, ba nda bulundu u Birinci Ordudan al narak, Çanakkale bölgesinde kurulacak Be inci Ordunun komutan olacakt r; Ulu , Çanakkale Destan n 50. Y , s. 38.
215
Ulu , Çanakkale Destan n 50. Y , s. 38; Erickson, a. g. e., s. 112; Birinci Dünya Sava ’nda Çanakkale Cephesi (Haziran 1914-25 Nisan 1915), V’inci Cilt I’inci Kitap, s. 194.; Do aner, a. g. t., s.68.
216
Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Çanakkale Cephesi Harekât , 1’nci, 2’nci ve 3’ncü Kitaplar n Özetlenmi Tarihi (Haziran 1914- 9 Ocak 1916), s. 52.
Gelibolu Yar madas savunacak 3. Kolordu’nun 7. ve 9. Tümenleri k gözetlerken 19. piyade Tümeni de Eceabat yak nlar nda kolordu ihtiyat nda tutulacakt . Bu tümenin komutan Mustafa Kemal, kurmay ba kan ise zzettin Çal lar’d .217 Bu kolordunun 7. Tümeni Karargâh yla Gelibolu’da kurulu ve emrindeki jandarma ve di er birlikleriyle Bolay r hizas ndan Deliyan Liman (hariç), Koyun Liman (dâhil) aras Gelibolu Seyyar jandarma taburunca gözetlenmekte, koyun liman (hariç), A ldere (hariç) bölgesi de, 77. Alay’ n bir taburunca gözetlenmektedir.218 Bu tümenin kurulu unda 19, 20 ve 21’inci Piyade Alaylar görev alm r.219
3. Kolordu’nun 9’uncu Tümeni ise A ldere (dâhil)’den Gelibolu yar madas lar na koruma görevindedir.220 Azmakdere’den Seddülbahir’e kadar olan k sm temine memur edilen221 bu tümenin kurulu unda 19, 20 ve 21’inci piyade Alaylar görev alm r.222 Be inci Orduya ba olarak olu turulan 3.Kolordu’nun 19’uncu Tümeni ise Genel ihtiyat olarak Eceabat-Bigal bölgesinde bulunmaktayd .223 Kurulu unda 57’nci,72’inci,77’nci Piyade alaylar görev alm r.224 Bu tümenimiz yani 19. Tümenimiz, genel yedek olarak Bigal – Maltepe bölgesinde Yarbay Mustafa Kemal’in komutas alt nda bulunmaktayd .225
Be inci Ordu’nun 15’inci kolordusu ise karargâh yla Anadolu yakas nda Kalvert çiftli inde bulunmaktayd . Bu kolordunun komutan Tu general Weber, Kurmay Ba kan Tuveney olup, bu kolordu 11’inci ve 3’üncü Tümenlerden
217
Erickson, a. g. e., s. 112; Karata , a. g .t., s.20.
218
Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Çanakkale Cephesi Harekât , 1’nci, 2’nci ve 3’ncü Kitaplar n Özetlenmi Tarihi (Haziran 1914- 9 Ocak 1916), s. 52.
219
Esat Pa a’n n Çanakkale Sava Hat ralar , s. 39
220
Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Çanakkale Cephesi Harekât , 1’nci, 2’nci ve 3’ncü Kitaplar n Özetlenmi Tarihi (Haziran 1914- 9 Ocak 1916), s. 52.
221
Belen, Harp Akademisi 1934-1935 Tedrisat ndan Çanakkale Sava ’ndan Al nan Dersler, s. 37.
222
Esat Pa a’n n Çanakkale Sava Hat ralar , Yay. Haz., hsan Ilgar, Nurer U urlu, 2.bask , Örgün Yay nevi, stanbul, s. 39.
223
Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Çanakkale Cephesi Harekât , 1’nci, 2’nci ve 3’ncü Kitaplar n Özetlenmi Tarihi (Haziran 1914- 9 Ocak 1916), s. 52; Bayram Akça, “Mustafa Kemal’in Askerlik Hayat nda Çanakkale Sava lar ’n n Yeri”, Mu la Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi ( LKE), Atatürk’ün Do umunun 125.Y ve Cumhuriyetimizin 83.Y Özel Say , s. 109; Do aner, a. g. t., s.68.
224
Esat Pa a’n n Çanakkale Sava Hat ralar , s. 39.
225
Ulu , Çanakkale Destan n 50. Y , s. 40; Bu tümenin bir taburu Anafartalar bat sahilinde, tümen karargâh merbut k talar 57. Alay (Bigal ) da 72. Alay Bigal ark nda ve 77. Alay Maltepe’de bulunmaktayd . Belen, Harp akademisi 1934-1935 Tedrisat ndan Çanakkale Sava ’ndan Al nan Dersler, s. 37.
olu maktayd .226 Ezine havalisinde bulunan 11. ve stanbul’dan yollan lacak 3. Tümenden kurulacak 15’inci kolordu Alman E itim Heyetinden Albay Weber’in komutas nda bulunacakt .227
15’inci kolordunun 3’üncü Tümeni (32’nci, 46’nc Alay ve topçu taburlar ), Sar çal dolay nda, 31’inci Alay ve di erleri Hasileli – ntepe ve Kumkale bölgesinde, 39’uncu Alay ; Ç plak – Yeni ehir – Yeniköy bölgesinde olup, gerekti inde Truva Harabesi – Menderes Çay do usunda savunma düzeni alacakt .228
15’inci kolordunun 11’inci Tümeni ise 32’nci ve 127’inci Alay ve topçu birlikleriyle ntepe’de mevzilenmi olup ba lar yla P narba çevresinde, 126’nc Alay Mahmudiye Livecik, 127’nci Alay da Geyikli do usunda bulunmaktayd .229
lk etapta Trakya’da tutulacak 4’ncü ve 5’inci tümenlerden düzenlenen 2. kolordu da Be inci Ordu’nun emrinde bulunurken, daha sonra Trakya’daki 2’nci kolordunun karargâh ile 4’ncü Tümeni 5’nci ordunun emrinden ç kar lm , sadece 5’inci Tümen, 5’inci ordunun emrinde b rak lm r.230
Sonuç olarak çal mam n esas konusunun s rlar a aca dü ünceyle ayr nt ya inmeden de indi imiz Be inci Ordu, üphesiz kuruldu u andan itibaren Çanakkale Cephesi’nde önemli bir rol te kil etmi tir.
2.2. KÂZIM BEY’ N BE NC ORDU’NUN KURMAY