• Sonuç bulunamadı

KÂZIM BEY’ N BE NC ORDU’NUN KURMAY BA KANLI INA GET

KÂZIM NANÇ PA A’NIN ÇANAKKALE CEPHES NDEK ASKER FAAL YETLER

2.2. KÂZIM BEY’ N BE NC ORDU’NUN KURMAY BA KANLI INA GET

Kâz m Bey, Balkan Harbi’nin sona eri iyle 9 A ustos 1913 (R – 27 Temmuz 1329)’te Genel Karargâhtaki görevine geri dönmek üzere Roma sefareti Ata e

226

Birinci Dünya Sava ’nda Çanakkale Cephesi (Haziran 1914- 25 Nisan 1915), V’inci Cilt I’inci Kitap, s. 194

227

Ulu , Çanakkale Destan n 50. Y , s. 38.

228

Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Çanakkale Cephesi Harekât , 1’nci, 2’nci ve 3’ncü Kitaplar n Özetlenmi Tarihi (Haziran 1914- 9 Ocak 1916), s. 53.

229

Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Çanakkale Cephesi Harekât , 1’nci, 2’nci ve 3’ncü Kitaplar n Özetlenmi Tarihi (Haziran 1914- 9 Ocak 1916), s. 53.

Militerli ine tayin olmu tur.231 Askeri elçilik yapt bu görevinde, Osmanl Devleti Roma büyükelçisinin yan nda askeri aç dan da talya’n n durumunu ve tutumunu takip etmek ve hükümetine bildirmekten sorumlu olmu tur. Roma’da Ata emiliter olarak kald dört ayl k bir zaman diliminin ard ndan 18 Aral k 1913 tarihinde stanbul’a gelerek ba oldu u memuriyetinde yeniden i e ba lam r.232 stanbul’a gelen Kâz m Bey, 3 A ustos 1914 (R-21 Temmuz 1330) tarihinde 1’inci Ordu Erkan- Harbiyesi istihbarat k sm müdüriyetine tayin edilmi tir. 233

Yapt z çal ma esnas nda Çanakkale’de bu iki önemli siman n ad yan yana ilkez bu ordu esnas nda geçmektedir. lkez bu ordu esnas nda çal ma f rsat birlikte yakalayan ve Çanakkale Cephesi esnas nda da birlikte çal an bu ikili, bu cephe sonras nda da birlikte çal ma f rsat bulmu tur. kilinin muharebeler esnas nda ya ad klar olaylara, cephede çok yak nlar nda çal ma imkân bulan önemli isimlerin bu ikili hakk nda verdikleri ifadelerden Kâz m nanç’ n olaylar esnas ndaki tutum, davran ve verdi i ifadelerden yola ç karak Limân Pa a için Kâz m Bey’in ne kadar önemli oldu u bilgisine ula bulunmaktay z.234

Türklerin Ordu Komutan s fat yla General Liman Von Sanders, çal ma arkada lar tamamiyle Türklerden seçmeyi tercih etmi tir ki Türk artlar na uymayan bir Alman ölçütü kullanmak gibi bir hataya dü memesi için asl nda buna gerek vard . Bu ba lamda Kâz m Bey, özellikle akla gelen ilk isimdir ki, kendisi Türklerin komutan olan Alman Generaline 1918’in Ekim sonuna kadar yorulmak bilmeyen bir gayretle ve titiz bir kurmay efi olarak hizmet etmi tir.235

231

MSB Ar ivi, Kâz m nanç Pa a ahs Dosyas , Askeri Sefahat Belgesi; Ancak MSB Ar ivi tarihlerde daha çok kendi ar ivlerinde belirtilen tarihleri temel almam z gerekti ini belirttikleri için biz de bu ekilde MSB Ar ivinin bize gönderdikleri bilgileri öncelikli olarak alm bulunmakla birlikte farkl kaynaklarda belirtilen bilgileri de dipnot k sm nda belirtmi bulunmaktay z. Bu tarih baz kaynaklarda 10 A ustos 1913 olarak belirtilmi tir. Ta , a. g. t., s.41;Türk Parlamento Tarihi, C.2, s. 311; Süslü, Balc lu, a. g. e., s. 79; Türk

stiklâl Harbine Kat lan…, s. 125.

232

Ta , a. g. t., s. 42; 3 A ustos 1914’te 1. Dünya Sava ’n n ç kmas üzerine yurda ça larak 1’inci Haber alma ubesi, sonra da Harekât ubesi Müdürü olarak görevlendirildi. Türk parlamento Tarihi, C.2, s. 311.

233

MSB Ar ivi, Kâz m nanç Pa a ahs Dosyas , Askeri Sefahat Belgesi; Süslü, Balc lu, a. g. e., s. 79; Türk stiklâl Harbine Kat lan…, s. 125; Ta , a. g. t., s.15.

234

Mühlman, Er ch R. Pr gge, Fahrettin Altay, Hans Kanneng esser gibi tan klar n fadelerinden bu hükme ula bulunmaktay z.

Limân Pa a’n n kendisine bir Türk Kurmay Ba kan seçmesi, bir rivayete göre Almanlar ile Enver Pa a aras nda gerçekle en gizli bir görü menin sonucunda verilen bir karard r. Buna göre, büyük k talar ve birliklerin kumandanlar Alman olursa Erkân- Harp Reisi Türk olacak, kumandan Türk olursa Erkân- Harp Reisi Alman olacakt r.236

Kâz m Bey 3 A ustos 1914’te 1’inci ordu Erkan- Harbiyesi istihbarat k sm müdüriyetine tayin edildikten237 sonra, yakla k bir sene boyunca stanbul’da görev yapm r. 29 Kas m 1914’te Birinci ordu Erkân- Harbiye Harekât ubesi Müdüriyetine tayin edilen238 Kâz m Bey’in bu görevine haricinde, 8 Aral k 1914 tarihinde de kendisi ordu Erkân- Harbiye Riyâseti Vekâleti’ne atanm r. 10 Ocak 1915 tarihinde Limân Pa a, Birinci Ordudan Ba komutanl a yazd dilekçesiyle; Ordu Harekât ube Müdürü iken iki aydan beri Erkân- Harbiye Vekâleti’nde bulunan Binba Kâz m Bey’in asaleten onay istemi 239 ve Yarbay Kâz m Bey, 11 Mart 1915 (R-26 ubat 1330) tarihinde asaleten Birinci Ordu Erkân- Harbîyesi Riyâseti’ne tayin edilerek bu ordunun Kurmay Ba kanl na getirilmi tir.240

Kâz m Bey 7 Mart 1915 (R-22 ubat 1330) tarihinde kaymakaml a (Yarbay) terfi etmi tir.241 Bu süreçte Çanakkale Bo az ’nda yeni te kil edilecek olan Be inci Ordu’nun Ordu Komutan Limân Pa a’n n Kurmay Ba kan olarak Çanakkale Cephesinde242 çok yönlü bir ki ilik yap yla, hayati bir rol üstlenerek yer almaya ba layacakt r.

236

Ta , a. g. t., s. 45.

237

MSB Ar ivi, Kâz m nanç Pa a ahsî Dosyas , Askeri Safahat Belgesi; ayr ca Türk stiklâl Harbine Kat lan…, s. 125; Süslü, Balc lu, a. g. e., s. 79; Ta , a. g. t., 45.

238

MSB Ar ivi, Kâz m nanç Pa a ahsi Dosyas , Asker Safahat Belgesi.; Ta , a. g. t., 45.

239

Ta , a. g. t., s. 45-46.

240

MSB Ar ivi, Kâz m nanç Pa a ahsi Dosyas , Asker Safahat Belgesi. Ancak bu tarih baz kaynaklarda 11 Mart 1915’ten farkl olarak geçmektedir. Bu tarih 12 ubat 1915 olarak geçmektedir. Ta , a. g. t., s.46.; Türk Parlamento Tarihi, C.2, s. 312; Türk stiklâl Harbine Kat lan…, s. 125; Süslü, Balc lu, a. g. e., s. 79; Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, “Seçilmi Çanakkale Deniz Sava na Ait Belgeler”, Y l:62, S.132, s.395; Ancak MSB ile yapt z telefon görü memizde Kâz m Bey’in atama ve görevlendirilmesinde kendilerinin bize sundu u tarihlerin öncelikli olarak baz al nmas gerekti ini dile getirmi tirler.

241

Sanders, a. g. e., s. 87; Ta , a. g. t., s.46.

Yarbay Kâz m Bey, 28 Mart 1915 (R-15 Mart 1331)tarihinde Be inci Ordu Erkân- Harbiye Riyasetine tayin edilmi tir.243 Yarbay Kâz m Bey bu tarihte bu göreve atanm , 26 Mart’ta da Limân Pa a, Gelibolu’ya Yarbay Kâz m Bey ile birlikte gelmi se muhtemelen Yarbay Kâz m Bey, Gelibolu’ya geldikten sonra bu göreve atanm olmas gerekir.244 Bu görevleri esnas nda Yarbay Kâz m Bey, Seddülbahir Bölgesi’ndeki muharebelere kat lm bir hafta da kadar Saros Körfezi Kumandanl nda bulunmu tur.245

Limân Pa a, henüz stanbul’da oldu u s ralarda yani Çanakkale’ye gitmeden önce Birinci Ordu’da Kurmay Ba kan olarak seçti i Kâz m Bey’i, Çanakkale’ye gidece i zaman da kendi yan na alacak ve Kâz m Bey, bu yolculuktan sonra Be inci Ordu’nun Kurmay Ba kan s fat yla ikinci kez kurmayba kanl görevine atanarak Limân Pa a’ya ola anüstü hizmetlerde bulunacakt r.246 Limân Pa a, kendi yazm oldu u hat rat nda y llar sonra Kâz m Bey için; “… 1914 y n sonbahar n sonlar ndan beri kurmay ba kan m olarak sad kane yan mda bulunmu , baz

zorluklar bertaraf etmi , 5. Ordu’nun Kurmay Ba kan Albay Kâz m Bey…”247

Sözleriyle Kâz m Bey hakk nda neler dü ündü ünü ifade etmi tir.

Limân Pa a’n n bu ükran dolu sözlerinden ç kard z ey, daha önce Türkiye’ye hiç gelmeyen ve Türkiye’deki durumu incelemeyen Limân Pa a’ya248 Kurmay Ba kan s fat yla Kâz m Bey’in, Limân Pa a’n n kar la ço u zorlu süreçte kendisine yard mc oldu u, büyük bir vefayla yan nda bulundu u ve kendisine üphesiz büyük faydalar sa lad yönündedir.

243

MSB Ar ivi, Kâz m nanç Pa a ahsî Dosyas , Askeri Safahat Belgesi. Kâz m Bey’in Be inci Ordu Erkân- Harbiye Riyaseti’ne 28 Mart 1915’de atand bilgisine ula bulunmaktay z. Ancak ula z bilginin haricinde daha önce yap lan baz çal malarda Kâz m Bey’in Be inci Ordu’ya atand tarihle alakal bilgilere ula lamama r.; Türk Parlamento Tarihi, C.2, s. 311; Daha önce yap lan baz çal malarda ise bu tarih 15 Mart 1915 olarak geçmektedir. Süslü, Balc lu, a. g. e., s.79- 80; Türk stiklâl Harbine Kat lan…, s. 125; Kâz m Pa a’n n Be inci Ordu Kurmay Ba kanl ’na atand tarihe ait bilgi ve belge bulunamad belirten ve Liman von SANDERS’in görevini 24 Mart’ta ö renerek kabul etti i ve 25 Mart’ta Kâz m ( NANÇ) Pa a ile Gelibolu’ya yola ç kt dü ünülürse onun da Liman Pa a ile ayn tarihte bu göreve geldi i sonucuna ula an bir doktora çal mas nda bu atanma tarihi 24 Mart 1915 olarak kabul edilmektedir. Ta , a. g. t., s. 49

244

MSB Ar ivi’nin Askeri Safahat Belgesi’nde verilen bilgiye dayanarak bu ç kar ma ula bulunmaktay z.

245

TBMM Ar ivi, Sicil No: 188, Azayi Kiram na Mahsus Muhtasar Tercüme-i Hâl Varakas .

246

Sanders, a. g. e., s. 87; Ta , a. g. t., s.46.

247

Sanders, a. g. e., s. 262; Ta , a. g. t., s.46.

Bu ba lamda bu iki önemli sima henüz stanbul’da bulunduklar s rada Kâz m Bey, Limân Pa a’ya Mustafa Kemal’i takdim ederek gerek Çanakkale’nin kaderinde gerek Mustafa Kemal’in Çanakkale yolunda ilerde gösterece i ba ar lar için bir ba lang ca sebebiyet vermesi suretiyle Binba Kâz m Bey, üphesiz önemli bir rol sergilemi tir. Bu söylediklerimizin belki de en büyük kan , M. Kemal’in daha sonra Limân Pa a taraf ndan Çanakkale Cephesinde, cephenin kaderini de tirecek bir göreve atanm olmas r.

Seferberli in ilan s ras nda Sofya’da Ata emiliter olarak bulunan M. Kemal, sava içinde aktif bir görev alarak, vuru malara kat lmak istemi , bu suretle de Ba komutanl k Vekâleti’ne bu iste ini yazm r. M. Kemal an lar nda belirtti i üzere kendisinin bu iste ine kar k Ba komutanl k vekili yani Enver Pa a taraf ndan kendisine; “Sizin için orduda her zaman bir görev vard r; fakat Sofya

Ata emiliterli i'nde kalman z daha önemli say ld içindir ki, sizi orada

rak yoruz.” eklinde ince bir kar k verildi idir.249

Sava ta illa faal bir görev almak isteyen ve bu amaçla tekrar stanbul’a yazan M. Kemal, iste i ve srar neticesinde 20 Ocak 1915’te On dokuzuncu Tümen Komutanl ’na atand haberini alm r.250 Kendisine gelen telgrafta; “On dokuzuncu F rka Komutanl na atand z. Hemen stanbul’a geliniz.” denilmekteydi.251

Sofya’dan stanbul’a döndükten sonra stanbul’da kendisini “19’uncu Tümen Kumandan Mustafa Kemal” diye tan tana kadar böyle bir tümenin varl ndan, yerinden yurdundan kimsenin haberi yoktu. Bu tümen Liman Von Sanders’in ordusunda olabilir ihtimali üzerine, M.Kemal, Be inci Ordu Erkân- Harbîye Reisi Yarbay Kâz m Bey’e ula 252 ve kendisinden bilgi istemi tir. Erkân- Harbiye Reisi Kâz m Bey; “Bizim böyle bir tümenimiz yoktur, ancak III’ üncü kolordu baz

249

Gazi M. Kemal Atatürk, Atatürk’ün An lar (1917-1919), Bilgi Yay nevi, Ankara ubat 1982, s. 88-89; Akça, a. g. m., s.108.

250

Ayhan S. Bilba ar, Çanakkale 1915, stanbul Ocak 1971, s. 37; Akça, a. g. m., s. 109.

251

Atatürk, a. g. e., s. 90.

252

Bilba ar, a. g. e., s. 37; Yusuf Hikmet Bayur, Atatürk Hayat Ve Eseri Do umundan Samsun’a Ç na Kadar, Atatürk Ara rma Merkezi Yay nlar , Ankara 1990, s. 70-71; Falih R fk Atay, Çankaya (Atatürk’ün Do umundan Ölümüne Kadar), Pozitif Yay nlar , stanbul, s. 96-97; Ta , a. g. t., s.47.

yeni te kilât kurdu undan belki yeni bir tümen de kurmaktad r, bir kere oraya te rif

buyurursan z durum anla r” sözleriyle, yeni kurulan te kilat içerisinde böyle bir

tümenin var olabilece ini ve do ru olan n bu bilgiyi yerinden ö renebilece ini M. Kemal’e ifade etmi tir.253

M. Kemal henüz oradan ayr lmadan Kâz m Bey, kendisini Limân Pa a’ya takdim ederek, Çanakkale müdafaas n iki kilit adam n tan mas na vesile olmu tur. Bu tan ma esnas nda yap lan görü mede, Limân Pa a ve M. Kemal aras nda Bulgarlar n harbe girip girmeyece i hususunda enteresan bir konu ma geçmi tir.254

M. Kemal bu görü me hakk nda an lar nda Liman Von Sanders’in kendisini büyük bir incelik ve güler yüzle kar lad , kendisini tam kar na oturttu unu ve ona; “Hâlâ Bulgarlar sava a girmeyecek midir?” yönünde soru sordu unu kendisinin bu soruya; “Benim görü üme nazaran henüz girmeyeceklerdir” eklinde bir cevap verdi ini anlatmaktad r. Yine Limân Pa a’n n kendisine, bunun nedenini sordu unda kendisi; “Benim anlad ma göre Bulgarlar, Almanya’n n ba ar kazanaca na

inand kan tlar görmedikçe ve harp kendi topraklar na temas etmedikçe harbe

girmezler” cevab vermi tir. M. Kemal en son olarak kendisinin de Bulgarlar gibi

Alman ba ar na güveni olmad , Bulgarlar dü ündüklerinde hakl gördü ünü belirtmi ve bunun üzerine Limân Pa a aya kalkm ve Gelibolu Yar madas nda emri alt nda çal acak 19 uncu Tümen Komutan na izin vermi tir.

Böylece Çanakkale müdafaas n iki kilit adam bu atmosfer içinde Kâz m Bey, vas tas yla tan zaman gelip de kendisine yetki ve kuvvet vermesi gerekti i zaman Liman Von Sanders belki de M. Kemal’i bu ilk tan ma çerçevesi içinde

253

Bayur, Atatürk Hayat ve Eseri…, s. 70-71; Atay, a. g. e., s. 97; Kurmay Ba kan Kâz m nanç, Mustafa Kemal’e “Bizim kurulu lar z aras nda böyle bir tümen yok” cevab verdi. Kurmay Ba kan bir tahmin yürüterek; “Ama Gelibolu’daki 3. Kolordu’nun böyle bir birlik kurmay tasarlam olmas pek mümkündür. Oraya gitmek zahmetine katlan rsan z, herhalde gerekli bilgiyi elde edersiniz” demi tir. Mithat Atabay, “Çanakkale Sava lar S ras nda Mustafa Kemal”, Çanakkale Muharebeleri’nin daresi Komutanlar ve Stratejiler, (105-118) Ed., Lokman Erdemir, Kür at Solak, Çanakkale Valili i Yay nlar , Ankara ubat 2015, s.105; Ta , a. g. t., s.47.

dü ünece i için tereddüt gösterecek ama bu noktada da yine Kâz m Bey, durumun Mustafa Kemal lehine sonuçlanmas nda büyük bir paya sahip olacakt r.255

2.3. ÇANAKKALE CEPHES NDE BE NC ORDUNUN KURMAY