KÂZIM NANÇ PA A’NIN A LE TAR

Kâz m nanç Pa a’n n Yusuf Akçura vas tas yla Sovyetler Birli i’nden temin etti i bilgileri aile büyüklerinden ö rendikleriyle tamamlayarak yazd bu aile tarihini Hasan Fehmi nanç70, Pa a’n n yaz ndan okuyarak 1991’de K ltoprak’taki evinde torunu olan Ertu rul nanç’a dikte etmi tir. Notlar , ba klar ve listeleri, Ertu rul nanç’ n babas Üstün nanç’ n verdi i bilgilerden istifadeyle, Ertu rul

nanç ilave etmi tir. Olu turulan bu aile tarine göre;

Erivan - Karaba - Sofyan71 havzas nda sâkin Alyanakzâdeler’den Mehmed Bey. Mehmet Bey’in üç evlad olmu tur. K küçük ya ta vefat eden Mehmet Bey, Mehmet Re id Bey ve Ahmet Tevfik Bey ad nda iki evlada sahip olmu tur.

Mehmed Bey vefât edince o lu Ahmed Tevfik henüz 3 ayl k bir bebekmi . Ahmed Tevfik, 13 ya nda iken Rusya’ya geçmi , mektebe gitmi tir. Bu süreçte Ahmed Tevfik, Çar nezdinde bulunmu , zâbit olmu tur. Tedrîcen terfi etmi tir. Cirit müsâbakas nda Mîralay olmu tur. Bu s rada Mehmed Re id Bey de Rusya’ya

69

Kâz m nanç Aile Ar ivi. Kâz m nanç Pa a’n n Soy A ac EK 1’de verilmi tir.

70

Kâz m Pa a’n n ye eni.

geçerek birâderini bulmu tur. Ahmed Tevfik’in teklif ve srâr üzerine Mehmed Re id Bey de mââile Erivan’a gelmi tir. Sofyan’da yaln z Mehmed Re id Bey’in kay kalm r. Bu esnâda Ahmed Tevfik Bey, evlenerek Saadet isminde bir bayan alm r.

Ruslar n 1828 seferi72 meydana gelmi ancak Ahmed Tevfik Bey Osmanl taraf na geçmi ve arkî Bayezid’e gelmi tir. Bu esnâda çocu u olarak sadece Zehrâ Han m var imi . Bayezid’den Erivan’a mektup göndermi ve Mehmed Re id Bey’in âile ile hicret etmesini istemi tir. Bunlar da kâmilen Bayezid’e gelmi ler. Bu süreçte gelenler unlar imi : Mehmed Re id Bey. Van’da do an Mehmed Re id Bey’in do um tarihi bilinememekte yani meçhuldür. Mehmed Re id Bey’in e inin ad K z Han m’d r. Mehmed Re id Bey, üçü k z ikisi erkek olmak üzere be evlada sahip olmu tur. Mehmed Re id Bey’in çocuklar n isimleri;

Ümmü Esleme Han m, Sofyan’da do mu daha sonra Van’a geçmi tir. Zühre Han m, Sofyan’da do mu daha sonra Sofyan’a geçmi tir. Di er k Gül Han m o süreçte 3-4 günlük çocukmu . Van’da do an Gül Han m sonraki süreçte Diyarbekir’e geçmi tir. O lu Ali Sofyan’da do mu daha sonra Diyarbekir’e geçmi tir. O lu Sefer Bey de Sofyan’da do mu daha sonra Diyarbekir’e geçmi tir.

Ahmed Tevfik Bey’in de çocuklar n isimleri;

Ali Bey, smâil Bey Sofyan’da do mu ya am Sofyan’da ikamet ettirmi tir. Ahmed Tevfik Bey, Saadet Han m adl bir bayanla evlenmi tir.

Kâz m Pa a’n n büyük teyzesi Zehrâ Han m’d r. O süreçte 1-2 ya ndad r. olmas dolay yla bunlar 12 gün kadar Bayezid’de kalarak, bâdehû kâmilen Van’a gelmi ler. Van’da Mehmed Re id Bey bir hâne sat n alm ve burada kalm lard r. Muharebe bittikten sonra Ahmed Tevfik Bey, Mehmed Pa a vâs tas yla Istanbul’a gönderilmi tir. Bu s rada sâd ne ilticâs anlat p Van’a gelmi tir. Burada biraderinden ayr larak ayr bir evde bir müddet oturmu tur. Bu sürede Kâz m

Pa a’n n babas olan Sefer Bey’in e i Fatma Han m ve Hasan Bey73 dünyaya gelmi lerdir. te bu s rada Ali Bey 15 ya nda olarak Zehrâ Han m ile evlenmi tir. Dü ünü müteakip Ahmed Tevfik Bey mââ ile Erzurum’a, Mehmet Re id Bey de evi satarak kezâ mââ ile Ele gird’e gelmi tir. Burada74 Ahmed Tevfik Bey’in o lu Câfer Bey do mu tur. Bundan sonra Mehmed Re id Bey tekrar Van’a avdet etmi tir. Bu avdette Kâz m Pa a’n n halas75 Gül Han m 9 ya nda imi . Mehmed Re id Bey, Van’da bir ev alm r. Ümmü Esleme ilk Van’a geli inde gelin olup vefât etmi tir. Zühre’ye gelince, ikinci Van’a geli inde evlenmi ve vefât etmi tir.

Erzurum’a gelen Ahmed Tevfik Bey’in yan nda Mehmed Re id Bey’in o lu Ali Bey varm . Bilâhare Sefer Bey’i de yanlar na ald rm lard r. Sefer Bey Erzurum’da hastalan nca Mehmed Re id Bey gelerek onu alm ve Van’a getirmi tir. Bundan sonra Ahmed Tevfik Bey Erzurum’dan Istanbul’a ve müteakiben de Bosna’ya tâyin edilmi tir. Bosna’dayken Kâz m Pa a’n n teyzesi Zeyneb Han m, Mehmed Bey’le evlenmi ve Van’da bulunan Sefer Bey’i Bosna’ya celbetmi lerdir. Sefer Bey mü kilâtla gönderilmi tir. Sefer Bey, Istanbul’da hastalanm . Daha sonra, mütek id olan Mehmed Re id Bey habersizlikten dolay vefât etmi tir. Van’da bîkes76 kalan âileyi almak üzere Bosna’dan Sefer Bey Van’a gönderilmi tir. Peder77 âileyi alarak Erzurum’a getirmi tir. Burada Ahmed Tevfik beyin emrine tevfîken bir seneye yak n oturmu lard r. Zeyneb Han m bu s rada Erzurum’daym . Bâdehû Sefer Bey efrâd- âile ile Istanbul’a gelerek Ahmed Tevfik Bey nezdine inmi ler. Bu s rada Yüzba olan Ali Bey, tabur kâtipli i ve müteakiben alay emirli iyle Diyarbekir’e gelip âilelerini sonra ald rm lard r.78

Pa a’n n a abeyi, Ertu rul nanç’ n büyük dedesi Mehmed Re id Bey’e dedesinin ad verilmi tir.

73

Pa a’n n anne taraf n da ayn sülâleye mensûb oldu u anla yor, fakat akrabal k derecelerine dâir ba ka bilgi yok.

74

Erzurum’da m , Ele gird’de mi anla lm yor; ikincisi ise Ahmed Tevfik Bey’in e i Saadet Han m’ n kocas yla Erzurum’da de il de kay nbiraderiyle Ele gird’de bulunmas îcâbeder; Erzurum daha akla yak n ihtimal.

75

Bunun gibi Pa a’dan üçüncü ah s olarak bahsedilen ibâreler Hasan Fehmi Bey taraf ndan tavzih için eklenmi olsa gerektir.

76

Farsça bir kelime olup kimsesiz anlam na gelmektedir.

77

Kâz m Pa a’n n Pederi, Sefer Bey.

Âile târihinde iki Mehmed Re id Bey var: Birincisi yukar da hikâyesinden bahsedilen, Kâz m Pa a’n n babas n babas , Mehmed Bey o lu Mehmed Re id Bey; ikincisi Pa a’n n a abeyi, Ertu rul nanç’ n büyük dedesi, Sefer Bey o lu Mehmed Re id Bey. A da hakk nda bilgi verece imiz ki i Kâz m Pa a’n n

abeyidir. Ertu rul nanç Kâz m nanç’ n a abeyi Mehmet Re id Bey hakk nda;

“Babas Sefer Bey’in vazîfeli olarak oturdu u Diyarbekir’de do an Mehmed Re id Bey de küçük karde i Kâz m Pa a gibi asker, fakat harbiyeli de il, jandarma; karde ini yani Kâz m Bey’i harbiyeye göndermek için kendisi bundan ferâgat etmi . Mehmed Re id Bey, Birinci Dünyâ Sava ndan evvel am vilâyetinde vazîfe yapm .

Jandarma Yüzba iken, takviye kuvvet kalmad için ilk defâ olarak jandarman n

da cepheye gönderilmesi sûretiyle, birli inin ba nda Çanakkale cephesine gönderilmi tir. Bu esnâda Ertu rul nanç’ n dedesi, Hasan Fehmi Bey de çocuk olarak bir müddet yan nda bulunmu , ayn yatakta yatm lard r. Mehmed Re id Bey,

Çanakkale cephesinde vazîfeliyken Kolera salg na yakalanm . Üç y l bununla

mücâdele ettikten sonra 1918’de vefât etmi ve çocuklar n bak karde i Kâz m

Pa a’ya kalm r.

Mehmed Re id Bey karde inin aksine son derece yumu ak tabiyatl , ne eli, klasik kültürde iyi yeti mi , entelektüel, sûfî me repli birisiymi . Karde i Kâz m naç’la ortak noktalar her ikisi de daha çok arkada durmay tercih eden, ön plana

kmay sevmeyen ki ilik yap na sahip olmalar r.”79 Demektedir. Ertu rul nanç

Kâz m Bey’in a abeyi Mehmed Re id Bey hakk nda ya anan önemli bir hadiseyi bize öyle nakletmektedir. “ Dedem, Hasan Fehmi nanç bir gün yoldan geçen bir

Bektâ î dervi ini eve dâvet edip bir saat kadar onunla Farsça sohbet etti ini

anlatm . Büyük halam, k Fatma Nâdîde nanç da babas n klasik eserleri

okuyacak kadar Arapça ve iyi derecede Farsça bildi ini söylerdi. Ne eli ve yumu ak

ba olmakla berâber fazla tan nmaktan kaçan, mahcup bir kimse oldu u da

anlat lan Mehmed Re id Bey foto raf n çekilmesinden hazzetmezmi . Elde kalan

tek foto raf da daha dedemin gençlik y llar nda kaybolmu . Edirnekap Mezarl na

defnedilen Mehmed Re id Bey’in mezar da yol in aat s ras nda y lm r.”80

Kâz m Bey’in a abeyi Mehmet Re id Bey’in Arapça ve Farsça diline olan yatk nl akla Kâz m Bey’in de bu dillere vak f olma olas dü ündürmekle birlikte ancak bu durumu teyit edecek bir bilgiye ula bulunmamaktay z. Aile ile yapt z görü mede de aile bu hususta bize net bir bilgi verememi tir.

Çal mam zda de indi imiz Aile tarihi gibi, Kâz m nanç’ n ailesi ile yapt z görü me vas tas yla ula abildi imiz ve daha önce hiçbir yerde yay nlanmam bilgilerin ilkez bizim çal mam zda yer ald hususu bizim için son derece önem arz etmektedir. Aile ile yapt m görü mede Ertu rul nanç; “Kâz m

Pa a’n n kendi aile tarihini yazmas ndaki amac kendisinin Kürt kökenli olmad

bilgisini ispatlamak amaçl r. Çünkü Kâz m Pa a Diyarbak r’da eyh Sait isyan

bast rmakla görevli oldu u esnada smet nönü, Kâz m Pa a’n n Kürt oldu u için

Diyarbak r’a müdahale etmedi i, Kâz m Pa a’n n syanc larla i birli i yapt ,

Diyarbak r’ yakmad ve Diyarbak r insanlar bu yüzden korudu unu

belirtmi tir. Buna istinaden de Kâz m Pa a Kürt kökenli olmad ispatlama

ihtiyac duymu tur ki bu sebeple Aile tarihini olu turmak istemi tir.” 81Demektedir.

1.2. KÂZIM NANÇ PA A’NIN ÇANAKKALE CEPHES NE KADAR