Model-2 Analiz Sonuçları

2005 yılının ortalarından itibaren uluslararası tarım ürün fiyatlarında meydana gelen yüksek oranlı artışlar, birçok ülkede fiyatlar üzerinde enflasyonist bir baskı oluşmasına neden olmuştur. Dünya’da tarım ürünleri fiyatlarının artmasında etkili olan arz kaynaklı unsurlar arasında, küresel ısınmanın mevsimsel etkisiyle ürün arzında oluşturduğu kısıtlamalar, yağış miktarında görülen azalma, petrol ve benzeri girdi maliyetlerindeki artışlar yer almaktadır. Bunun yanında gelir artışlarına paralel olarak gıda talebinin yükselmesi, hububat türlerinden bazılarının alternatif enerji üretimi amacıyla kullanılması fiyatların yükselmesine neden olan talep kaynaklı unsurlar arasında yer almaktadır (Başkaya vd.,2008:2).

Gıda harcamalarının toplam tüketim harcamaları içindeki payı ile tüketici geliri arasında ters yönlü bir ilişki bulunmaktadır. Gelişmiş ülkelerde gıda harcamalarının toplam tüketim harcamaları içindeki payı düşükken, gelişmekte olan ülkelerde gıda harcamalarının toplam tüketici harcamalarındaki payı hala hissedilir şekilde yüksektir. Gelişmekte olan

ülkelerde tüketici enflasyonunun gelişmiş ülkelere nazaran daha hızlı bir artış göstermesine neden olmaktadır. Tarım fiyatlarının yükselmesi gelişmekte olan ülkeleri olumsuz bir şekilde etkilenirken, ihracat kapasitesi yüksek olan gelişmiş ülkeler ise dünya tarım piyasalarından yüksek gelirler elde etmeye devam etmektedir.

Dünya genelinde olduğu gibi Türkiye’de de tarım ürün fiyatlarının mevcut seyri enflasyon üzerinde önemli bir risk oluşturmaktadır. 2013 yılın tüketici enflasyonu sepeti içinde gıda ürün grubu %24.09 ile önemli bir pay almaktadır. Fiyatlardaki dalgalanmalar Merkez Bankası’nın kısa ve orta vadede enflasyon beklentisini tahminini güçleştirmektedir. Bu bağlamda fiyat dalgalanmalarının temel sebeplerinin anlaşılması, para ve maliye politikası uygulamalarına verdikleri tepkilerin yönünün belirlenmesi, sektöre yönelik uygulanan politikaların etkinliğini ortaya koymak bakımından oldukça önem taşımaktadır. Bu bölümde tarım ürün fiyatı ile enflasyon arasında uzun dönemli bir ilişkinin olup olmadığı her bir alt sektör için ayrı ayrı hesaplanmıştır.

Çalışmada enflasyon ile tarım ürün fiyatı arasındaki ilişkiyi teorik çerçevede ortaya koyan model;

Model-2: log 𝑃𝑖𝑡 = 𝛼0+ 𝛼1𝑙𝑜𝑔𝑇𝑈𝐹𝐸𝑖𝑡+ 𝜀𝑖𝑡 (3.13) olarak tanımlanmıştır. Model-2’de 𝛼1 katsayısı;

-Model-2’de 𝛼₁ > 1 olması durumunda tarımsal fiyatlardaki artış enflasyon oranındaki artıştan büyüktür ve fiyat aktarım mekanizmasının talep enflasyonu şeklinde olduğu,

-Model-2’de 𝛼1 = 1 olması durumunda tarımsal fiyatlar ile enflasyon oranındaki artışın eşit olduğu için enflasyonun yansız olduğu,

-Model-2’de 0< 𝛼₁ < 1 olması durumunda tarımsal fiyatlardaki artışın enflasyon oranındaki artıştan küçük olduğu,

-Model-2’de 𝛼₁ < 0 olması durumunda enflasyon oranındaki artışın enflasyon oranından küçük olduğu “maliyet-fiyat sıkıştırmasına” yol açtığı şeklinde yorumlanmalıdır (Zanias, 1998: 24).

Tablo-34: Model-2 için Panel Eşbütünleşme Test Sonuçları H U B U B A T

B Sabit Sabit ve trend

A Statistic Prob Statistic Prob

K Panel v-stat 3.262691 0.0006 -0.528214 0.7013

L Panel rho-stat -3.444929 0.0003 -0.558749 0.2882

A Panel pp-stat -3.959096 0.0000 -2.261343 0.0119

G Panel adf-stat -3.888927 0.0001 -2.398131 0.0082

İ Statistic Prob. Statistic Prob.

L Group rho-stat -1.400961 0.0806 1.057870 0.8549

Group pp-stat -3.642259 0.0001 -1.370836 0.0852

Group adf-stat -3.522026 0.0002 -1.739647 0.0410

Sabit Sabit ve trend

Statistic Prob Statistic Prob.

M Panel v-stat 3.685110 0.0001 1.130594 0.1291

E Panel rho-stat -6.614599 0.0000 -3.899187 0.0000

Y Panel pp-stat -8.393982 0.0000 -8.734945 0.0000

V Panel adf-stat -8.499544 0.0000 -9.518681 0.0000

E Statistic Statistic Prob. Prob.

Group rho-stat -2.468708 0.0068 -0.060178 0.4760

Group pp-stat -5.292977 0.0000 -5.711916 0.0000

Group adf-stat -5.866757 0.0000 -6.563453 0.0000

Sabit Sabit ve trend

Statistic Prob Statistic Prob.

S Panel v-stat 1.993423 0.0231 -1.568153 0.9416

E Panel rho-stat -3.393267 0.0003 -0.472495 0.3183

B Panel pp-stat -4.454706 0.0000 -2.949594 0.0016

Z Panel adf-stat -4.516009 0.0000 -3.025794 0.0012

E Statistic Prob Statistic Prob.

Group rho-stat -1.389255 0.0824 1.160631 0.8771

Group pp-stat -3.604599 0.0002 -1.548070 0.0608

Group adf-stat -3.585172 0.0002 -1.522549 0.0639

Tablo-34’de yer alan Model-2 panel eşbütünleşme test istatistik sonuçlarına göre bütün alt sektörler için tarımsal fiyatlar ile enflasyon arasında hem sabitte, hemde sabit ve trendli durumda uzun dönemli bir ilişkinin olduğu belirlenmiştir.

Model-2 için panel eşbütünleşme ilişkisi tahmin sonuçları Tablo-35’de verilmektedir. Tablo-35’de yer alan tahmin sonuçlarına göre, enflasyonun hububat-baklagil fiyatları üzerindeki etkisinin hem DOLS, hem de FMOLS tahmincisinde istatistikî olarak anlamlı ve pozitif olduğu görülmektedir. Panel DOLS ve FMOLS test sonuçları panel bazında değerlendirildiğinde; hububat-baklagil fiyatlarının işaretinin beklenildiği gibi pozitif ve istatistiksel olarak %1 düzeyinde anlamlı olduğu görülmektedir. Yani uzun dönemde her iki test sonucuna göre de enflasyondaki artışın, hububat-baklagil fiyatlarını panel genelinde pozitif bir şekilde etkilediği görülmektedir. Panel DOLS test sonuçlarına göre; panel

Bir başka ifade hububat-baklagil grubunda yer alan toplam 12 ürün genelinde enflasyondaki bir birimlik artışın fiyatlar üzerinde DOLS test sonuçlarına göre 0.62, FMOLS test sonuçlarına göre de 0,59 bir fiyat artışına neden olduğu belirlenmiştir. Her iki tahminci sonucuna göre de modelde 0< 𝛼₁ < 1 olduğundan; tarımsal fiyatlardaki artış enflasyon oranındaki artıştan küçük olduğu sonucu elde edilmiştir. Panel eşbütünleşme tahmin sonuçlarıürün bazında incelendiğinde; en yüksek katsayıya sahip olan ürünler arasında nohut, kırmızı mercimek ve arpanın yer aldığı görülmektedir.

Tablo-35: Model-2 İçinPanel Eşbütünleşme İlişkisi Tahmin Sonuçları

ÜRÜN

DOLS FMOLS

Coefficient t-Statistic Coefficient t-Statistic

H B Buğday 0.593570 10.37747 0.571934 4.950255 U A Arpa 0.700691 9.530439 0.681930 4.985243 B K Mısır 0.463696 17.27425 0.498894 5.900434 U L Pirinç 0.575928 7.312531 0.492695 4.131473 B A Çavdar 0.652011 12.11209 0.652060 5.155831 A G Yulaf 0.696602 12.22347 0.728216 5.873323 T İ Nohut 0.888155 25.82153 0.917371 6.724224 L Kuru fasulye 0.639034 9.888784 0.425466 3.594506 Kırmızı mercimek 0.754291 7.97444 0.666344 5.743786 Tütün 0.476800 5.237057 0.470079 4.638311 Şeker pancarı 0.413370 12.45639 0.418449 10.43490 Patates 0.536391 10.21377 0.500576 4.258361 Grup istatistik 0.615878 40.5364 0.585334 19.16533 Muz 0,323806 3,112807 0,475659 7,066415 İncir -0,078910 -1,19579 -0,03337 -1,81769 Üzüm -0,07620 -2,21308 0,020048 1,052395 M Portakal 0,165078 4,02033 0,164372 9,340833 E Mandalina 0,114108 3,280668 0,152038 5,645378 Y Limon 0,155228 2,571358 0,162801 5,835587 V Greyfurt 0,340329 3,818901 0,267312 9,455879 E Fındık 0,052291 0,582395 0,044533 1,664820 Ceviz -0,03719 -0,56922 0,087017 2,485605 Badem 0,084745 1,287283 0,085288 2,480947 Antep fıstığı -0,35923 -1,75073 0,140278 1,513839 Kayısı 0,215966 1,533263 0,211478 5,915488 Grup İstatistik 0,075002 4,179493 0,148121 14,61836 Domates 0,003751 0,303506 0,036359 0,425662 Hıyar 0,041532 1,456185 0,125808 1,358506 Biber -0,29417 -15,1721 0,060380 0,773097 S Bamya -0,39868 -22,5976 0,109739 1,228483 E Patlıcan -0,08785 -2,95298 0,077189 0,943451 B Kavun 0,158989 11,81389 0,111308 1,656479 Z Karpuz 0,075237 2,888537 0,075194 1,157542 E Fasulye 0,123098 6,242709 0,118511 1,410439 Soğan 0,112017 1,068122 0,085438 1,188001 Sarımsak 0,482323 9,943655 0,147307 1,816064 Pırasa 0,050846 1,339636 0,176118 2,295225 Havuç 0,089228 6,717786 0,047373 0,803013 Grup İstatistik 0.296930 0.303513 0,097560 4,346282

Meyve fiyatları ile enflasyon arasında eşbütünleşme ilişkisi tahmin sonuçları Tablo- 35’de verilmektedir. Tablo-35’de yer alan tahmin sonuçlarına göre, enflasyonunmeyve fiyatları üzerindeki etkisinin hem DOLS hem de FMOLS tahmincisinde %1 düzeyinde istatistikî olarak anlamlı ve pozitif olduğu görülmektedir. Panel DOLS ve FMOLS test sonuçları panel bazında değerlendirildiğinde; uzun dönemde enflasyondaki artışın, meyve fiyatlarını panel genelinde pozitif bir şekilde etkilediği görülmektedir. Panel DOLS test sonuçlarına göre; panel genelinde enflasyon katsayısı 0.08, FMOLS test sonuçlarına göre de 0.148 olarak bulunmuştur. Bir başka ifade meyve grubunda yer alan toplam 12 ürün genelinde enflasyondaki bir birimlik artışın fiyatlar üzerinde DOLS test sonuçlarına göre 0.08’lik, FMOLS test sonuçlarına göre de 0.148’lik bir fiyat artışa neden olmaktadır. Her iki tahminci sonucuna göre de modelde 0< 𝛼₁ < 1 olduğundan; tarımsal fiyatlardaki artış enflasyon oranındaki artıştan küçük olduğu sonucu elde edilmiştir. Panel tahminci sonuçları ürün bazında incelendiğinde en yüksek katsayısı olan ürünler arasında muz ve turunçgiller grubunun yer aldığı görülmektedir.

FMOLS tahmin sonuçlarına göre, enflasyonun sebze fiyatları üzerindeki etkisinin istatistikî olarak anlamlı ve pozitif olduğu görülmektedir. Panel FMOLS test sonuçları panel bazında değerlendirildiğinde; uzun dönemde enflasyondaki artışın, sebze fiyatlarını artırdığı görülmektedir. Panel FMOLS test sonuçlarına göre; panel genelinde enflasyon katsayısı 0.098, olarak bulunmuştur. Bir başka ifade sebze grubunda yer alan toplam 12 ürün genelinde enflasyondaki bir birimlik artış fiyatlar üzerinde FMOLS test sonuçlarına göre 0.098’lik bir fiyat artışına neden olmaktadır. FMOLS tahminci sonucuna göre modelde 0< 𝛼1 < 1 olduğundan; sebze fiyatlardaki artışın enflasyon oranındaki artıştan küçük olduğu sonucu elde edilmiştir. FMOLS tahminci sonuçlarıürün bazında incelendiğinde; en yüksek katsayısı olan ürünler arasında pırasa, sarımsak ve bamyanın yer aldığı görülmektedir.

Türkiye gibi uzun yıllar boyunca enflasyonist yapının hakim olduğu bir ülkede, enflasyonla mücadele için sektörel bazda politikalar üretilmesi gerekmektedir. Bu nedenle, sektörel fiyat hareketlerinde yaşanan farklılaşmanın reel sektör aleyhine sonuçlar yaratması, üretim, istihdam ve dış ticaret yapısının farklı olmasından kaynaklı farklı olumsuz yan etkilerin oluşması, iç ticaret hadlerindeki değişimlerinin sürekli analizlerinin yapılması Türkiye’nin uzun vadede enflasyon ile mücadelede başarılı olmasına sebep olacaktır. Ayrıca

geliştirilmelidir.

Türkiye’de enflasyon üzerinde baskı oluşturan tarım ürün fiyatlarındaki artışlar, kısa vadede üreticilerin lehine gibi görünmektedir. Oysaki uzun ve orta vadede fiyat genel düzeyindeki yükselmeler girdi maliyetlerini de artırarak üreticinin satın alma gücünü azaltırken, verimliliğinin düşmesine neden olmaktır. Ayrıca Türkiye’nin dış ticarete açık bir ülke olması nedeniyle de ithalat fiyatlarının yüksek seviyede olması, yurt için fiyatları üzerinde bir baskı oluşturmasına yol açmaktadır.

Gelişmekte olan ülke konumunda olan Türkiye’nin toplam harcamalar içinde gıda harcamaları payı yüksek olduğundan, özellikle gelir düzeyi düşük olan hanehalkı bu durumdan derin bir şekilde etkilenmektedir. Türkiye’nin ileriki yıllarda, dünya piyasalarından yurtiçi piyasalara kadar uzanan fiyat dalgalanmalarından olumsuz etkilenmesine engel olmak için kısa ve uzun vadede bir takım önlemler alması gerekmektedir. Bu bağlamda, Tarım Satış Kooperatifleri Birlikleri tarafından güçlü bir stok yönetimi yapılarak özellikle temel ürünlerdeyurtiçi talep gözetilerek dış ticarete gidilmeli ve ucuz girdi sağlamak amacıyla yapılacak ithalatları engellemek amacıyla ithalatta güçlü koruma önlemleri alınmalıdır.

Uzun vadede, gıda arzı güvenliğinin sağlanması için tarım işletmelerde verimliliği artıran stratejik üretim politikaları oluşturulmalı, enflasyondan korunması için tarımsal yatırım desteklenmeli ve tarımsal Ar-Ge hizmetlerine ağırlık verilmelidir. Ayrıca üreticilerin yaşanan olumsuz süreci kendi lehine çevirmek için yaptıkları uygulamalardan korunmak için yasal yaptırımlar ve önlemler hazırlanmalıdır. Böylece tekelci ve oligopolcü eğilimler engellenmiş olacaktır.

Tüm bunların yanında, Türkiye’de tarım ve gıda fiyatlarındaki artışların dünya piyasalarıyla paralellik göstermesi ve yurtiçi fiyatlarının uluslararası fiyatlara yaklaşması, Türkiye’nin tarım ve gıda ürünlerinde rekabet gücünü yükselterek tarımsal gelirini artırması için bir fırsat olarak görülebilir. Bunun için özellikle pazarlama standartlarına ilişkin yasal çerçevenin oluşturularak ihtisaslaşmış ürün borsalarının kurulması, lisanslı depoculuğun geliştirilmesi ve bu sayede ürün ticaretinde etkinliğin sağlanması, fiyat dalgalanmalarının olumsuz etkilerini gidermeye yönelik önem arz eden etken olduğu unutulmamalıdır.

İthalat fiyatlarındaki değişimlerin yurt içi gıda fiyatlarına ne ölçüde yansıdığının anlaşılması son dönemde gıda fiyatları enflasyonunda gözlenen artışın nedenlerini daha sağlıklı olarak değerlendirilebilmesi açısından önem taşımaktadır. Uluslar arası fiyatlardaki

mümkün olabilmektedir. Bu bağlamda Türkiye’de de tarım ve gıda fiyatlarında dünyadakine benzer eğilimlerin yaşanması için gıda güvencesinin sağlanması noktasında, konunun önemsenmesi gerekmektedir. Türkiye’de tarımsal üretimde anabilecek dar boğazların giderilmesive gelecekte yüksek seyretmesi beklenen tarım ve gıda ürünleri fiyatlarının olumsuz etkilerinin azaltılabilmesi açısından politika önerileri getirerek özellikle tarım ve gıda ürünlerinde rekabet gücünüyükseltilerek tarımsal ticaretten net fayda sağlamasının önemli birhedef olarak görülmesi gerekmektedir.