Mobbing davranışları kavramsal olarak güç farklılığına dayalı sistematik, tasarlanmış ve ısrarcı bir biçimde karşı tarafı sindirmek ve/veya incitmek, aşağılamak ve hor görmek; dışlamak ve yalnızlaştırmak; yok saymak ve görmezlikten gelmek için yapılan davranışların tümü olarak tanımlanabilir.248
Heinz Leymann, mobbing davranışlarını 5 farklı grupta 45 ayrı davranış olarak tanımlamıştır. Leymann tarafından tipleştirilen mobbing davranışları şu şekildedir:249
• Birinci Grup: Kişinin iletişim ve kendini ifade etmesini kısıtlayan davranışlar söz konusudur.
• İkinci Grup:Kişinin sosyal ilişkilerine saldırma şeklindeki davranışlar söz konusudur.
• Üçüncü Grup: Kişinin itibarına zarar veren davranışlar söz konusudur.
• Dördüncü Grup: Kişinin yaşam kalitesine ve mesleki durumuna yönelik davranışlar söz konusudur.
• Beşinci Grup: Kişinin sağlığını doğrudan etkileyen davranışlar söz konusudur.
Bir kimsenin yukarıdaki davranışlardan herhangi birine ya da tamamına maruz kalması kişinin yaşadıklarının mobbing olarak ifade edilebilmesi için yeterli değildir. Bu davranışların sistematik bir şekilde sürekli olarak gerçekleşiyor olması mobbingin şartlarından birisidir; ayrıca bu davranışlara maruz kalan kimsenin davranışta
246
Tınaz, a.g.e., s. 31.
247
Stale Einarsen, “The Nature and Causes of Bullying at Work”, International Journal of
Manpower, 20,1/2, 1999, ss. 16-27.
248
Bilge Akça ve Ayşe İrmiş, “Yıldırma Davranışının Algılama Boyutu: Üniversite Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma”, 14.Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi Bildiriler Kitabı,
bulunandan herhangi bir açıdan güçsüz olması ve kendini savunamayacak bir durumda olması bir diğer şart olarak belirtilir. Bir defalık olaylar ya da eşit güçteki kimseler arasındaki bu olayların yaşanıyor olması mobbingi doğurur. Einarsen & Skogstad son altı ay içinde olmuş, haftalık ya da ara sıra tekrarlanan davranışlara mobbing demektedir. Leymann’a göre ise, davranışın haftada bir tekrarlaması ve en az altı aydır devam ediyor olması gerekir.250
Leymann mobbing günlük yaşamda çok sık ortaya çıktığını belitmiş fakat bunları düzenli bir şekilde oluşmalarının zarar yol açacağını ifade etmiştir. Dolayısıyla mobbing kurbanına acı veren davranışların doğası değil; bu davranışların tekrarlanma sıklığıdır. Doğası itibariyle son derece masum görünen bu davranışlar sistematik bir şekilde ve kasıtlı olarak tekrarlandıklarında kurban için tehdit oluşturur.251
Mobbing davranışları içersinde yer alan davranışları ayrıntılı olarak şu şekilde gösterebiliriz:
1.5.1. Birinci Grup: İletişim ve İfade Biçimlerini Kısıtlayıcı Davranışlar
Olumsuz iletişim ile kişi küçük düşürülerek utandırılır Bu kategori içersinde şu davranışlar yer alır:
1. Kişinin kendini ifade etme fırsatı, üstü tarafından kısıtlanır. 2. Kişinin sözü sürekli kesilir.
3. Kişinin kendini ifade etme fırsatı meslektaşlarınca kısıtlanır. 4. Kişi azarlanmakta ve kişiye yüksek sesle bağırılır.
5. Kişi işiyle ilgili olarak sürekli eleştirilir. 6. Kişinin özel yaşamı sürekli eleştirilir. 7. Kişi, telefonla rahatsız edilir.
8. Kişi sözlü olarak tehdit edilir.
9. Kişiye yazılı tehdit mektubu gönderilir. 10. Bakışlarla ve jestlerle ilişki reddedilir.
249
Davenport, Schwartz ve Elliott, a.g.e., ss.17-19.
250
Helen Cowie, et. al., “Measuring Workplace Bullying”, Agression and Violent Behavior, 7, 2002, ss. 33-51.
251
11. İmalar yoluyla ilişki reddedilir.
1.5.2. İkinci Grup: Sosyal İlişkilere Saldırma Şeklindeki Davranışlar
Mobbingde asıl hedef, kişiyi yapılan baskılarla işyerinin dışına atmaktır. Yapılan baskılardan bunalan kurban haklı olarak iş yerinden kendi isteğiyle ayrılır ya da istifaya zorlanarak işten çıkartılır.252 Bu kategori içersinde şu davranışlar yer alır:
1. Kişinin etrafındaki insanlar kişiyle konuşmamaya başlar.
2. Kişi kimseyle konuşturulmaz ve görüşme hakkından yoksun bırakılır. 3. Kişi diğer çalışanlardan izole edilerek ayrı bir yerde çalıştırılır.
4. Kişinin meslektaşları ile konuşması yasaklanır.
5. Kişi yokmuş gibi hareket edilir ve haklarına, kişiliğine saygı gösterilmez.
1.5.3. Üçüncü Grup: İtibara Zarar Veren Davranışlar
Kişi mobbingci tarafından yapılan çeşitli davranışlarla bir topluluk içersinde utandırılır, sürekli alay edilir ve aşağılanır. Bu kategori içersinde şu davranışlar yer alır:
1. Kişinin arkasından kötü konuşulur.
2. Kişi hakkında asılsız dedikodular çıkartılır.
3. Kişi gülünç duruma düşürülerek, kişiyle alay edilir. 4. Kişiye akıl hastasıymış gibi davranılır.
5. Kişiye psikolojik bir incelemeden geçmesi için zorlama yapılır. 6. Kişinin herhangi bir özrüyle alay edilir.
7. Kişinin yürüyüşü ve sesi taklit edilerek alay edilir. 8. Kişinin politik görüşü ya da dini inançlarıyla alay edilir. 9. Kişinin özel yaşamıyla alay edilir.
10. Kişinin milliyetiyle alay edilir.
11. Kişi özgüvenini etkileyecek bir iş yapmaya zorlanır. 12. Kişinin çabası ve başarısı haksız bir şekilde değerlendirilir. 13. Kişinin kararları sürekli sorgulanır.
14. Kişi küçük düşürücü isimlerle çağrılır. 15. Kişiye cinsel içerikli imalarda bulunulur.
1.5.4. Dördüncü Grup: Kişinin Yaşam Kalitesine ve Mesleki Durumuna Yönelik Davranışlar
Mobbing genel olarak, çalışanların şerefi, doğruluğu, güvenilirliği ve mesleki yeterliliğine saldırıyla başlar.253
Mobbingde insanların mesleki ahlakını, imajını, yeteneklerini küçültücü davranışlar vardır. Bütün bunlar kişiye olan güvenin sarsılmasına neden olur. Bu durum kişinin mesleki kişiliğini tartışmalı hale getirir ve çevresinde bir güvensizlik halkası oluşturur.254 Güven eksikliği kişiyi ve yaptığı işi değersiz kılar. Bu ise benliğin kaybıdır. Bu kategori içersinde şu davranışlar yer alır:
1. Kişiye önemli görevler verilmemeye başlanır .
2. Kişiye verilen işler geri alınarak kişinin görevleri kısıtlanır. 3. Kişiye anlamsız görevler yaptırılır.
4. Kişiye yeteneklerinden daha düşük görevler verilir. 5. Kişinin işi sürekli olarak değiştirilir.
6. Kişinin öz güvenini etkileyen işler verilir. 7. Kişinin itibarını düşürecek nitelikte işler verilir. 8. Oluşan zararların faturası kişiye çıkartılır. 9. Kişinin işyerine veya evine hasar verilir.
1.5.5. Beşinci Grup: Sağlığı Doğrudan Etkileyen Davranışlar
Kurban duygusal, fiziksel ve psikolojik anlamda mobbingden etkilenir. Sağlığı bozulan kurban, kurtuluş yolu bulmakta güçlük çeker. Bu kategori içersinde şu davranışlar yer alır:
1. Kişi fiziksel olarak zor bir görev yapmaya zorlanır. 2. Kişiye fiziksel şiddet tehditleri uygulanır.
3. Kişi hafif şiddetle korkutulur. 4. Kişiye fiziksel olarak zarar verilir.
252
Davenport, Schwartz ve Elliott, a.g.e., s. 33.
253
Identification of Mobbing Activities, http://www.leymann.se/English/00003E.HTM., Erişim.01.05.2004.
254
5. Kişi cinsel olarak taciz edilir.
Bu gruplar içindeki davranış biçimlerinin hepsi aynı olayda görülmeyebilir. Bu eylemlerin herhangi birinin gerçekleştirilmesi bile örneğin tek başına bırakma ya da gayri medeni şekilde davranma biçimi de genellikle kabul edilemez bir durumdur.255
Ayrıca bu davranışların sistematik bir şekilde ve sürekli olarak yapılmasına dikkat edilmelidir. Çünkü bu davranışlar iş yaşamında pek çoğumuzun başına geldiğinde hoş görebiliriz. Önemli olan bunların kasıtlı ve sürekli olarak yapılışıdır.
Yukarıda sayılan faktörlerden de anlaşılacağı gibi mobbing kısaca; yaşı, ırkı, cinsiyeti, inancı, uyruğu veya bunlar dışındaki herhangi bir sebeple kurban olarak seçilen kişiyi rahatsız etmeyle başlayan ve şiddeti giderek artan, sistematik bir süreçtir.256