Olumsuz miras sözleşmesi olarak da adlandırılan mirastan feragat sözleşmesi, mirasbırakan ile olası bir mirasçı arasında ilerideki miras payından tamamen veya kısmen ivazlı veya ivazsız olarak vazgeçilmesine ilişkin bir sözleşmedir.525
Mirastan feragat sözleşmesi yapma hakkı kişiye sıkı sıkıya bir hak olduğu için ölüme bağlı tasarrufta bulunan tarafın sözleşmeyi bizzat kendisinin yapması zorunludur.
Buna karşılık, feragat eden taraf ölüme bağlı tasarrufta bulunmadığı için, genel kurallara göre temsilci kullanabilir.526
Mirastan feragat tam veya kısmi olabilir. Tam feragatte, feragat eden mirasçı ileride doğacak miras hakkından tamamen vazgeçtiği için mirasçılık sıfatını kaybeder.
Bir anlamda tam feragat eden mirasçı, miras açıldığında ölmüş gibi kabul edilir.527 Kısmi feragatte ise, feragat eden mirasçının miras payı azalır ya da (eğer feragatin konusu ise) saklı payın korumasından yararlanamaz; fakat mirasçılık sıfatı devam eder. Kısmı feragat, saklı payın korumasından vazgeçme şeklindeyse, feragat edenin altsoyunun saklı pay istemi saklı kalmak kaydıyla mirasbırakana istediği gibi tasarruf etme imkânı verir.
Ancak mirasbırakan tasarrufta bulunmamışsa, feragat eden, mirasçılık sıfatından vazgeçmediği için yine mirasçı olur.528
Mirastan feragat sözleşmesi bütün mirasçılarla yapılabilir. Bu anlamda mirasçının, mirasbırakana en yakın sırada veya ilk derecede olması gerekmez.
525 İnan/Ertaş/Albaş, s.259. Diğer tanımlar için bkz. Antalya, Mirastan Feragat Sözleşmesi, İstanbul 1999, s.28-29; Dalamanlı, Miras Hukuku ve Tatbikatı, (Feraiz Ahkamı), İstanbul 1983, s.167; İmre/Erman, s.196.
526 Dural/Öz, s.190.
527 Dalamanlı, s.167.
528 Kocayusufpaşaoğlu, s.301.
140 2. Şekli
Mirastan feragat sözleşmesinde, feragat eden tarafın iradesinin daha ön planda olmasına rağmen, yapılan tasarruf mirasbırakan ve onun terekesi üzerinde hukuki etkisini göstermektedir.529 Bu nedenle, feragatin sadece miras sözleşmesi ile yapılabileceği; aksi halde tasarrufun geçersiz olacağı ifade edilmektedir. 530
Mirastan feragat sözleşmesinin nasıl yapılacağına dair TMK’da ayrıca bir hüküm bulunmamaktadır. Ancak mirastan feragat sözleşmesinin resmi şekle tabi olduğuna ilişkin 11.02.1959 tarihli ve 16-14 sayılı YİBK, geçerliliğini koruduğu için mirastan feragat sözleşmeleri de resmi şekilde yapılmaktadır.
Sözleşmenin tarafları arzularını resmi memura aynı zamanda beyan edeceklerdir.
TMK’da belirtilen “aynı zamanda” terimi, resmi vasiyetnameler bakımından aranan işlemde birlik (unitas actus) ilkesine uygun olarak birlikte değil, birbirini takip eden bir biçimde, araya zaman girmeksizin beyanda bulunmalarını ifade etmektedir.
TMK m.533 hükmü uyarınca tarafların iradesini açıklamasından sonra resmi memur tarafların iradelerini bizzat yazar veya yazdırır. Resmi memurun yazısının elle veya makine ile olmasının bir önemi yoktur. Resmi memur tarafından hazırlanan yazılı metin, okunması için tarafları verilir. Okuma aşamasından sonra, taraflar resmi memur ve tanıkların huzurunda sözleşmeyi imza edeceklerdir. Tarafların imzasından sonra resmi memurun tarih koyup mirastan feragat sözleşmesini imzalaması gerekir.
3. Türleri
Mirastan feragat sözleşmesi ivazlı ve ivazsız olmak üzere iki şekilde yapılabilir.
Ancak aralarında, feragatin altsoya etkisi ve bazı hallerde mirasbırakanın borçlarından sorumlu olma dışında bir fark bulunmamaktadır.
529 Antalya, Miras, s.153.
530 Antalya, Feragat, s.143.
141
İvazsız mirastan feragat sözleşmesinde mirasçı, mirasbırakandan, onun sağlığında hiçbir bedel almaksızın, yasal mirasçılık sıfatından vazgeçer. Mirasbırakan ise sağlararası bir borç altına girmeksizin sadece karşı tarafın feragat beyanını kabul eder.
İvazlı mirastan feragat sözleşmesinde ise mirasçı, tereke üzerinde ileride doğması muhtemel hakkından, mirasbırakandan aldığı ya da alacağı bir bedel karşılığında feragat eder. Böyle bir sözleşme ile mirasçı, miras hukuku açısından, beklenen miras hakkından vazgeçmekte, bir ivaz karşılığı mirasbırakanın mirasçısı olmamayı kabul etmektedir.531 İvazlı feragat sözleşmelerinde, mirasbırakan hem feragat beyanını kabul etmekte hem de feragat edene karşı sağlığında bir ivaz ödeme borcu altına girmektedir.
4. Tarafları
Mirastan feragat sözleşmesi, mirasbırakan ile saklı paylı mirasçısı arasında yapılır ve mirasçının saklı pay ve miras hakkından vazgeçmesi sonucunu doğurur.532 Mirasbırakan saklı pay hakkına sahip mirasçılarının bu hakları saklı kalmak kaydı ile tek taraflı olarak malvarlığı üzerinde dilediği gibi tasarrufta bulunabileceği için saklı paylı mirasçıların dışındaki kimseler ile mirastan feragat sözleşmesi yapılmaz.
5. Hükümleri
a) Mirasbırakan Açısından
Mirastan feragat sözleşmesinde, ölüme bağlı tasarrufta bulunan kişi mirasbırakan olduğu için mirasbırakanın sağlığında mirastan feragat hukuki etkilerini doğurmaz.
531 İmre/Erman, s.197.
532 İmre/Erman, s.198.
142 b) Feragat Eden Açısından
Mirastan feragat sözleşmesi, sözleşmede miras hakkından feragat eden kimse açısından sağlararası bir tasarruftur. Bu anlamda feragat eden kimse, tasarruf ile mirasçılık sıfatını kaybetmektedir. Ancak mirasçılık sıfatının kaybedilmesi sadece tam feragat halinde olacağı için bu hüküm, sadece mirastan tam feragat halinde geçerlidir.
Kısmı feragatte ise, feragat eden kimsenin mirasçılık sıfatı devam etmektedir. Ancak bu kimsenin miras payı azalmakta ve saklı payın korumasından mahrum kalmaktadır.
Feragatin bozucu şarta bağlı olarak yapıldığı durumlarda, şartın gerçekleşmesi halinde feragat hükümsüz olur. Bu durumda mirastan tam feragatte, feragat eden kimse mirasçılık sıfatını kazanır; kısmı feragatte ise feragat sona erer.533
c) Feragatin Altsoya Etkisi
TMK m.528/3’e göre, “Bir karşılık sağlanarak mirastan feragat, sözleşmede aksi öngörülmedikçe feragat edenin altsoyu için de sonuç doğurur.” Bu nedenle, feragatin karşılıklı olduğu durumlarda, sözleşme feragat eden kimsenin altsoyunu etkileyerek,534 altsoyun feragat edenin yerini alarak mirasçı olmasını engelleyecektir. Buna karşılık, karşılıksız feragatin altsoya hiçbir etkisi olmayacak; bu nedenle feragat eden kimsenin yerine geçerek mirasçılık sıfatını elde edeceklerdir.
d) Tereke Alacaklılarının Hakları
Kural olarak mirastan feragat eden mirasçının, tereke borçlarından sorumluluğu bulunmamaktadır. Ancak feragat eden ve mirasçıları, TMK m.530 hükmü uyarınca mirasın açılması anında terekenin borçlarını karşılayamaması ve bu borçların mirasçılar tarafından ödenmemesi durumunda, tereke alacaklılarına karşı feragat için
533 Dural/Öz, s.198.
534 Aslan, Mirasçıların Vergi Borçlarından Sorumluluğu, MÜHF-HAD, Vergi Hukuku Toplantısı Özel Sayısı, C.7, S.3-4, 2011, s.145.
143
mirasbırakanın ölümünden önceki beş yıl içinde mirasbırakandan aldıkları karşılıktan, mirasın açılması anındaki zenginleşmeleri tutarında535 sorumludurlar.536
e) Hükümden Düşmesi
Mirastan feragat sözleşmesinin hükümden düşmesin, TMK m.529’da iki ayrı şekilde düzenlenmiştir. Buna göre öncelikle sözleşmenin belli bir kimse lehine yapıldığı durumlarda, bu kimsenin mirasçı olamaması halinde sözleşme hükümden düşmektedir.537
İkinci olarak mirastan feragat sözleşmesi herhangi bir kimse lehine yapılmamışsa, bu durumda sözleşme, en yakın ortak kökün altsoyu lehine yapılmış sayılır ve bu kimselerin mirasçı olamaması halinde sözleşme hükümden düşer.
H. VAKIF KURMA