Mevcut Ko1ullarda Tam Üyeli4in Türkiye’ye Etkiler

Türkiye’nin AB’ye üye olmas yeni ekillenen dünya düzeninde yer tutmas aç s ndan önem ta maktad r. Bu çerçevede Türkiye, Cumhuriyetin kurulu uyla Bat dünyas n n bir parças olarak kendini konumland rm ; Ckinci Dünya Sava sonras nda ise tesis edilmeye çal lan bar düzeninde uluslararas örgütlerin üyesi olarak bu konumunu peki tirmeye çal m t r. So uk sava sonras nda yeniden

ekillenen dünyada Türkiye’ye en yak n bölgesel güç ve birlik olan Avrupa Birli i içinde yer edinmesi de, k rk y ll k bir iradenin sonucu olacakt r413. Bu irade ile 1963 tarihli Ankara anla mas ile kurulan ortakl k ili kisi modeli a amal biçimde Türkiye’nin AB’ye tam üyeli ini öngörmü tür. Bu a amalardan sadece birisi olan gümrük birli inin yan s ra tar m ürünleri ticareti, hizmetlerin, i çilerin serbest

410 _{"EU-Turkey Relations", http://www.euractiv.com/en/enlargement/eu-turkey-relations/article-}

129678, (10.12.2007).

411 _{"EU-Turkey Relations", http://www.euractiv.com/en/enlargement/eu-turkey-relations/article-}

129678, (10.12.2007).

412 _{"EU-Turkey Relations", http://www.euractiv.com/en/enlargement/eu-turkey-relations/article-}

129678, (10.12.2007).

dola m ve yerle me hakk , Birli in di er ortak politikalar na Türkiye’nin zaman içinde kat l m ortakl n di er hedefleridir414.

Türkiye AB ile ortakl k ili kisi çerçevesinde, ekonomik bütünle me alan nda oldukça önemli bir mesafe kat etmi bulunmaktad r415. Mallar n serbest dola m yla ilgili olarak, Türkiye AB ile gümrük birli inin içindedir ve teknik engellerin kald r lmas alan ndaki mevzuat n da AB’ninkiyle uyumla t rmaya çal maktad r. AB’nin ortak ticaret politikas , rekabet politikas ve fikri mülkiyet alan ndaki politikas na uyum konusunda çok ciddi ad mlar atm , hatta Türkiye AB ile bütünle mesinin gümrük birli i ve sermayenin serbest dola m a amalar n n etkilerini de ya am olmas na ra men de gümrük birli i d ndaki a amalarda bugüne kadar bir ilerleme kaydedememi tir416. Ancak tam üyeli in gerçekle mesi durumunda birinci olarak, mallar n serbest dola m nda kotalar, miktar k s tlamalar ve gümrüklerde zaman kayb yaratan di er formaliteler ortadan kalkacak, ikinci olarak da, farkl teknik standartlar n kar l kl olarak tan nmas yahut ilgili kural ve tüzüklerin uyumla t r lmas yoluyla teknik engeller de tam üyelikle birlikte hukuken ve fiilen yok olacakt r.

Di er taraftan Türkiye ile AB aras ndaki ortakl k ili kisi çerçevesinde tesis edilen gümrük birli i nedeniyle faktör ak kanl n s n rland ran birçok hukuksal engeli ortadan kald r lm ise de, fiili durum tam üyelik halinden geridir. Tam üyelik halinde ise, Türkiye ile Avrupa Birli i aras nda idari engeller ya tamamen ortadan kalkacak, ya da günümüzde AB üyeleri aras nda oldu u gibi ihmal edilebilecek seviyeye inecektir417.

Avrupa Birli inde, ortak ticaret politikas Birli in yetki alan ndad r. Türkiye gümrük birli i nedeniyle AB’nin ortak d ticaret politikas n “ortak gümrük vergisi, üçüncü ülkelerle yap lan tercihli ticaret anla malar ve ticari korunma araçlar yla”

414 _{C çilerin serbest dola m için Ankara Anla mas mad. 12, Katma Protokol mad. 36; Yerle me}

hakk için Ankara Anla mas mad. 13, Katma Protokol mad. 41; Hizmetlerin serbest dola m Ankara Anla mas mad. 14, Katma Protokol mad. 41; Ula t rma Politikas Ankara Anla mas mad. 15, Katma Protokol mad. 42; Tar m ürünleri ticareti Ankara Anla mas mad. 11, Katma Protokol mad. 32–35.

415 _{Ege, s.94.} 416 _{Ege, s.98.}

417 _{Crfan Kaya Ülger, “Avrupa Birli i’nde Gelecek Tart malar ve “Türkiye Sorunu”, Türkiye-AB} li1kileri: Avrupa’n0n Geni1lemesi, Müzakere Süreci ve Bat0l0la1ma Sorunsal0, der. Ertan Efegil

aynen benimsemi tir. Kendisinden daha geli mi bir birlikle gümrük birli ine gitti i için kendi d ticaret politikalar ndan daha liberal olan AB d ticaret politikas n n benimsemek durumunda kalm t r. Yani Türkiye AB d ülkelere uygulayaca tarifelerde önemli bir indirime gitmi ve daha liberal politikalar uygulamaya ba lam t r418. Ancak, Gümrük birli inin i leyi iyle do rudan ilgili alanlar ba l alt nda bulunan ortak ticaret politikas , AB’nin üçüncü ülkelerle yürüttü ü ticari ili kileri belirleyen temel politika anlam na gelmektedir. Dolay s yla AB’nin ortak ticaret politikas nda gelecekte yapaca düzenlemeleri belirlendi i karar mercilerinde Türkiye’nin, oy hakk n n olmamas konuyla ilgili sadece bir dan ma mekanizmas öngörülmesi Türkiye’nin egemenlik kayb aç s ndan sorun yaratacakt r.

Türkiye, AB’ye tam üyeli i ile AB’nin, ortak ticaret politikas da dâhil olmak üzere her türlü ortak politika alan nda temsil ve oy hakk na sahip olacakt r. Dolay s yla da tam üyelik hedefinin gerçekle mesi ortak ticaret politikas yla ilgili olarak, teknik olmaktan çok siyasi yönü a r basan bu egemenlik kayb sorununu çözecektir. Avrupa Birli i karar organlar nda temsil ve oy hakk na sahip bir Türkiye ise uluslararas dengelerde hesap d kalmaktan kurtulacak, inisiyatif gücünü daha etkin kullanan bir ülke haline gelecektir. Yani Türkiye AB üyeli i üzerinden dünyayla bütünle me ve uluslararas rekabette etkin bir güç olma ans n güçlendirecektir419.

Türkiye’nin AB’den daha h zl ad mlar att bir alan sermayenin serbest dola m d r. Sermayenin serbest dola m gümrük birli i ko ulu olmamakla beraber, Türkiye’de sermaye hareketleri üzerinde k s tlamalar n 1989 y l nda, AB’de ise 1990 y l nda kald r lm olmas nedeniyle Türkiye ve AB aras nda sermaye hareketleri de serbesttir. Yani, Türkiye AB ile bütünle mesinin gümrük birli i ve sermayenin serbest dola m a amalar n n etkilerini ya am durumdad r420. Dolay s yla Türkiye’nin yapaca sadece Do rudan Yabanc Sermaye Yat r m giri i için gerekli ko ullar n yarat lmas d r421. Bu itibarla olu an güven ortam nda sermaye kaç n n büyük bölümünün ülkeye geri dönmesi sa lanm olacak, dolay s yla Türkiye’nin

418 _{Özer, s.143.} 419 _{Akdo an, s.59.} 420 _{Ege, s.98.}

borç, oran n dü mesiyle birlikte, ülke gelecekte çok daha fazla sermaye ithalat yapabilecektir422.

Türkiye, AB’ye üye olmas n n sonucunda Cspanya ve Yunanistan örne inde de oldu u gibi Türkiye’ye yabanc sermaye giri inde patlama olmas yla birlikte, hem Avrupa Birli i’nin kendisinden, hem de dolayl olarak üyelik vizyonun katk s yla ekonomik faydalar sa layacakt r. Bu, özellikle yabanc sermaye ve yat r m çekme noktas nda Türkiye’nin ekonomik durumunu rahatlat c bir etki yapacakt r. Türkiye’nin d ticaretinin %50’si, yabanc yat r mlar n %65’i AB üyesi ülkeler olmas , asl nda Türkiye’nin ekonomik aç dan en ciddi partnerinin AB üyeleri oldu unu göstermekle birlikte, Türkiye’nin, AB’ye üyeli inin gerçekle mesi sonucunda Orta Asya’dan Ortado u’ya kadar birçok ülkeden yabanc sermayeyi çekece ini de göstermektedir423.

Avrupa Birli ine tam üyelik süreci nedeniyle uygulamaya aktar lan kurumsal reformlar ve buna paralel olarak ortaya ç kan siyasal istikrar, yabanc sermaye yat r mlar ba ta olmak üzere, giri imciler için yeni f rsatlar yaratacak bu süreç, Türkiye’de üretim verimlili i ve bunun sonucu olarak da fert ba na dü en milli gelirde büyük bir art a neden olabilecektir. Bu çerçevede en belirgin de i im, ekonomi içerisinde, hizmet sektörünün pay n n artmas , sanayinin pay n n mevcut düzeyini korumas ve tar m n pay n n dü mesi eklinde gerçekle ecektir. Tam üyelikle birlikte Avrupa kökenli yabanc sermaye yat r mlar n n Türkiye’de artmas beklenmektedir. Dolay s yla bu durum, bir yandan Türk ekonomisinin rekabet gücünü olumlu yönde etkilerken, di er yandan da Avrupa Ekonomisinin gelecek y llarda büyük ihtiyaç duyaca kalifiye eleman n yeti mesini sa layacakt r424. Bu çerçevede e itim ve ö renim imkânlar ve kalitesi daha da artacak hatta bu e itim ve ö renimin artmas n da devaml zorlayacakt r425.

AB’nin ortak politikalar aras nda Türkiye’yi en fazla etkileyecek olan ortak tar m politikas na uyumdur. AB’nin tar m sektörü ile kar la t r ld nda Türkiye’de

422 _{Dervi ve di erleri, s.123.} 423 _{Akdo an, ss.61–62.} 424 _{Ülger, s.95.}

425 _{Ergün Sönmez, Türkiye ve Avrupa Birli4i:Türkiye’nin AB’ye Üyelik Sürecinde Devam Eden} Problemleri, Tevn Yay nlar , Cstanbul, 2005, s.78.

tar msal üretimin verimi dü üktür, idari yap lar da n kt r ve etkili bir denetim mekanizmas mevcut de ildir, hatta tar m çal anlar n n sosyal haklar na yönelik bir politika da bulunmamaktad r426. Genel olarak bak ld nda Türk tar m politikalar AB’nin Ortak Tar m Politikas ’n n uygulad yakla ma do ru yol almaktad r. Türkiye bu sektörde AB’yle önemli bir ticaret fazlas bulunan tek aday ülkedir. Çünkü Türkiye’de, i gücünün büyük bir k sm resmen tar mda istihdam edilmesine ra men di er Orta ve Do u Avrupa ülkelerine (özellikle Polonya ve Romanya’ya) benzemekle birlikte, Türkiye bu sektörde AB’nin göreli olarak aç k oldu u ürünlerde uzmanla t için AB’yle bu alandaki ticaretinde önemli bir fazlal k veren tek aday ülke konumuna gelmi tir. Ayr ca, yine Orta ve Do u Avrupa ülkelerinden farkl olarak, Türkiye baz tar m ürünlerini uzun zamand r AB’den de daha fazla korumu olmas nedeniyle, üyelik bu sektörde koruma kayb na yol açacakt r427.

Tar m ayn zamanda Türk ekonomisinin ikili yap s n da yans tmaktad r: AB’ye yap lan büyük miktarda ihracat, göreli olarak küçük bir modern sektör taraf ndan gerçekle tirilirken, istihdam n ço unu sa layan di er kesim rekabetçi olmamas nedeniyle sektörün geli mesine ili kin görünüm de belirsizlik içermektedir. AB üyeli i sektörün geli mesine ili kin belirsizli i ortadan kald racak, özellikle dü ük i gücü maliyetlerinin hala bir fark yaratt ender alanlar aras nda yer alan taze meyve ve sebze alt sektörlerinde önemli büyüme f rsatlar getirecektir428.

Di er yandan Avrupa Birli i verdi i destek primleriyle üye ülkelere do rudan yard mda bulunmaktad r. Özellikle tar m politikalar için önemli oranda bütçede pay ay ran AB, süt ürünleri ve hayvanc l k için de desteklemede bulunmaktad r. Bu aç dan Türkiye’nin üyeli i de çiftçilerin destek görmesi aç s ndan bir aç l m sa layacakt r429. Ayr ca tam üyelikle birlikte Türkiye, u ana kadar yararlanamad AB’nin Tar msal Garanti Fonu (FEOGA), Bölgesel Kalk nma Fonu, Avrupa Sosyal Fonu gibi fonlar ile k smen faydaland Akdeniz Fonu, Avrupa Yat r m Bankas kaynaklar ndan di er üye ülkeler gibi faydalanabilecektir430.

426 _{CKV, 2004, s.39.}

427 _{Dervi ve Di erleri, s.91.} 428 _{Dervi ve Di erleri, ss.114–115.} 429 _{Akdo an, s.62.}

AB’nin Türkiye’yi en çok etkileyecek olan, ortak bir politika olmay p daha çok koordinasyon içeren politikas ise bölgesel politikad r. Türkiye, AB üyeli i ile birlikte AB’nin yap sal fonlar ndan, kalk nmada yava ilerleyen bölgelerini ekonomik ve sosyal yönden uyumla t rmak ve mevcut yap sal sorunlar n n çözümü için finansman sa layacakt r. Ancak bu kaynaklar n kullan lmas yla sa lanacak ekonomik ve sosyal geli imin sonuçlar orta ve uzun vadede görülece inden, üye olur olmaz milli gelirin k sa sürede artmas beklenmemelidir431.

Daha ileri bir bütünle me biçimi olarak ekonomik ve parasal birli in içinde yer almak da Türkiye’yi önemli biçimde etkileyecektir. Çünkü Türkiye’nin ekonomik yap s n n para birli inin çekirde ini olu turan ülkelerin ekonomisine göre farkl olmas d r. Yani, optimum para birli i teorisinin ko ullar ndan birinin, Türkiye örne inde oldukça eksik kalmas d r. Bu faktör, para birli inin Türkiye aç s ndan maliyetini artt ran bir faktör olmas na ra men, AB üyesi olmu , dolay s yla mal ve sermaye hareketleri artm bir Türkiye’de ulusal para politikas n n imdikine göre daha az etkili olmas söz konusudur. Bu itibarla AB üyeli inden sonra Türkiye’nin para birli ine girme konusunda istekli ve ciddi oldu unu belirtmesi, birbiriyle tutarl olmayan politikalar izlememesi ve böylece istikrarl kur için gerekli zemini haz rlamas d r. Bu zemin haz rl , bütçe aç klar n n borç yükünün ve enflasyon oran n n Maastricht K staslar ’na uygun bir süreç içine girmesi demektir432. Bu süreçte Türkiye’nin en çok zorlanaca alan, bütünle menin ekonomik ve parasal birlik a amas na geçi te Maastricht k staslar na uyum yapman n yarataca daralt c etki olacakt r433.

AB’nin ortak politikalar n n uygulanmas n sa layan bir bütçesi bulunmaktad r ve ayn zamanda AB’nin ortak politikalar n n harcamalar na ayr lan bütçe gelirleri, AB’nin ortak politikalar ndan sa lanmaktad r. Bu çerçevede Üye ülkeler, ortak gümrük vergisi gelirlerini, tar m ürünleri ithalat ndan elde ettikleri gelirleri, KDV gelirlerinin bir bölümünü ve GSYCH’lerinin %1,2’yi geçmeyecek bir

431 _{CKV, 2004, s32.}

432 _{Mehmet U ur, “Dünya Paras Olarak Avro’nun Kaderi ve AB Üyeli inin Türkiye Ekonomisine}

Muhtemel Katk lar ”, Müzakerelerden Üyeli4e:AB-Türkiye Gündemindeki Sorunlar, Agora Kitapl , Cstanbul, 2005, ss.123–124.

bölümünü AB bütçesine aktarmaktad rlar434. Günümüzde Avrupa Birli i bütçe harcamalar n n büyük bir bölümü tar m sübvansiyonlar ve geri kalm ülkelerin ve bölgelerin kalk nma finansman için kullan lmaktad r435. Di er iç politikalara ait harcamalar (Ar-Ge politikas , sanayi politikas , enerji politikas , çevre politikas gibi koordinasyon öngören politikalar n harcamalar ), d politikaya ili kin harcamalar, AB kurumlar n n i lemesine yönelik harcamalar hep AB bütçesinden kar lanmaktad r.

Türkiye’nin AB’ye üyeli i halinde AB bütçesine katk s Devlet planlama Te kilat ’n n yapm oldu u bir çal mas na göre, 2014 y l nda 6 milyar Euro olacakt r436. Türkiye’nin y ll k %6 büyüme h z n sürdürmesi halinde bu rakam, 2020 y l nda 9 milyar Euro düzeyine yükselecektir. 2004 May s ay nda gerçekle en geni lemenin ard ndan bütçe harcama kalemlerinde yenilenme yap lmas konusunda üye ülkeler aras nda genel bir uzla ma e iliminin ortaya ç km olmas d r. Bir yandan bütçe harcama kalemlerinde tar m sübvansiyonlar ve bölgesel kalk nma fonlar pay n n dü ürülmesi, di er yandan ara t rma-geli tirme ve d yard m oran n n artt r lmas ve aday ülkelere yap lacak tahsisat n azalt lmas tart lmaktad r. Tüm bu geli melerin sonucu olarak Türkiye’nin tam üyelik maliyeti, önümüzdeki y llarda, hem Türkiye ekonomisinde kaydedilecek geli meler, hem de AB’nin politikalar nda ve bütçe harcama kalemlerinde yenilenme yap lmas e ilimi nedeniyle beklenenlerden çok daha dü ük düzeyde gerçekle ecektir437.

Ekonomik düzeyde AB, Türkiye ekonomisinin en önemli hareket alan n olu turmaktad r. Bu çerçevede AB’nin Türkiye’nin ekonomik olarak büyümesine ve geli mesine katk s hem günümüzde hem de gelecekte çok önemlidir438. AB bütünle mesinin mevcut kurallar n n tümü i ler hale getirilerek AB’ye tam üye olmak Türkiye’ye çok olumlu etki yapacak olmakla birlikte, kendisi çe itli s k nt larla bo u an, henüz son geni lemesini hazmedememi ve tek para birimini tam oturtamam bir AB’nin, Türkiye gibi büyük bir ülkenin tam üyeli in tüm

434 _{Ayr nt l bilgi için bkz. Karluk, 2005, ss.603–617.} 435 _{Ülger, s.93.}

436 _{Devlet Planlama Te kilat Müste arl , 2004.} 437 _{Ülger, ss.94–95.}

unsurlar içine girerek getirece i yükü ta mas mümkün görünmemektedir. Bu nedenle böyle bir senaryonun gerçekle me olas l çok yüksek de ildir.

3.2.3.Kal0c0 Koruma Tedbirlerinin Uygulanmas0 Durumunda Türkiye’nin