ÇIKAN TEMEL SORUNLAR
3.1.1. K0br0s Sorunu ve Gümrük Birli4i’ne Yans0malar
Türkiye AB ili kilerini etkileyen önemli unsur K br s sorunu olmu tur. K br s meselesi sorunun geçmi i, siyasi ve hukuki boyutlar itibariyle Türkiye AB ili kileri çerçevesinde do rudan ilgili olmasa da Yunanistan’ n, Türkiye’nin ve K br s’ n Avrupa Birli iyle olan ili kileri nedeniyle Avrupala ma sürecinin zaman içinde yads namaz bir parças olmu tur313. K br s’ n Avrupa Birli i ile ili kisi 19 Aral k 1972’de imzalanan Ortakl k Anla mas yla ba lam t r. 1994 y l nda, Yunanistan’ n ba kanl döneminde, Korfu’da yap lan Avrupa konseyi K br s AB ili kilerini incelemi ve sonuç bildirgesinde K br s meselesi çözülse de çözülmese de Güney K br s’ AB’ye tam üye kabul edece ini aç klam t r. 15 Temmuz 1997’de yay mlanan Gündem 2000 de bu karar bir kez daha onaylanm t r. Avrupa Birli i
313 Fulya Kip-Barnard, “So uk Sava ve Sonras nda Türkiye-AB Cli kileri”, So4uk Sava1 Sonras0nda Avrupa ve Türkiye, Der. Cem Karadeli, Ayraç Yay nevi, Ankara, 2003, s.239.
Konseyi’nin Aral k 1997 Lüksemburg zirve toplant s nda Gündem 2000 Paketi önerileri nda geni leme sürecine içlerinde Güney K br s’ n da yer ald , toplam 11 aday üye dâhil edilirken, Türkiye AB’nin geni leme sürecinin d nda b rak lm , Mart 1998’de Güney K br s-AB tam üyelik görü meleri ba lam t r314.
Türkiye, K br s ad na Güney K br s Rum Kesimi ile AB’nin tam üyelik görü melerini ba latmas na itiraz etmi tir. 1960 y l nda kurulan K br s Cumhuriyeti’nin kurucu hukuku unsurlar ndan olan Londra ve Zürih Anla malar ndaki amir düzenlemeler, AB taraf ndan K br s ad na muhatap al nan Güney K br s Rum Kesimi’nce köklü bir ekilde ihlal edilmi , Türk Kesiminin (KKTC) ve garantör Devletlerin haklar hiçe say lm t r315. Zira K br s’ n ki ili inin salt Rum Kesimi taraf ndan temsil edilemeyece i, üstü örtülüde olsa K br s’ n kuzeyinde hukukun öngördü ü co rafi, demografik ve kamu otoritesi unsurlar na bütünüyle sahip olan Kuzey K br s Türk Cumhuriyeti’nin varl , K br s’ n ki ili inin temsilinde sadece Güney K br s Rum kesimi’nin temsil yetene ine sahip olmad n göstermektedir316. Ayr ca, sorun çözümlenmeden Güney K br s Rum kesimi’nin AB’ne tam üye olarak al nmas , sorunun AB sürecine yans t lmas na neden olabilecektir. Bu nedenle, Fransa, Hollanda gibi baz AB üyeleri, sorun çözümlenmeden K br s’ n AB’ne tam üye olarak al nmas n n, sorunun AB sürecine yans t lmas na neden olabilece ini savunmaktad rlar317.
K br s’ n Türkiye aleyhine i leyen uluslararas bir sorun haline getirilmesinin dönüm noktas , 1999’daki Helsinki Zirvesi kararlar d r. Türk hükümetinin, bu Zirve’de K br s konusunun AB gündemine ta nmas n kabul etmesi, K br s
314 Müftüler Baç, s.49.
315 1959 Londra ve Zürih Anla1malar0:
K br s Cumhuriyeti’nin Temel Yap s ;
Md. 8: “K br s Cumhuriyeti’nin, Yunanistan ve Türkiye’nin birlikte üye olduklar uluslararas
kurulu lar ve ittifaklara kat lmas veya Ek I’de tan mlanan savunma ve güvenlik meseleleri hariç, Cumhurba kan ve Cumhurba kan Yard mc s , gerek ayr ayr gerek birlikte, d i lerine taalluk eden herhangi bir yasa veya karar üzerinde nihai veto hakk na sahip olacaklard r”.
1960 Garanti Anla mas :
Md.1: “(K br s Cumhuriyeti) her ne ekilde olursa olsun herhangi bir Devletle k smen veya bütün
olarak siyasi ve ekonomik bir birli e girmemeyi taahhüt eder”.
Md.2: “Benzer ekilde, Yunanistan, .ngiltere ve Türkiye’de kendilerini ilgilendirdi i ölçüde,
do rudan veya dolayl olarak K br s Cumhuriyeti’nin herhangi bir Devletle birle mesini veya Ada’n n bölünmesini amaçlayan bütün faaliyetleri yasaklamay taahhüt ederler”.
316 Reçber, 2001, ss.150–151. 317 Müftüler Baç, s.46.
konusunun318 Ada’daki Türk halk ve Türkiye’nin ç karlar na uygun dü meyen bir yola girmesine neden olmu tur319. Avrupa Birli i, Türkiye’den K br s adas nda mevcut olan sorunun çözülmesi için ad mlar atmas n , AB 2004 y l sonuna kadar iki ülke aras nda tam üyeli e engel te kil edebilecek sorunlar n çözülememesi halinde, bu sorunlar n Uluslararas Adalet Divan yoluyla çözümlenmesini sa lanmas n aç kça ifade etmi tir320.
Gerek adayl gerçekle tirilen Aral k 1999 Helsinki Zirvesinde gerekse Türkiye’nin yükümlülüklerini AB taraf ndan saptayan Kat l m Ortakl Belgesi’nde (2000), K br s’ n, Türkiye’nin üyelik sürecinde hukuki bir “ko ul” de il, “siyasal diyalogun bir unsuru oldu u” aç kça belirtilmi se de. Türkiye’nin AB’ye özellikle 1980’lerden sonra gösterdi i “a r ba lanma iste i” do al ve kaç n lmaz olarak, Avrupa Birli i’ne K br s konusunu istedikleri yönde “çözme” olana n vermi tir321. Aral k 2002 Kopenhag zirvesi’nde Türk hükümet lideri’nin “…K br s sorunu ve AB sorunu bir bütündür” aç klamas n yapmas ile köklü bir siyaset de i imini gerçekle tirmi tir. AB taraf , y llard r u ra t fakat Türkiye’ye yapt rtamad bu de i imden yararlanarak, K br s sorununun “çözümünü”, Türkiye’nin üyelik sürecinin önüne hukuki bir ko ul olarak ilk kez getirmi , 2002 sonras n n de i ik a amalar nda da, K br s AB süreci önündeki vazgeçilmez ko ul olma özelli ini devam ettirmi tir322.
Birle mi Milletler taraf ndan da resmen tescillenen, adan n fiilen bölünmü lü ünden kaynaklanan sorunlar, Güney K br s Rum Yönetiminin adan n tamam n temsil edecek ekilde 1 May s 2004 tarihinde Avrupa Birli i üyesi olmas yla daha karma k bir yap ya bürünmü tür. 24.04.2004 tarihinde sorunun çözümüne yönelik, Ada’n n her iki kesiminde e zamanl olarak yap lan
318 K br s’ ele alan 1999 Helsinki Karar , Md.9: “AB Konseyi, politik bir çözümün K br s’ n AB’ye
kat l m n kolayla t raca n n alt n çizer, üyelik müzakerelerinin tamamlanmas na kadar kapsaml bir çözüme ula lamam olursa Konsey, üyelik konusundaki karar n , yukar da belirtilen husus çerçevesinde bir ön art olmaks z n verecektir.”
319 Metin Aydo an, Avrupa Birli4i’nin Neresindeyiz: Tanzimattan Gümrük Birli4i’ne,Umay
Yay nlar , 16.Bas m, Czmir, 2005, s.308.
320 Hac Can, “Türkiye’nin Avrupa Birli i Cle Bütünle me Sorunlar ,” Türkiye-AB li1kileri: Avrupa’n0n Geni1lemesi, Müzakere Süreci ve Bat0l0la1ma Sorunsal0, Der., Ertan Efegil ve
Mehmet Seyfettin Erol, Orion Yay nevi, Ankara, 2007, s.291.
321 Csmail Cem Avrupa’n0n “Birli4i” ve Türkiye, Cstanbul Bilgi Üniversitesi Yay nlar , Cstanbul,
referandumda, Güney K br s Rum Kesimi’nin menfi tutum tak nmas nedeniyle, birle ik bir K br s’ n AB’ne üyeli i gerçekle ememi tir. Böyle olmas na ra men AB, Güney K br s Rum Yönetimi’ni muhatap alarak K br s’ bu haliyle üyeli e alm t r323. Fransa, Avusturya gibi kimi üye devletler, Türkiye’nin üyelik sürecinde Güney K br s Rum Hükümeti’ni, K br s Hükümeti olarak tan yaca na dair iradesini siyasi ve hukuki aç dan geçerli olacak bir metin veya protokolle ortaya koymas n talep etmi tirler324.
Bunun üzerine Türkiye, Güney K br s Rum Yönetimini hukuken tan mak olan bir hukuk de i imini yapaca n , 2004 Aral k ay ndaki AB zirvesinde, resmen taahhüt etmesiyle K br s, Türkiye’ye kar sürekli kullan lan bir tehdide, sürekli bir yapt r ma dönü mü tür325. Bu çerçevede Ankara Anla mas ’n Güney K br s’ da kapsayacak ekilde geni leten Ek Protokol’ün (Uyum Protokol’ü) imzalanmas , 3 Ekim’de müzakerelerin ba lat labilmesi için Avrupa Birli i taraf ndan bir ön art olarak öne sürüldü326.
AB, 17 Aral k 2004 tarihinde artl da olsa 3 Ekim 2005 tarihinde Türkiye ile müzakerelere ba lanaca n kararla t rm t r. Böylelikle, Türkiye’nin 3 Ekim 2005 tarihine kadar Güney K br s’ Ankara Anla mas kapsam nda gümrük birli ine dâhil etmek için taahhüt alt na girmesi söz konusu olmu tur327. Türkiye 29 Temmuz 2005 tarihinde 1963 tarihli Ankara Antla mas ’n , 1 May s 2004 tarihinde AB üyesi olan 10 ülkeyi kapsayacak ekilde geni leten ek protokolü imzalam t r. Türkiye, Ek Protokol’ü imzalamas n n Protokol’de “K br s Cumhuriyeti” ad yla ifade edilen Güney K br s Rum Yönetimi’ni tan d anlam na gelmeyece ine yönelik bir bildiri beyan etmi tir328.
Bildiri’de, Güney K br s Rum Yönetiminin “Türk hava ve deniz limanlar n kullanamayaca ” çekincesine yer verilmi tir. Protokol’ün, Güney K br s Rum
322 Cem, s.324. 323 Reçber, 2004, s.50. 324 Can, 2007, s.291. 325 Cem, s.324. 326 Karluk, K 2006, s.74. 327 Karluk, 2005, s.975. 328 Tezcan, ss. 320, 329.
Yönetimi’ni tan ma anlam na gelmedi i, güçlü ifadelerle vurgulanm t r329. Ancak, Türkiye’nin Güney K br s Rum Yönetimi’ni tan mamas uyum protokolü ile getirilen yükümlülüklerin uygulanmas nda önemli sorunlar beraberinde getirecektir. Bu noktada ortaya ç kan temel sorun ise, Ankara Anla mas ’n n Türkiye’nin tan mad bir devlete, yani Güney K br s Rum Kesimine nas l te mil edilece i konusunda olu maktad r330.
Di er taraftan AB, 21 Eylül 2005 tarihinde yay nlam oldu u kar bildiri ile Güney K br s Rum Yönetimi’ni bu defa uluslararas hukukun bir gere i olarak tüm K br s ad na tan d n aç klam , en k sa sürede Türkiye’nin Birlik üyeleri ile al nan ili kilerin normalle tirilmesini Türkiye’den talep etmi tir. 11 Aral k 2006’da gerçekle en AB Genel C ler Konseyi 8 ba l kta müzakerelerin ba lat lmamas n öneren 29 Kas m tarihli Komisyon Tavsiyesini kabul etmi tir. Bu ba lamda, Komisyon Türkiye’nin Ek Protokol’e ili kin taahhütlerini yerine getirdi ini do rulayana kadar, Türkiye’nin Güney K br s’a yönelik k s tlamalar n ilgilendiren politika alanlar n kapsayan 8 ba l n331 aç lmayaca ve geçici olarak kapat lmayaca kararla t r lm t r.
Türkiye GKRY’ni tan mad n belirtmi olsa, da Ankara anla mas ’n n GKRY’ne uygulanmas na ili kin ek Protokol’ün imzalamas , ileride Türkiye’nin ba n a r tacakt r. Çünkü Ek Protokol’de GKRY’i, aynen AB’nin K br s Bildirisi’nde oldu u gibi K br s Cumhuriyeti (Republic of Cypnus) olarak tan mlanmaktad r332. Ek Protokol ile birlikte Bildiri’nin TBMM taraf ndan onaylanmas durumunda, bu Bildiri’nin Ek Protokol’ün bir parças olmas hukuken kesinle ecektir. Böylece, ek Protokol ile at lan imzan n GKRY’nin tan nmad n n TBMM taraf ndan da kabul edilmesi sa lanacak ve Türkiye’nin konumu k smen güçlenmi olabilecektir.
Di er taraftan da Ek Protokol’ün TBMM’den geçirilmesinin Ek protokol’ün hukuki ba lay c l n n artacak olmas d r. Bu nedenle Ek Protokol ve Türkiye’nin
329 Karluk, K 2006, ss.74–75. 330 Can, 2007, s.294.
331 Mallar n Serbest Dola m , Yerle im Hakk ve Hizmet Sunma Serbestisi, Mali Hizmetler, Tar m ve
K rsal Kalk nma, Bal kç l k, Ula t rma Politikas , Gümrük Birli i, D Cli kiler.
K br s Bildirisi TBMM’ne 3 Ekim’den sonra getirildi inde, Türkiye’nin mutlaka GKRY’ni K br s’ta BM çat s alt nda bir çözüme ula ncaya kadar tan mad n n vurgulanmas aç k bir ekilde belirtilmelidir. Aksi halde bu aç klama yap lmadan ek Protokol TBMM’den geçerse, Türkiye hukuken de GKRY’ni K br s Cumhuriyeti olarak tan m olacakt r333. Türkiye Ankara anla mas yürürlükte bulundu una ve bu anla ma’n n hedefi Türkiye’nin AB üyeli i oldu una göre, e er tam üyelik olmayacak ise, Ankara Anla mas ’n n tüm hüküm ve sonuçlar yla fesih edilece ine ve Türkiye’nin bu Anla ma’n n yerine bir serbest ticaret anla mas akdedebilece ini, Ek Protokol’ün TBMM’de kabulü s ras nda ek bir bildiri ile aç klamas gerekir334.