Mesleğe Yönelme Eğilimleri

İnsanların memur olma istemlerinin nedenlerinde olduğu gibi mesleğe yönelme eğilimleri de, mesleğin sunduğu iktisadi, sosyal, sınıfsal etkenler, kişinin karakteristik özellikleri, toplumsal kültürün belli mesleklere ilişkin edinimleri vb. ile yakından ilişkilidir. İnsanlar herhangi bir mesleği seçerken bu gibi etkenleri göz önünde bulundurarak tercihlerini yapmaktadır. Memurluk mesleğinin tercih edilmesinde de, özel sektörün çalışma koşullarının ağır olması ve düşük ücret vermesi, memurluğun iş güvencesinin olması, ekonomik dalgalanmalardan etkilenmemesi, işsizliğe çözüm sunması gibi nedenlerin etkili olduğu görülmüştür.

Görüşmecilerden H. B., tüccar bir aileden gelmektedir. 1994 yılında yaşanan ekonomik kriz nedeniyle ailesinin iflas ettiğini dile getirmiştir. Memurluk mesleğine de, sabit bir meslek olması ve aylığın düzenli olması nedeniyle ekonomik dalgalanmalardan etkilenmediğini düşünerek yöneldiğini ifade etmiştir.

“Ben aslında esnaf kökenli bir ailenin çocuğuyum, Taşkentliyim. Taşkent çoğunlukla esnaf ve fabrikası olan, tüccar olan kişilerin, ailelerin çok yoğun olduğu bir yerdir. Benim ailem de kolonya işletmeciliği üzerine çalışıyordu. Yani durumumuz da gayet iyiydi. Bu nokta da biraz daha paranın daha çok hissedildiği bir yerdeydi. Ben de, tüccar olacaktım belki ama 1994’te yaşanan krizde ailem ve birçok akrabam batmaya başladı ve ailemizi, etrafımızdakileri çok etkiledi. Çünkü bizim iş genellikle kurumsal işletmeler değildi aile şirketleriydi. Aile şirketleri de kurumsal olmadıklarından dolayı bu krizden çokça etkilendiler. Ben o yıllarda liseyi yeni bitirmiştim, memurluğa yavaş yavaş gireyim dedim. Bu batmalar, çıkmalar yani zengin olanın batması daha çok şiddetli olur. İki kuruşa muhtaç olan kişileri de görünce ben bu noktada memurluğa yöneldim. Üniversiteyi bitirdikten sonra memur oldum. Tüccarlığa sonra döneriz falan dedik ama eskilerin bir tabiri vardır, beş seneden sonra memurluk yapan kişi altıncı senesinde bir daha dönemez diye. Biz de ilk beş sene memurluktan geri dönemeyince tüccarlığı bir daha unuttuk” (H. B., Erkek, 44, Milli Eğitim).

Memurluğa yönelmede, özel sektörün çalışma koşullarının ağır olması, aylığın düzensiz ve düşük olması, iş güvencesinin olmaması, düzenli bir yaşam koşulu sunmaması gibi nedenler etkili olmuştur. İnsanlar mesleğe yönelirken düzenli bir hayatının olmasını istemekte ve bu doğrultuda tercihlerini yapmaktadır. Görüşmecilerin bazıları da, memuriyetten önce özel sektörde çalışmışlardır. Ancak özel sektörün düzenli, sabit bir hayat şartı sunmaması onları devlet memurluğuna yöneltmiştir. Memurlar tarafından aldıkları aylıklar her ne kadar yüksek bir gelir olarak görülmese de, sürekli bir gelirin olması, ortalama bir hayat sunduğu düşüncesi memurluk mesleğine yönelmeyi beraberinde getirmiştir.

“İstanbul’da uzun yıllar çalıştım hem tohumculuk firmaları üzerine hem tekstil üzerine idarecilik yaptım. Üst düzey görevlerde bulundum. Ama oradaki çalışma hayatı, çalışma düzeni çok farklı. İş güvencesi yok, bütün riskler sıkıntılar idarecinin üzerinde. İki yılda bir üç yılda bir yeni iş armanız gerekiyor. Gelirim iyiydi, yüksekti ama ben maaştan ziyade sağlam, standart bir hayat diyelim riskleri olmayan bir hayatı istediğim için memuriyeti tercih ettim” (K. A., Erkek, 53, Tarım).

“Özel sektörde teknik eleman olarak çalışıyordum. Özel sektörde Konya şartlarında para kazanmak bir çalışan için, aday eleman için çok zordur. Hem en çok işi yapıp en az para alandır. Tabi evlilik, çoluk çocuk meselesi araya girince sadece kendinizi düşünemiyorsunuz” (M. B., Erkek, 50 Belediye).

“Özel sektörde 8 ay çalıştım. 8 ayın 2 ayı sigorta yapsınlar diye yalvarmakla geçti. Yani özel sektörün böyle zorlukları vardı” (Z. Y., Erkek, 38, PTT).

Görüşmecilerden Z. Y., özel sektörün iş güvencesi sağlamadığını ifade ederken bununla beraber kişinin kendisini geliştirmesi için uygun bir yer olduğunu ifade etmiştir. Memurluğun rutin davranışları içinde barındırdığını düşündüğünden memur olmayı istemediğini dile getirerek özel sektörde kendini geliştireceğini belirtmiştir. Ancak yaşanan durumların istenilen ile farklı olması tercihleri değiştirmektedir. Ona göre, herhangi bir kişi memur olmayı isterken memurluğun içinin nasıl dolduğunu tam bilmeden daha çok para kazanma odaklı istediğini ve kendisinin de bu nedenle memur olmayı tercih ettiğini dile getirmiştir.

“Herhangi bir kimse üniversite bittikten sonra hangi kurum ne iş yapar, devlete girmek, özel sektörde çalışmak nedir, bunları sorgulayacak durumda olmuyor. Herkesin ilk amacı bir işe girmek, para kazanmak. En önemli şey bizim gibi maddi durumu iyi olmayan, ailesi zengin olmayan kişiler için para kazanmak. Ben de para kazanmak için memur oldum” (Z. Y., Erkek, 38, PTT).

Devlet memurluğunu tercih etmede önemli olan bir diğer neden ailedir. Ailenin özellikle babanın rolü, ailede memur birinin bulunması kişilerin meslek seçiminde önemli etken olarak görülmektedir.

“Memur çocuğuyum. 2012’de KPSS’ye girdim ve 2013’te yerleştim. Memurluk garanti meslek, atılma kolay değil diye, hem bayan olunca hem de özel sektör sıkıntı olunca memur olmak bir bayana daha uygun geliyor” (M. B., Kadın, 29, PTT).

“Babam kamu işçisiydi, babam da kamuda olduğu için biz de küçükken kamu daha iyi olur gözüyle bakıyorduk hep. Bu yüzden KPSS’ye girdim ve atandım” (M. A., Erkek, 29, KYK).

Esasında bütün bu yönelme eğilimlerine baktığımızda memurluk mesleğini isteyerek bir başka ifadeyle bilinçli bir şekilde tercih ettikleri görülmemektedir. Seçtikleri mesleklerin neleri kapsadığı, hangi işleri yürütecekleri gibi bilgiler önemli olmayıp daha çok memurluğun ortalama bir hayat sunması ve düzenli bir aylık sağlaması tercihlerin yönünü belirlemektedir. Kimi memura göre, aldığı aylığın düşük olduğu düşünülmesine rağmen sürekli bir gelirin gelmesi geçici, düşük, düzensiz gelir sunan mesleklere kıyasla memurluğu daha çekici kılmaktadır. Bununla beraber memurluk mesleğinin güvence sağlaması yani memurların yüz kızartıcı bir suç işlemedikleri sürece işlerini kaybetmemesi güvencesini sağlaması da etkilidir. Özel sektöre nazaran daha çok mali güvence sağlaması mesleği cazip hale getirmektedir. Saygınlık bağlamında baktığımızda da, geçmişte saygın bir meslek olarak görülürken günümüzde memurluğun sıradan bir meslek olarak görülmesi insanların memurluk mesleğine yönelmelerinde belirleyici bir etken olmaktan uzak olduğunu göstermektedir.