Materyal ve Bilgi Akışına Dayalı Uygulamalar

Girdi-işlem-çıktı şeklinde kısaca ifade edebileceğimiz üretim sürecinin ilk aşamasını oluşturan hammadde, yarı mamul, işletme malzemesi gibi girdiler yanında, artık işletmeler için önemli girdiler arasında yer alan bilgi, yeni ekonominin en fazla değer sağlayan ve stratejik öneme sahip olan üretim faktörü olarak değerlendirilmektedir. Üretim faktörlerinin zamanlılığı ve eksiksiz tedariği, aksamadan devam eden üretim sürecinin ve sonrasında gelen olumlu performansın

temelini oluşturmaktadır. İşletmelerin etkin ve hızlı materyal ve bilgi akışı sağlayabilmek için çekme sistemine dayalı ve tedarik kaynaklarının mümkün olduğunca en az olduğu bir üretim yapısını oluşturulmaları gerekmektedir.

Tam Zamanında Üretim: Tam zamanında üretim (TZÜ) ya da kanban gibi

çekme felsefesine dayalı, malzemenin istasyonlar arasında taşınmasında meydana gelebilecek üretimdeki gecikme zamanlarını önemli ölçüde minimize etmeyi sağlayan sistemler buna örnek olarak verilebilir. Temelde tam zamanında üretimin amacı üretim zamanını kısaltarak işletmenin rekabetçi üstünlük sağlayacak işletme amaçlarını gerçekleştirmesini sağlamaktır (Koufteros ve Vonderembse, 1998: 2866). TZÜ basit bir stok yöntemi olmaktan çok bütüncül bir yönetim felsefesini ifade eder. TZÜ felsefesi gerekli parçaları, gerekli miktarda ve gerekli olduğu yer ve zamanda, doğru kalite de üretmek olarak tanımlanabilir (Akın, 2001: 181). TZÜ, tüm kuruluştaki zaman ve kaynak kayıplarının önlenmesi ve yok edilmesi yoluyla iş verimliliğinde önemli ölçüde ve sürekli iyileştirmeyi amaçlayan bir stratejidir. Çekme sistemi, kontrol için yenileme sinyallerinin kullanıldığı gerçekleşen tüketim ile yönlendirilen bir işletim sistemidir. TZÜ kapsamında çekme sistemine kanban denir ve TZÜ’deki üretim planlaması kanban adı verilen bu kartlarla gerçekleştirilir. TZÜ uygulamaları ile işletmenin çevikliğini büyük ölçüde etkileyen iş istasyonları önünde beklemelerin olmaması, düşük hazırlık zamanları, düşük parti büyüklükleri, kalite problemlerinde düşüş ve alan gereksinimindeki azalmadan dolayı materyal akış zamanlarında kısalma sağlanır.

Tedarik Zinciri Yönetimi: Tedarikçi sayısının minimum tutulması hammadde

güvenilirliğini büyük ölçüde etkilemektedir. İşletmeler etkili şekilde rekabet edebilmek için kabul edilir maliyetler ve zamanında teslimi sağlayan, yüksek kalitede tedarikçilere sahip olmalıdır. Tedarikçilerin teknik yeteneklerinin, kalite, dağıtım ve maliyet politikalarının işletmenin stratejileri ile uyumlu olması önemlidir ve tedarikçi sayısı arttıkça bu uyumun sağlanması daha da güçleşmektedir. Bu bağlamda daha az tedarikçiyle yakın çalışmanın pek çok yararı vardır. Örneğin; Xerox şirketi, 1976’dan 1982’ye kadarki dönemde pazar payının yarısını kaybederken, o dönemde 5000’in üzerinde tedarikçi ile çalışmakta ve üretim maliyetinin %80’ini satın alınan malzeme oluşturmaktaydı. İçinde bulunduğu bu durumdan kurtulmak için Xerox, tedarikçi sayısını 400’e indirerek, tedarikçilerini

istatistiksel süreç kontrolü, toplam kalite kontrolü ve tam zamanında üretim konularında eğiterek, ürün maliyetlerinde büyük ölçüde azalma, geri çevirme oranlarında %93 azalış ve üretim bekleme zamanını 52 haftadan 18 haftaya indirmeyi başarmıştır.

Bilgisayar Destekli Teknolojiler: Bilişim teknolojilerinin en önemli uygulama

alanı, stratejik bir silah olarak zamandan elde edilecek kazançlardır ve bilişim teknolojileri zaman temelli rekabetin kalbini oluşturmaktadır (McFarlan, 1990: 73). Bilgisayar destekli teknolojilerin kullanımı yeni ürün ve süreç tasarımı ve geliştirme zamanında önemli azalma sağlanmasına yardımcı olmaktadır. Bilgisayar destekli tasarım (CAD) ve bilgisayar destekli üretim (CAM) uygulamaları bile tek başlarına tasarım zamanının %80 oranında azalmasını sağlamaktadır. Basit rutin olarak tekrarlanan işlemlerden, karmaşık süreçlere kadar bilgisayara dayalı sistemler üretim gecikmelerini minimize etmektedir. Yine bilgisayar destekli sistemlerle etkinliklerini arttıran esnek ve çevik üretim teknolojileri, işletmelerin küçük partiler halinde ve hazırlık zamanında önemli azalmalar sağlayarak, değişimlere ve çeşitliliğe dönük üretimi gerçekleştirmelerini sağlamaktadır. İşletmelerin üretim süreçlerini hızlandırmalarını sağlayan teknolojilere örnek olarak Bilgisayar destekli tasarım, bilgisayar destekli mühendislik, bilgisayar destekli süreç planlama, bilgisayar destekli üretim ve bilgisayar destekli kalite kontrol verilebilir (Kumar ve Motwani, 1995: 44);

İşletme ihtiyaçlarına bağlı olarak bu teknolojilerin birçoğu bilgisayarla bütünleştirilmiş üretim sistemleri, esnek üretim sistemleri ya da çevik üretim sistemleri içerisinde yer alır. Ayrıca bu teknolojilerin yanında özellikle hızlı bilgi akışını ve karar verme sürecinde hızı sağlayan bilgi teknolojileri de işletmelerin zamanı stratejik bir rekabet aracı olarak kullanmalarında önemli unsurlardandır. Bu teknolojilere örnek olarak kişisel bilgisayarlar, yerel alan ağları, elektronik veri değişimi, elektronik posta, ethernet ağları ve bütünleştirilmiş veritabanları verilebilir (Kumar ve Motwani, 1995: 45).

Blucin üretimi yapan Levi Straus ölçek ekonomisi mantığından zaman ekonomisine doğru değişim gösterdiği gelişim sürecinde uyguladığı elektronik veri değişimi (EVD) sistemi sayesinde önemli üstünlükler kazanmıştır. EVD sisteminin

yanında müşteri merkezliliği ve müşteri isteklerine cevap verme hızı işletmenin zaman temelli stratejisini güçlendirmiştir(Sin-Hoon ve Hoon-Hong, 1996: 82-84).

Süreç esnekliği: Esneklik, üretim sisteminin piyasadaki değişikliklere hızlı ve

etkili şekilde uyum sağlayabilmesiyle ilgili bir kavramdır (Gupta, 1993: 45).Zamana dayalı rekabette işletmelerin tepkisellik/çeviklikleri üzerine sinerjik etkiye sahip olan esneklik, kişiye özel ürünlerle işletmelerin yüksek fiyat talep etmelerini sağlamaktadır. İşletmelerin değişken çevre koşullarında, stratejik araçlarını en düşük maliyetle ve en kısa sürede değiştirebilecek yeteneğe yani stratejik esnekliğe sahip olmaları (Hayes ve Pisano, 1994: 78; Grewal ve Tansuhaj, 2001: 72) çevresel belirsizlik alanlarının ortaya çıkaracağı tehditleri bertaraf etme veya fırsata dönüştürme şanslarını arttırır. İşletmeler için stratejik esnekliği sağlayabilme yollarından biri de süreçlerde oluşan gecikme ve hataların giderilmesi ve değer sağlamayan faaliyet ya da iş adımlarının elimine edilmesi yoluyla süreçte zaman performansını arttırmaktır (Aaker ve Mascarenhas, 1984: 74).

Artan rekabet ve değişim karşısında müşterilerin isteklerini karşılamada esneklik ve hızlı karşılık beklediği böyle bir ortamda eskiden kalma süreçlerle bu isteklere cevap verilebilmesi oldukça güçtür (Güleş ve Bülbül, 2004: 161). Ortaya çıkan değişimler ya da gereklilikler karşısında üretimin devamlılığını sağlamak için alternatif iş süreçlerini hızlı ve sorunsuz olarak devreye sokabilmek pazara giriş zamanında azalma sağlar. Ayrıca parça ve süreç akışında Bilgisayarlı Nümerik Kontrol (CNC) ve esnek üretim sistemlerinde Doğrudan Nümerik Kontrol (DNC) gibi programlar işletmelerin üretim zamanlarını etkin kullanmalarını sağlamaktadır (Kumar ve Motwani, 1995: 48).

Ürün ve süreç yenilikleri: İşletmelerin rekabet stratejilerinde sıkça

kullandıkları ürün yenilikleri, pazarda ilk olma özelliği gösterdikçe işletme kazançları daha da artmaktadır. Süreç yenilikleri ise daha hızlı yeni iş yapma modelleri bulunması ile işletmenin zamana dayalı stratejisini doğrudan etkileyebilmektedir.