Masallar hitap kitlesi bakımından özellikle 0–15 yaş grubuna seslenen edebî metinlerdir. Bu bakımdan masallar eğitimsel işlevleri, içerikleri açısından özenle seçilmesi ve ele alınması gereken tür sıfatını yüklenirler.
Eflatun Cem Güney masalların hayal ve fantezi mahsulü olmadıklarını; çeşitli motiflerle nice sosyal realitelerin çizgileştirildiğini ve çoğu insan ruhunda yapılmış bir seyahat hissi uyandırdıklarını dile getirmiştir. Eflatun Cem Güney (1996: 9–10). Selçuk Kantarcıoğlu çocukların yaşlarına göre gösterdikleri okuma eğilimlerini şu şekilde belirlemiştir: Selçuk Kantarcıoğlu (1991: 6).
6–7 yaşlarında: Kısa ve bol resimli, konuları hayvanlar, devler, periler olan
masallar;
9–10 yaşlarında: Masallar, alet ve icatlar, meşhur adamların yaşamları;
% 32 savaş ve casusluk % 29 okul ve spor % 16 izcilik % 23 sergüzeşt
12–15 yaşlarında: Okuma çılgınlığı evresidir.
% 37 ev yaşamını anlatan çalışma ve masallar % 15 okul yaşamını anlatan masallar
% 6 peri masalları % 7 aşk öyküleri % 6 tarihi konular % 29 diğer konular
Görülüyor ki masallar çocukluk evresinin hemen her safhasında ilgi çeken türlerdendir. Masallar 0–15 yaş grubunun hayatında önemli bir yer teşkil etmektedir. Selahattin Dilidüzgün, masalların nitelikleri ile ilgili olarak şu bilgiyi verir: “Masalın korku verici bir kurgusunun ve ders veren yanının birincil amaç olmaması, masalın eğlendirici, zevk veren, düşündüren bir yapıya sahip olması, aşırıcı derecede gerçek dışı bir dünyaya gönderme yapıp çocukta kurmaca- gerçek ilişkisinin yok olmasına neden olacak türde olmaması masal seçiminde göz önüne almamız gereken en önemli özellikler olarak görülebilir.” Selahattin Dilidüzgün (1994: 8).
Kurmaca dünyanın taşıdığı kıstaslar hitap edilen kitlenin beklentileri ile uyum sağlamalıdır. Bu dünyanın yapıtlarından vazgeçmek olanaksız olduğuna göre kurmaca dünyayı yapılandıran öğelerin titizlikle işlenmesi gereklidir. Bu konuda Umberto Eco’nun sözleri dikkat çekmektedir: “Her ne olursa olsun, kurmaca yapıtlar okumaktan vazgeçmeyeceğiz, çünkü onlarda yaşamımıza bir anlam verecek formülü aramaktayız. Sonuçta, yaşamımız süresince, bize neden dünyaya geldiğimizi ve
öykü arıyoruz, evrenin öyküsünü, kimi zaman da kendi bireysel öykümüzü. Kimi zaman kendi bireysel öykümüzü evrenin öyküsüyle çakıştırmayı umuyoruz.” Umberto Eco (1995: 157).
Her anlatı türünde üç unsurun bulunduğu bilinmektedir: Eser, yazar ve okuyucu. Bu üçlü yapıtın var olmasına ve yaşamasına aracılık eden bir döngünün parçasıdır. Bir anlatı türü olan masal için de bu husus geçerlidir. Bu üçlü arasındaki bağ masal türü için de varlığını korumaktadır. Masalların hitap kitlesi göz önünde tutulduğunda belirli ölçütler ortaya koymak olasıdır. Yapılan araştırmalar ve incelenen değerlendirmeler ışığında masallarda olması gereken ölçütleri şu şekilde sıralamak mümkündür:
• Masallar adalet, hakka saygı, doğruluk, özveri gibi değerleri aşılamalıdır. • Doğru ile yanlış arasındaki ayrımı yapabilmeye olanak sağlamalıdır. • Çocuğun bakış açısında yeni ufuklar açabilmelidir.
• Yaşamın anlamını bulmasına olanak tanımalıdır.
• Hayal gücünün artmasına; güzelliğe ve iyiliğe karşı hayranlık duygusunun artmasına yardımcı olmalıdır.
• Toplumu toplum yapan ulusal değerlere yer vermelidir.
• Barış, kardeşlik, insanlık, aile bağları gibi everensel değerlere yer vermelidir. • Masallar yaşamın gerçekliğinden izler taşımalıdır.
• Düş gücünü geliştirici, anlama ve anlatma yetilerini zenginleştirici bir yapıda olmalıdır.
• Doğa yasalarını sezdirici nitelikte olmalıdır.
• Çocuğun duygu ve düşünce; bilgi ve kültür evrenini zenginleştirmelidir. • Çocuğa içinde yaşadığı evrenin somut değerlerini tanıtmalı; onu dış dünyanın
tehlikelerinden haberdar etmelidir.
• Çocuğun kişiliğini geliştirerek ona eleştirel düşünme imkânı sağlamalıdır. • Aşırı şiddet ve korku içeren öğelerden arınmış olmalıdır.
• İnsanı çeşitli yönleri ile tanıtarak çocuğa kendi benliğini keşfetme olanağı sunmalıdır.
• Evrensel erdem kıstaslarına uygun olmalıdır. • Çocuğu yanlış düşüncelere sevk etmemelidir.
• Çocuğun benliğinde ve bilinçaltında tamiri mümkün olmayan yaralar açmamalıdır.
• Masallarda kurgulanan dünya gerçek yaşam ile bağlantılı olmalı, çocuğu gerçek dünyadan koparmamalıdır.
• Kavratmak istediği ana iletiyi ibret verici bir biçimde sezdirmelidir.
• Çocuğa toplumun bir bireyi olduğu ve ondan kopmaması gerektiğini aşılamalıdır.
• Çocuğun gelişim evresine uygun bir yapı ile kurgulanmış olmalı ve çocuğun değer yargılarını yansıtır biçiminde işlenmelidir.
• Çocuğun girişimci, üretken ve atak bir kimse olmasına olanak sağlayacak değerler içermelidir.
• Okuma alışkanlığı kazandırma konusunda eğlendirici ve düşündürücü olmalıdır.
• Dilin zenginliklerini ve kültürel değerlerini yansıtmalıdır.
• Masalda dilin özel bir kullanıma sahip olduğu görüşünü yansıtmalıdır. • Sözlü ve yazılı anlatım unsurlarını etkili bir biçimde vermelidir. • Özgün unsurlarla bezenerek çocuğa dil zevkini aşılamalıdır.
• Kalıp sözleri, tekerlemeleri, olağanüstü unsurları ile çocuğa anlatım biçiminin özelliklerini fark ettirmelidir.
• Çocukta yeni masallar okuma isteği uyandırmalıdır. • Masal, her çocuğun farklı algısına hitap edebilmelidir.
• Çocukta sanat zevki uyandırmalı, onu duygu ve düşüncelerini ifade etmeye yönlendirmelidir.
• Çocuğun çok yönlü düşünmesine ortam yaratmalıdır.
• Hayal unsurları çocuk veya genci gerçek hayattan koparacak düzeyde olmamalıdır.
• Çocuk veya gencin bilinçaltına korku salacak akıl dışı ve ürkütücü yaratıklar sınırlarını korumalıdır.
• Masal hayata ilişkin tecrübeleri içermelidir.
• Doğruluk, kendine ait olmayana el sürmeme, ele geçen fırsatları değerlendirme, başarıya giden yolda çalışma konusunda düşündürmeye elverişli olmalıdır.
• Masallar çocuğun iyi yürekli olmasına, adil, yardımsever, terbiyeli, değerlerine bağlı, çevresine uyumlu ve saygılı, anlayışlı olmasına katkı sunmalıdır.
Çocuk masallarında aranan özelliklerin çocuğu doğruya ve güzele yönlendirdiği görülmektedir. Çocuklara masallar aracılığı ile sunulan yeni dünyaların, olumsuz yönlendirmelerle donatılmış olmaması gerektiği vurgulanmaktadır. Dolayısıyla masallar içinde barındırdığı öğretileri ile genç bireyleri hayata hazırlamada birer kılavuz görevini üstlenmelidir.