E. Markann Türleri
2- Markann Sahipliine Göre
Markalar bakmndan yaplabilecek bir dier ayrm markann sahibine ilikin olarak yaplabilecektir. Markann sahipliine göre yaplan ayrmda markay bireysel marka, ortak marka veya garanti markas olarak üçe ayrabiliriz.
Bireysel marka, gerçek ve tüzel kiiler tarafndan tek bana ve bamsz olarak kullanlan ve marka üzerindeki hakkn sadece bu kiilere ait olduu markalara denilir. Bireysel markay belirleyici unsur marka üzerindeki hakkn bir veya daha fazla kiiye ait olmas ve bu kiilerin itirak veya müterek mülkiyet hükümlerine göre marka hakkn kullanmalardr. Marka üzerindeki hakkn itirak halinde veya müterek olmas markann bireysel olmadn göstermez153. Örnein adi irketler marka sahibi olamaz. irket ortaklar marka üzerinde itirak halinde maliktirler154. Bireysel markalar devredilebilir, lisans anlamasna konu olabilir.
556 sayl KHK madde 55’de ve Marka Yönetmelii madde 4’te155 ortak markann tanm verilmitir. Ortak marka, 556 sayl KHK m 55/I’e göre, “üretim veya ticaret iletmelerinden oluan bir grup tarafndan kullanlan iaret” olarak düzenlenmitir156. Ortak marka birden çok iletme adna tescilli olup, ortak markann
rengi zeminden ayran dalga eklinden olutuunu ve dünyaca tannm “kinder surprise ve kinder serisine dahil markal ürünlerin ambalaj ve displaylar üzerinde ayrlmaz bir unsur olarak uzun yllar kullanldn, dalga eklinin bu kullanm sonucu davacnn ürünlerini belirleyici hale geldiini, daval irketin iki ayr tip ambalajnda “açk turunca dalga eklini” “ ozmo” yumurta ürününe ilikin ürünler üzerinde aynen ve çok benzer ekilde kullanlarak davac markasna tecavüzde bulunduunu iddia etmitir. Yerel Mahkemece davalnn iki ayr ambalajda kullanld dalga ekli formunun davacnn markasna tecavüz ve haksz rekabet oluturduuna karar verilmi olup, Yargtay’ca yerel mahkeme karar onanmtr. (11. H.D.’nin 22.01.2009 tarihli, 2007/6037 E, 2009/519 K sayl ilam, GÜNE, s.288.
153 TEKNALP, Fikri Mülkiyet, s.352. 154 ARKAN, C.I, s.45.
155 Marka Yönetmelii madde 4’te ortak marka, “üretim veya ticaret veya hizmet iletmelerinden oluan, bir grubun mal veya hizmetlerini dier iletmelerin mal veya hizmetlerinden ayrt etmeye yarayan iaret” olarak tanmlanmtr.
156 Markalar Kanunu Tasars madde 2/ uyarnca ortak marka; “Bir sözleme çerçevesinde, tüzel kiilik meydana getirmeksizin bir araya gelen gerçek veya tüzel kiilerin oluturduu toplulua dahil teebbüslerce üretilen mal ya da hizmetleri, dier teebbüslerin mal veya hizmetlerinden ayrt etmeye yarayan ve bu teebbüslerce ayr ayr kullanlabilen iaret” olarak tanmlanmtr. Görüldüü üzere tasar ile ortak marka kullanan topluluun “tüzel kiiliinin bulunmad” hususu açkla kavuturulmutur.
her bir sahibi, markann dier sahiplerinin ayn nitelikteki haklar ile snrl olarak ve fakat onlardan bamsz olarak markann tümü üzerinde hak sahibidir157.
Ortak marka, tüzel kiilii olmayan bir gruba dâhil her türlü iletme tarafndan tek bana kullanlabilir. Bu topluluu oluturan her iletme adna ayr ayr tescilli olan ortak markada her bir iletmenin hakk dierininki ile snrl olmak üzere bamszdr158. Ortak markann sahibi grup deil, bu grubu oluturan iletmelerdir. Ortak marka, gruba dahil olan iletmelerin mal veya hizmetlerini dier iletmelerin mal veya hizmetlerinden ayrt etmeye yarar159. Tarm sat Kooperatiflerini tek çat altnda toplayan “Tari” örnek olarak verilebilir. Aksi halde ortak markann bireysel markadan fark kalmayacaktr160. Holding markalar, ortak marka niteliinde deildir. Zira bu halde marka sahibi olan holding irketin kendisidir. Bu nedenle holding markalar da ferdi marka niteliindedir161.
Ortak markann en temel fonksiyonu, belirli bir gruba üye olduunu göstermek ise de bu grubun tüzel kiilii olmayp, ferdi markann aksine marka üzerinde itirak ya da müterek halinde mülkiyet bulunmamaktadr. Ortak markann sahipleri birbirinden tamamen bamsz iletmeler veya kiiler adna tescillidir. Ortak markann iletmeden bamsz ekonomik bir varla sahip olmas nedeniyle iletmeden bamsz olarak devredilebilir162.
Ortak markann devri bakmndan da sicile kayt bir geçerlilik koulu olarak öngörülmütür. Ortak markann tescili için ortak marka sahiplerinin birlikte hareket etmeleri zorunlu olduundan, ortak markann devri bakmndan da garanti markas için belirtilen kuraln geçerli olduunu kabul etmek gerekmektedir163. Tescilin gerekli olmasnn nedeni bu markalarn fonksiyonlar gerei daha fazla aleniyet
157 TEKNALP, Fikri Mülkiyet, 352, ARKAN, C.I, s.45, POROY/YASAMAN, Ticari letme, s.309, ÜNAL, s.34.
158 TEKNALP, Fikri Mülkiyet, s.353; ÇAMLIBEL, s.38; MERAN, s31.
159 KARAHAN, s.145; ÇAMLIBEL, s.37; ÖZDAL, s.55; POROY/YASAMAN, Ticari letme, s.309. 160 ARKAN, C.1, s.45; MERAN, s.31;TEKNALP, Fikri Mülkiyet, s.353.
161 ARKAN, C.1, s.46.
162 KHK madde 60 uyarnca “Garanti markasnn veya ortak markann devri veya bir ortak markada lisans verilmesinin Marka Siciline kayt halinde geçerli olduu” düzenlenmitir.
gerektirmeleri ve her zaman sicilden sahiplerinin tespit edilmesinin gerekli olmasdr164.
Garanti Markas, markann sahipliine göre yaplacak son ayrm olup, KHK madde 54/1 ve Yönetmeliin 4. maddesinde tanmlanmtr165. Garanti markas dier marka türlerinden farkl olup, marka sahibi tarafndan kullanlmaz166. Garanti markas, marka sahibinin belirledii maln kalitesine ilikin bulunan artlar gerçekletiren her iletme tarafndan kullanlabilen, maln kalitesini garantileyen markadr167. Garanti markasnn özellii, ortak markadan farkl olarak bir mal veya hizmetin belli bir gruba dâhil kiilerce üretilmi olduunu deil, üretilen mal veya hizmetin belli özellik ve niteliklere sahip olduunu gösterir168.
Garanti markasnn adndan da açkça anlalaca üzere onu kullananlarn mal ve hizmetlerini ayrt etmede deil, üretilen mal ve hizmetlerin marka sahibince belirlenen özellik ve niteliklere uygun olduunu açklamada ve bu ekilde dier mal ve hizmetlerden ayrt etmede kullanlr. Garanti markas dier markalar gibi sahibi tarafndan kullanlmaz, sahibinin belirledii ölçütleri karlayan ve kullanlmasna izin verilen iletmelerce kullanlr169. Bunun amac kontrol ve denetim olan bir kiinin kendi kendini kontrol etmesinin douraca skntlar olarak gösterilmitir170.
164 ARKAN, C.II, s.185; YASAMAN, C.II, s. 689.
165 KHK madde 54 uyarnca garanti markas, marka sahibinin kontrolü altnda birçok iletme tarafndan o iletmelerin ortak özelliklerini, üretim usullerini, corafi menelerini ve kalitesini garanti etmeye yarayan iarettir. Markalar Yönetmelii madde 4 uyarnca: garanti markas, marka sahibinin kontrolü altnda, bu markay kullanmaya yetkili klnm bir çok iletme tarafndan üretilen mal ve/veya hizmetlerin ortak özelliklerini, üretim usullerini, corafi kaynaklarn ve kalitesini garanti etmeye yarayan iareti ifade eder.
166 ARKAN, C.I, s.47.
167 POROY/YASAMAN, Ticari letme, s.307-308; TEKNALP, Fikri Mülkiyet, s. 352; ÜNAL, s.35. 168 ARKAN, C.I, s.46.
169 Uygulamada TSE’nin garanti markas olup olmad tartmaldr. ARKAN, TSE iaretinin maln hangi piyasada sunulduunu göstermedii, iaretin olsa olsa maln belirlenen standartlara uygun ekilde üretilip üretilmedii denetlemesi nedeniyle hizmet markas olarak nitelendirilebileceini ileri sürmütür. (Ticari letme, s.270); ÖÇAL; TSE iaretinin marka olarak kabul edilemeyeceini savunmutur. (s.14); POROY/YASAMAN ise: TSE markasnn garanti markas olarak nitelemenin mümkün olduunu, bu markann 556 sayl KHK madde 54’te tanmlanan garanti markasnn tanmna uygun olduunu savunmutur.(Ticari letme, s.308) Kanmca TSE markasnn garanti markas olarak nitelendirilmesi gerekmektedir. Nitekim Yargtay’n görüü de bu yöndedir. (Yargtay 11. H.D.’nin 03.06.1983 tarihli, 1983/2578 E, 1983/2907 K; Yargtay 11. H.D.’nin 27.12.1982 tarihli, 1982/5594 E, 1982/5674 K sayl kararlar, DÖNMEZ, s.152-161).
Garanti markalar ve ortak markalar hukuki ilemlere konu olabilir, devredilebilir. Fakat garanti markalar lisans sözlemelerine konu olamaz171.
556 sayl KHK madde 54/2 uyarnca garanti markasnn, marka sahibine ait olan veya ekonomik olarak marka sahibine bal bir iletme tarafndan kullanlmas yasaklanmtr. Fakat 556 sayl KHK madde 60 uyarnca garanti markasnn devri mümkündür. Garanti markasnn kullanmn düzenleyen teknik yönetmeliin öngördüü koullar salayan her iletmenin garanti markasn kullanma hakkn kazand göz önüne alndnda, garanti markasnn devri, bireysel markalarn devrine göre üçüncü kiilerin menfaatlerini daha yakndan ilgilendirmektedir. Bu nedenle garanti markasnn sahibi tarafndan devri ancak sicile kayt halinde geçerlidir. Burada önemle belirtmekte fayda var ki, garanti markasn marka sahibi devredebilecek olup, markay kullanan kiilerin garanti markasn devretmeleri söz konusu deildir. Çünkü bu kiilerin garanti markas üzerinde tasarruf yetkileri bulunmamaktadr.
Her ne kadar garanti markalar bir iletmenin mallarn dier iletmelerden ayrt etmeye yarayan klasik anlamda marka olmasa da, 556 sayl KHK’nin klasik markalarn tabi olduu baz hükümlere ek olarak, 556 sayl KHK madde 54-60. maddelerinde de kendine özel hükümlere tabi tutulmutur172.