Manzum Türler

Manzum eserlere katkıda bulunan Çağdaş Kazak edebiyatının (1905-1920) en önemli ozanı, şairi Abay Kunanbayulı’nın iki yüzden fazla şiiri, kırk civarında didaktik hikâyeleri ve dört manzum eseri vardır (Söylemez, 2013: 23).

Sovyet dönemindeki Kazak edebiyatının gelişmesinde nazım önemli rol kaplamaktadır. S.Seyfullin, tarihî siyasî bir ihtilal olan Kazan kökenli uyanış hareketini, siyasî toplumsal

13

eşitliğe yönlendirme şeklinde değerlendirir. S.Seyfullin’in şiirleri çağdaş Kazak edebiyatındaki siyasî lirizmin ilk örnekleri oldu (Koç vd., 2007: 453).

Halk şairleri M.Dulatov’ın Kazak nazmını büyük ölçüde etkileyen “Oyan Qazaq!.” (Uyan Kazak) (1909), A.Baytursınov’ın “Masa.” (Sivrisinek), S.Seyfullin’in “Basıp Jattı Tätti Uyqı Sarıarqanıŋ Dalasın.” (Sarıarka Bozkırını Bir Tatlı Uyku Bastı), B.Maylin’in “Alalıqtı Aradağı Joy, Qazaq.” (Kırğınlığı Ortadan Kaldır Kazak), İ.Jansügirov’ın “Uyıqtap Jatqan Köŋildi Öleŋ Türter.” (Uyuyan Gönlü Şiir Uyandırır) , S.Mukanov’ın “Meniŋ Ömirim Kürestiŋ Nağız Özi.” (Benim Hayatım, Mücadelenin Ta Kendisi) gibi halka seslenen şiirleri bir taraftan gelecek için halkı ümitlendirmiş, bir taraftan da gelişen çağdaş Kazak şiirine soluk olmuştur (Koç, vd. 2007: 454).

Lirik bir şair olarak M.Cumabayev’in çağdaş Kazak edebiyatında özel bir yeri vardır. Mirjakıp Duvlatulı’dan Rusça öğrenip rus ve Avrupalı şairlerin şiirlerini okuyan Cumabayev çağdaş Kazak şiirine yeni bir soluk getirmiş, eski şiirde işlenmeyen pek çok konu onun sayesinde şiire girmiş, mazmun olmuştur (Tamir, 1993: 13-16; Elevkenov, 1995: 222-242; 2008: 5-31). M.Cumabayev’ın eserleri şiirin estetik dünyasını güçlü duygularla zenginleştirip yükseğe taşıdı. Onun lirik tarzı bundan önceki Kazak şiirlerinde kimsede görülmemişti. M.Cumabayev’ın 20’li yıllardaki Kazak manzum türlerine getirdiği yeniliklerden biri batı tarzı şiir anlayışını kazak edebiyatına kazandırması ve güzelce kullanması ile söylemek istediklerini sembollerle ifade etmesidir (Koç, vd. 2007: 455).

B.Maylin, S.Mukanov, S.Seyfullin, İ.Cansügirov, S.Torayğırovlar şiirlerinde hayatın çeşitli yönlerini dile getirmiştir (Koç, vd. 2007: 456).

1920’li yıllarda şiire rağbetin arttığı görülerek C.Dönentayev, İ.Cansügirov, A.Toqmağambetov’ın şiir antolojisiler tertip etmiş; C.Sızdıqov, K.Abdiqadirov, Ä.Täcibayeva, Ğ.Ormanovlar da şiirler yazmıştır (Koç, vd. 2007: 457).

Kazak aydınları içinde önemli bir yeri olan Ahmet Baytursınulı, verdiği didaktik eserler yanında güzel şiirler de yazmıştır (Koç, vd. 2007: 470-471).

Büyük Savaş sırasında önemli gelişme gösteren tarz şiir sanatıdır. Kısa şiirler, şarkı sözleri, özellikle lirik şiir savaş yıllarında alabildiğine gelişmiştir (Özdemir, 2019: 41). Savaş yıllarında çağdaş şiirle birlikte halk şiiri de oldukça gelişti. N.Bayğanin, İ.Bayzaqov, K.Azirbayev, A. Sariyev, O.Taymanov gibi şairlerin vatanperverlik ruhuyla yazılmış şiirleri halk şiirinin gelişmesine büyük katkıda bulunmuştur. Görüldüğü gibi şiir de bir propaganda aracı olarak kullanılmıştır (Özdemir, 2019: 41).

14

M.Cumabayev, Abay hakkında da şiirler yazan (Söylemez, 2013: 31), 1922 yılı meşhur “Batır Bayan.” destanını, Birinci Dünya Savaşından sonra “Alıstağı Bavırıma.” (Uzaktaki kardeşime), vs. şiirlerini de yazan (Söylemez, 2013: 32) Mağcan Cumabayev, aynı zamanda Kazak hikâyelerinin içinde kadının kaderini psikolojik tarzda tasvir eden ilk yazar olup,. “Şolpan’ın Günahı.” onun uzun hikâye tarzında yazdığı tek eserdir.

1960 yılından sonra Kazak şiiri yeni bir yola girmiş, en azından önceki dönemlerden farklı bir gelişme çizgisi göstermiştir. Çünkü bu dönemde şiir yazmaya başlayan birçok şair Sovyet bilhassa Stalin zulmünü yaşamamış yeni neslin temsilcileridir. Dolaysıyla bu yeni neslin temsilcileri, şiirde sosyalistik realizmin sınırlarını alabildiğine zorlamış, birçoğu da kendine has bir söyleyiş yakalamayı başarmıştır. Ğ. Qayırbekov, İ. Mambetov, T. Moldağaliyev, Q. Mırza Aliy, S. Jiyenbay, J. Najmedenov, T. Aybergenov, S. Asanov, A. Abaydildanov gibi şairler sadece Kazak şiirine değil Sovyet şiirine de yeni bir soluk getirmişlerdir. Bu dönemde J.Moldağaliyev, X. Erğaliy, Ğ. Qayırbekov gibi şairler tarihî şahsiyetleri ve olayları konu olan destanları yazmışlardır (Özdemir, 2019: 57).

Kazak edebiyatının en güçlü şairlerinden biri de Muqağaly’dır. Muqağalıy, Abay’ın on dokuzuncu asrın ikinci yarısında, Mağjan’ın yirminci asrın ilk çeyreğinde yaptığı gibi 1960’lı yıllarda Kazak şiirini hem biçim hem içerik hem de söyleyiş bakımından değiştiren şairdir. Şair, A. Blok, W. Shakespeare, W. Whitman gibi şairleri çokça okumuş ve onların şiirlerini Kazakçaya aktarmıştır (Özdemir, 2019: 58).

Büyük değişiklerle geçen on sene içerisinde Kazak edebiyatının onun içinde manzum türlerinin edebi yükselişi ile estetik bilgi düzeyi çok yüksek olup bir o kadar ani olmuştur. Halka yayılan esas nağmeler M.Dulatov’ın “Oyan Kazak” ile S.Köbeev’in “Kalın Mal” eserlerine uyumlu şekilde gerçekleşmiştir. Kazan ihtilaline dayalı edebi araştırmalar artık Kazak nazımlarında birbirini yok edecek istikameti farklı iki gruba bölündü. Birisinin tarafında Alaş’ı destekleyip zengin yoksul ayırt etmeyen halkın geleceği onun bağımsızlığına bağlı M.Cumabayev, diğer tarafta ise gerginliğin şiddetlendiğini kendi gözleriyle görüp onların çözülmesine ve gelecekte tekrarlanmamasının yolların araştıran S.Seyfullin vardır. O dönemde yazılan şiirlerin temel özelliği yeni hayatın bütün gerçeğini yansımasıdır (Berdibayev, 2004: 22).

Yenilenme dönemi (1956-1970), 1937’de Kazakistan Yazarlar Birliği’nin ikinci kongresinde daha önce suçsuz yere yargılanan yazar ve şairler aklanarak eserlerinin tekrar basıldığı dönemdir (Koç, vd. 2007: 647). Bu dönemde; S.Mukanov, A.Toqmağanbetov, T.Carokov, Q.Bekhocin, C. Sani, Ä.Särsenbayev, K.Carmağambetov, D.Äbiliyev ve genç

15

yeteneklerden H.Erğaliyev, C.Moldağaliyev, S.Seyitov, Ğ.Qayırbekov, İ.Mambetov, A.Şamkenov, T.Berdiyarov, B.Amaşlin, N.Şakenov, A.Ahmetov, Z.Şükürov gibi şairler fark edilmeye başlamıştır (Koç, vd. 2007: 649).

Kazak şiirinin ustaları Ä.Täcibayev, Ğ.Ormanov, S.Mävlenov, M.Älimbayev, Q.Şaŋğıtbayev, bu dönemde Kazak lirizmine yeni aşamalar kazandırmıştır (Koç, 2007: 650). Kazak poeması da yeni araştırmalarla zenginleştirilmiştir. D.Äbiliyev, T.Carokov, Q.Bekhocin, H.Erğaliyev, Ä.Täcibayev, C.Moldağaliyev, Ğ.Qayırbekov’un poemleri yenilenme dönemindeki Kazak edebiyatının tanınmış eserleridir (Koç, vd. 2007: 651-652).

1970-1990 yıllarda özellikle lirik tarzın gelişimi dikkat çekmektedir. Bu dönemde adı geçen şairler, Q.Mırzaliyev, F.Onğarsınova, M.Aytqojina, K.Cumağaliyev, Q.Ahmetova, E.Zikibayev, M.Şahanov, S.İmanasov, K.Salıkov, T.Esimcanov, Ş.Şariyev, İ.Orazbayev, E.Ravşanov, T.Rahimov, C.Caqıpbayev, S.Turğınbekov, H.Saparbayev, U.Esdavletov, M.Aytqojina, Q.Cumaliyevler şiirin ağır yükünü taşımışlardır (Kirabayev, 2013: 389; Koç, vd. 2007: 685). Bu şairlerden Onğarsınova, şiirleriyle yeni bir ses getiren, insanın sevinç ve üzüntüsünü, diğer bir ifadeyle insanın tragediyasını farklı bir söyleyişle aksettirmeyi başarmış bir şairdir. Dönemin önemli şairleri arasında bilhassa seksenli yıllardan sonra felsefi şiirleriyle öne çıkan Muhtar Şahanov’dur (Kirabayev, 2013: 389-396; Özdemir, 2019: 58).

Sovyet dönemi Kazak Edebiyatının son döneminde drama ise büyük başarı elde etmiştir. C.Aytmatov, K.Muhambetcanov, T.Ahtanov, S.Cünisov, Ş.Murtaza, İ.Orazbayev, M.Şahanov, A.Caganova, Ä.Tarazi, S.Adambekov, O.Bökeylerin piyesleri başarılı oldu (Koç, vd. 2007: 687).

Eski gelenekleri canlandrmayı konu alan şiirlerle millî ve Türk birliği konularını işleyen şiirlerle şiirin konusu genişlemiştir. M.Aqdävletov, T.Äbdikerimov, Ä.Qayran, Q.Älimbek, G.Salıqbay, N.Mävkenulı, B.Üsenov, S.Nurcan, C.Äskerbekqızı’nın “Kök Türkter Äveni.” (Göktürkler Ezgisi) derlemesi, Ä.Aymaq gibi şairlerin birçoğu, bağımsızlık sırasında daha çok öne çıkmışlardır (Koç, vd. 2007: 742).