Maliyetleri

Önemli hedef ve beklentilerle planlanan ve uygulanan MNT’nin anlamlı faydalarının karşısında oldukça yüksek sabit ve değişen maliyetleri vardır. Otoriteler planlamasını yaparken fayda ve maliyetleri birlikte hesaplayarak analiz ve değerlendirmelerini ona göre yapmaktadırlar. Büyüklükleri düzenleyici otoritenin regülasyonu nasıl yapılandırdığına bağlı olarak değişmesiyle birlikte MNT’nin birçok türde maliyetleri vardır. Nera/Smith raporunda dört ana ve çok sayıda alt başlıkla ele alınan bu maliyetler (1998:48), Buehler ve diğ.’nin çalışmalarında iki ana başlıkla incelenmiştir. Ladura ve Woshmere (2007:13) ve EIO (2000:33) raporlarında ise MNT’nin maliyetleri üç temel türle analiz edilmiştir. Bu çalışmada tüm bu ana ve alt başlıklar dikkate alınarak MNT maliyetleri kuruluş maliyetleri, yönetim maliyetleri ve taşıma ve aktarma maliyetleri olmak üzere üçe ayrılarak incelenmiştir.

Şekil 2.16. MNT’nin Maliyetleri

MNT'nin MALİYETLERİ

Kuruluş Maliyetleri

Yönetim Maliyetleri

Taşıma ve Aktarma Maliyetleri

144 2.3.6.1. Kuruluş maliyetleri

MNT’nin maliyetlerinden en önemli kısmını oluşturan kuruluş maliyetleri düzenlemenin uygulamaya konabilmesi için gereken bir kereye mahsus maliyetleri ifade etmektedir. Kuruluş maliyetleri yapılandırma biçimine göre çeşitlenmekle birlikte hem merkezi olarak hem de operatör bazında yapılması gereken sabit maliyetleri kapsamaktadır. Bu maliyetlerden öne çıkanlar şunlardır (Nera/Smith, 1998:48; Bernardi ve Nuijten ,2000:35);

- Fizibilite Maliyetleri: MNT yatırımlarının yapılmadan önce piyasa ve ülke şartlarının MNT’ye uygun olup olmadığının, uygun ise hangi veri tabanı ve çağrı yönlendirme türünün uygun olacağının tespiti ve plan ve projelerinin hazırlanması için katlanılan ön çalışma maliyetlerini ifade eder. Fizibilite maliyetleri herhangi fiziki bir yatırım yapılmadan önceki araştırma maliyetleridir.

- Veri Tabanı Maliyetleri: Gerek merkezi gerekse dağıtılmış veri tabanıyla çalışılacak olsun bunların kurulması ve MNT’nin uygulanacak hale getirilmesini kapsayan maliyetlerdir. MNT’nin en büyük maliyet kalemini kuruluş maliyetleri oluştururken, kuruluş maliyetlerinin en önemli kalemini de veri tabanı maliyetleri oluşturmaktadır.

- Yazılım Maliyetleri: Operatörlerin sistemlerinin ve veri tabanlarının MNT için gereken yazılımları sağlaması ve var olanların MNT’ye uygun hale getirilmesi için güncellenmesi kuruluş maliyetlerinden yazılım maliyetlerini oluşturmaktadır.

- Adaptasyon Maliyetleri: MNT’nin sağlıklı yürüyebilmesi için operatörlerin hem veri tabanlarıyla hem de kendi aralarında yüksek senkronizasyonla çalışmaları gerekmektedir.

Bu adaptasyonun sağlanabilmesi için gereken alt yapı yatırımları adaptasyon maliyetleri olarak isimlendirilir.

- Donör Operatör Maliyetleri: Seçilecek çağrı yönlendirme sistemine bağlı olmakla birlikte çağrıların yönlendirilmesinde donör operatör etkin görevler almaktadır. Her operatör bir şekilde donör operatör olarak işlem yapabileceğinden tüm operatörlere bu çağrı yönlendirme kabiliyetinin kazandırılması maliyeti donör operatör maliyetleri olarak adlandırılır.

- Uyarı Maliyetleri: MNT ile numaraların ön kodlarına bakarak hangi operatöre ait olduğunun tespit edilebilmesi güçleşeceğinden şebeke içi ve şebeke dışı arama şeffaflığı

145

ortadan kalkmaktadır. Aboneler için ekstra maliyetler doğurabilecek bu durum daha sonra ele alınacak üç farklı çözüm yöntemiyle giderilmektedir. Bu yöntemlerin kurulabilmesi için katlanılacak maliyetler uyarı maliyetleri olarak isimlendirilmektedir.

- Faturalandırma Maliyetleri: Uyarı maliyetlerinde de ifade edildiği gibi şebeke içi ve şebeke dışı aramalar MNT’nin olmadığı durumla kıyasla daha karmaşık hale gelmekte ve bazı aramalar donör operatörler üzerinden alıcı operatöre yönlendirildiğinden faturalandırma işlemi oldukça zorlaşmaktadır. Aramaların durumunu tespit edere kayıt yapabilecek ve doğru şekilde faturalandırabilecek yeni ve etkin bir faturalandırma sitemine ihtiyaç doğmaktadır. Bu sistemin ortaya çıkaracağı maliyet kuruluş maliyetlerinden faturalandırma maliyetleri olarak ele alınmaktadır.

2.3.6.2. Yönetim maliyetleri

MNT sistemi kurulduktan ve kullanılmaya başlandıktan sonra sistemin aksamadan devam etmesi için gereken bakım ve yönetim giderleri yönetim maliyetlerini oluşturmaktadır. Yönetim maliyetleri daha çok operatörlerin kendi yapıları dışında gelişen merkezi yönetim, oluşturulan komisyonlar, çalıştırılan teknik elemanlar ve dışarıdan görevlendirilen üçüncü kişilerin oluşturdukları maliyetlerdir (Nera/Smith, 1998:53; Bernardi ve Nuijten, 2000:35).

Yönetim maliyetlerinden öne çıkanları şu şekildedir;

- Yönetici Maliyetleri: MNT’nin planlandığı gibi işleyebilmesi ve operatörlerin kontrolü dışındaki sistemlerin idare edilebilmesi için istihdam edilen yönetici kadro maliyetlerinden oluşur.

- Bakım-Onarım Maliyetleri: Veri tabanlarının bakım, onarım ve yenilenmesinden ortaya çıkan maliyetlerdir. Bu maliyetlerin büyük kısmını teknik işleri devam ettirmek için istihdam edilen mühendisler ve satın alınan yeni cihazlar oluşturmaktadır. MNT başlamadan önce yapılan cihazların alımları kuruluş maliyetlerine dahil olurken MNT uygulamada iken yapılırsa bakım onarım maliyetlerine dahil olmaktadır.

- Denetleme Maliyetleri: Yüksek maliyetlerle kurulan böylesine büyük ve önemli bir düzenlemenin belirlenen kural ve kanunlara uygun işlediğinin denetlenmesi

146

gerekmektedir. Tamamen teknoloji ağırlıklı sitemlere dayanan, bilgi akışının karmaşık olduğu ve işlerliğinin tamamen hızlı ve güvenilir bilgi akışına dayandığı bir sitemin sağlıklı yürüyebilmesi düzenlemenin taraflarının yükümlülüklerini tam yerine getirmesiyle olabilecektir. İşte MNT’nin tarafı olan birimlerin görev ve sorumluluklarını yerine getirip getirmediklerinin denetlenmesi, tespit edilmesi ve gerekiyorsa cezalandırılması için oluşturulan yapının maliyetleri denetlenme maliyetleri olarak MNT’nin yönetim maliyetlerindendir.

2.3.6.3. Taşıma ve aktarım maliyetleri

MNT maliyetlerinin üçüncü türü olan taşıma ve aktarım maliyetleri temel olarak numaraların taşınması ve çağrıların alıcı operatöre aktarılmasıyla ilgili olarak ortaya çıkan maliyetleri kapsamaktadır.

- Numara Taşıma Maliyetleri: Operatörlerin abonelerin numaralarını bir operatörden başka bir operatöre taşırken hem donor operatörün hem de alıcı operatörün karşı karşıya kaldıkları ve bu süreçte numarasını taşıyan abonenin katlandığı maliyetlerdir. Üç aktörde numara taşıma esnasında birçok evrak işlemi yapmak zorunda kalmaktadırlar. Ayrıca donör operatör numaranın taşındığını ilgili sitemlere aktararak taşıma bilgilerini kaydetme için bir kısım maliyetlere katlanmaktadır. Aynı şekilde alıcı operatörde evrak maliyetlerinin yanında kendisine taşınan numarayı veri tabanlarına ve kendi sitemine kaydedebilmek için bir takım maliyetlerle karşı karşıya kalmaktadır. Bu maliyetlerin toplamı MNT maliyetlerinden numara taşıma maliyetlerini oluşturmaktadır.

- Çağrı Yönlendirme Maliyetleri: Çağrıların numara taşıma durumunda alıcı operatörlere iletilebilmesi için normalde olmayan bir takım ekstra maliyetler ortaya çıkmaktadır.

Donör operatör çağrıların ileri yönlendirilmesi, çağrıların geri bırakılması, bırakma sonrası sorgulama yöntemlerinde MNT olmadığı durumda karşılaşmadığı çağrı yönlendirme ve/veya sinyal maliyetlerine katlanmaktadır. Özellikle çağrıların ileri yönlendirilmesi yönteminde donör operatör çağrıyı kaynak operatöre geri iletmek yerine alıcı operatöre yönlendirmekte ve kaynaklarını kullandırmaktadır. Çağrı yönlendirmede ayrıca kaynak operatörler aranan numaranın hangi operatöre ait olduğunu tespit edene kadar donör operatör ve veri tabanları ile kurdukları çağrı yönlendirme ve sinyal

147

iletişiminden kaynaklı maliyetlere katlanmaktadırlar. Ayrıca kaynak operatör, donör operatör ve veri tabanları arasında tüm bu yönlendirme ve sinyal işlemleri gerçekleşirken çağrıların alıcı operatöre ulaşması gecikmekte buda bir gecikme maliyeti oluşturmaktadır. Tüm bu yönlendirme, sinyal ve gecikme maliyetleri çağrı yönlendirme maliyetlerini oluşturmaktadır.