Bu dönemde tespit edebildiğim yedi makale yayımlanmıştır. Bu makaleler;
1. 1953 yılında, İbrahim Artuk, “Abbasîler ve Endülüs Emevîleri Zamanında Basılmış
Mühim Sikkelerden Birkaçı”421 isimli çalışmasından Endülüs Emevi devletinin kurucusu
Abdurrahman döneminde ki bir sikke tanıtılmıştır.422
2. 1964 yılında Zekai Konpara tarafından Endülü Mersiyesi’nin tercümesi ve değerlendirilmesi yayımlanmıştır423.
3. 1968 yılında, Selim Taha et-Tekriti’ nin “Avrupalılar İlim Almak İçin Endülüs’e
Heyetler Göndermişlerdi”424 başlıklı makalesi tercüme edilmiştir.
4. 1978 yılında Muhammed Hamidullah, “Hicri 67 Yılında Hz. Osman’nın Endülüs
Fethi”425 adlı makalesini yayınlamıştır. Makalede Hz. Osman döneminde İspanya’ya
gönderilen ilk keşif hareketleri konu edinilmiştir.
417 III. Abdurrahman Dönemi, beşinci ciltte Endülüs’te Tavaif-i Mülûk bölümü. 418 Dördüncü ciltte Endülüs Emevileri kısmının tamamı.
419 Kültür ve medeniyet bölümü.
420 . Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, C. 4, İstanbul 1988, s. 542-573.
421 İbrahim Artuk, “Abbasîler ve Endülüs Emevîleri Zamanında Basılmış Mühim Sikkelerden Birkaçı”, Tarih
Dergisi, III, İstanbul 1953, s. 135-146.
422 Artuk, a.g.m., s. 144-145.
423 Konpara, M. Zekai, “Endülüs Mersiyesi-Nizami Tercümesi ve Endülüs Tarihine Kısa Bir Bakış”, İstanbul
Yüksek İslam Enstitüsü Dergisi, S. II, İstanbul 1964, s. 175-183.
424 Selim Taha et-Tekriti, “Avrupalılar İlim Almak İçin Endülüs’e Heyetler Göndermişlerdi”, trc. İsmail
Cerrahoğlu, Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi, S.7, Ankara 1968.
425Muhammed Hamidullah, “Hicri 67 Yılında Hz. Osman’ın Endülüs Fethi”. İslam Tetkikleri Enstitüsü
5. Ignaz, Goldziher’in, “İspanya Arapları ve İslâm”, isimli makalesi 1986 yılında İsmail Hakkı Ünal’ın çevirisiyle yayımlanmıştır426.
6. 1988 yılında Azmi Yüksel’in Belletende yayınlanan “Endülüs’ten İkinci Bayezid’e
Ananonim Bir Şiir”427 başlıklı makalesi ile Endülüs-Osmanlı ilişkilerine değinen bir makale
olması bakımından önem arz etmektedir.
7. 1988 yılında Metin Karadağ “Edebiyatımızda Endülüs” isimli makalesini yayımlamıştır428.
1985 yılında ise Endülüs’te ki dil çalışmaları üzerine hazırlanan M. Faruk Toprak’ın, “Endülüs’te Gramer Çalışmaları”429 başlıklı yüksek lisans tezi ile yayınlanması ile
Endülüs’le alakalı ilk tez literatüre girmiş oldu.
Burada Endülüs Tarihi’ne ilişkin akademik çalışmalara ilgi duyulmaması hususunda görüşlerimizi sunmakta fayda vardır. Endülüs Tarihi’nin incelenebilmesi için araştırmacıların karşılaşacağı ilk problemin başında dil sorunu gelmektedir. Bu alanla ilgili bir çalışma hazırlamak için İspanyolca, Arapça ve Latince gibi ana kaynak dillerine hakim olmak gerekmektedir. Ayrıca Endülüs tarihini ele alan konuların arşiv kaynaklarına ulaşmak için İspanya’ya gidilmesi zaruridir. Kanaatimizce o dönem şartlarında uzak bir coğrafyada ve Hristiyan bir ülkede çalışma yapmanın zorluğu hakkındaki korkular, hem de İspanya’nın o dönemki siyasal çalkantıları Türk araştırmacıların Endülüs üzerine çalışma yapmasını engellenmiş olabilir.
426 Ignaz, Goldziher, “İspanya Arapları ve İslâm”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, çev. İsmail Hakkı Ünal, S 1,
Ankara 1986, s. 80-99.
427 Azmi Yüksel, “Endülüs’ten İkinci Bayezid’e Anonim Bir Şiir” Belleten, LIII, S.205, Ankara 1988 s. 1575-
1583.
428 Metin Karadağ, “Edebiyatımızda Endülüs”, Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3/2, Bursa 1988,
s. 49-56.
429 M. Faruk Toprak, Endülüs’te Gramer Çalışmaları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara
İKİNCİ BÖLÜM
ENDÜLÜS TARİHİ İLE İLGİLİ AKADEMİK ÇALIŞMALARIN BAŞLAMASI
Türkiye’deki Endülüs Tarihi çalışmaları1989 yılında ilk doktora ve yüksek lisans tezlerinin yayınlanmasıyla başlamış olup, bu çalışmaların ardından sürekli bir gelişim göstermiştir. Bu çalışma hazırlarken özellikle dünya literatürüne kazandırılmış önemli araştırmaların var olduğu tespit edilmiştir. Ancak ana kaynakların ve araştırmaların Türk literatürüne kazandırılamadığını görmekteyiz. Çeviri çalışmalarının yetersizliği bu alanla ilgili göze çarpan en olumsuz noktalardan bir tanesidir. Dünya üzerinde Endülüs Tarihini konu alan geniş bir literatür meydana gelmiş olsa da bu literatürü Türkçeye çevirmede yeterli ilgi ve çabanın gösterilmemiş olduğu ortadadır. Özellikle Avrupa’da bulunan akademiler Endülüs’ü konu alan ve hemen her şeyi barındıran bir literatür geliştirip çalışmalar yayınlamışlardır. Bu çalışmalardaki en popüler konu Endülüs’ün Batı medeniyetine olan katkıları olmuştur. Batıda Endülüs’e olan bu ilgi XIX. Yüzyılın başlarından itibaren katlanarak artarken, İslam Dünyasında bu ilgi ancak XX. yüzyılda başlayabilmiştir. Bu durum Türkiye’de çok daha geç bir döneme dayanmaktadır. İlahiyat ve Edebiyat fakülteleri ile tarih ve dil bölümlerinin yeterli katkı sunmadıkları ve bireysel olarak çeviri çalışmalarında gerekli gayretin gösterilmediği anlaşılmaktadır. Endülüs tarihini konu alan eserlerin başta Arapça, Latince, İspanyolca ve modern literatürde İspanyolca, İngilizce, Arapça, Fransızca ve Almanca gibi çok farklı dillerde verilmiş olması bu çalışmaların koordineli yürütülmesi gerektiğini göstermektedir.
Endülüs Tarihini konu alan ilk yüksek lisans ve doktora tezlerinin yayınlanmasının ardından makalelerde de geçen yıllara göre çok ciddi bir artış yaşanmıştır. Bu dönemde sayıca yetersiz olsa da makale çevirileri yapılmaya başlanmıştır.
Tablo 1: 1989-2018 Yılları Arasında Endülüs Tarihi Çalışmaları
Tablo 2: 1989-2018 Yılları Arasında Endülüs Tarihi Hakkında Yapılan Yüksek Lisans ve Doktora Tezlerinin Bilim Dallarına Göre Dağılımı
0 2 4 6 8 10 12 14 16
Yüksek Lisans Doktora Kitap Kitap Çevirisi 1989-1998 1999-2008 2009-2018 Tarih İslam Hukuku İslam Tarihi ve Sanatları İktisat Akdeniz Dünyası Araştırmaları Felsefe ve Din Bilimleri Temel İslam Bilimleri Yeni Türk Edebiyatı 0 2 4 6 8 10 12 14
Tablo 3: 1989- 2018 Yılalrı Arasında Üniversitelere Göre Endülüs Tarihi Hakkında Tez Dağılımı
I. 1989-1999 YILLARI ARASINDAKİ DÖNEMDE ENDÜLÜS TARİHİ ÇALIŞMALARAI
Cumhuriyet döneminde Endülüs tarihini konu alan ilk müstakil çalışmalar 1989 yılında ilk doktora ve yüksek lisans tezlerinin yayınlanması ile başlamıştır. Bu tezleri 1990 yılında ilk akademik kitap çevirisi ve 1994 yılında Endülüs tarihini konu alan ilk müstakil kitabın telif edilmesi takip etmiştir. Bu tarihler bize Endülüs’ün Türkiye’de hem İlahiyat fakültelerinin İslam tarihi bölümlerinde hem de Edebiyat fakültelerinin Tarih bölümlerinde ne kadar ihmal edildiğini göstermektedir.
1989-1999 yılları arasındaki dönemde Endülüs Tarihi konulu dört yüksek lisans ve bir doktora tezi çalışması yayınlanmıştır. Bu eserler özellikle ilerideki çalışmaların artış göstermesinde kaynak çalışmaları teşkil etmeleri bakımından oldukça önemlidir. Tarih konulu tezlerde Endülüs siyasi tarihi en çok tercih edilen konu olmuş sosyal ve kültürel hayatı mevzu alan eserlere yer verilmemiştir.
Endülüs’ün yıkılış dönemi, Moriskolar ve Osmanlıya göçleri, Muvelledûn Ayaklanmaları, III. Abdurrahman Dönemi ve Endülüs’te halifeliğin ilanı ile Endülüs’te Murabıt hakimiyetinin başlaması gibi konular tercih edilmiştir. Tezleri incelediğimizde bu on yıllık dönemde Ankara Üniversitesi, yayınlanan bir doktora ve bir yüksek lisans tezi ile bu alana temel katkıyı sağlayan üniversite olmuştur. Ayrıca Endülüs tarihi ile ilgili ilk
0 1 2 3 4 5 6 7 8
doktora tezi Ankara Üniversitesi’nde hazırlanırken, ilk yüksek lisans tezi Hacettepe Üniversitesinde tamamlanmıştır.
Tablo 4: 1989-1998 Yılları Arası Endülüs Tarihi Hakkında Yapılan Çalışmaların Sayısal Dağılımı