Abdurrahman Ali Haccî-İslamî Fetihten Gırnata’nın Düşüşüne Kadar Endülüs Tarih

Abdurrahamn Ali Haccî’nin “et-Tarihü’l-Endelüsi mine’l-fethi’l-İslâmî hatta sukuti

Gırnata” isimli çalışması 2017 yılında Kadir Kınar’ın tercümesi ile yayınlanmıştır929_.

Haccî, sekiz bölümden oluşan eserinde İberya yarımadasının Müslümanlar tarafından fethinden Gırnata’nın düşüşüne karar geçen süre zarfındaki süreciyle almıştır. Yazar eseri kaleme alırken Endülüsle ilgili hemen her el yazması ve matbu eserin incelediğini ve faydalandığını dile getirmektedir. Haccî yazmış olduğu önsözde, çalışmasını yazmış olduğu

924 _{Garaudy, a.g.e., s.65-222.} 925 _{Garaudy, a.g.e., s. 225-259.} 926 _{Garaudy, a.g.e., s. 261-273.} 927 _{Garaudy, a.g.e., s. 283-291.} 928 _{Garaudy, a.g.e., s. 293-312.}

929 _{Abdurrahman Ali Haccî, İslamî Fetihten Gırnata’nın Düşüşüne Kadar Endülüs Tarihi (711-1492), çev.}

döneme kadar İspanya’nın fethinden Gırnata’nın düşüşüne Endülüs tarihini tek ve müstakil olarak ele alan tek eser olması bakımından özgün bir çalışma olduğunu iddia etmektedir930_.

Siyasi tarih niteliğindeki eserin “Genel Giriş” başlıklı kısmında Müslümanların İberya yarımadasının fethinden önceki ve sonrasın da ki durumunda Avrupa’nın ve İspanya’nın durumu incelenmiş ve İberya coğrafyasına genel bir bakış yapılmıştır931_.

Birinci bölümde Endülüs’ün fethini ele alan yazar932 _{ikinci bölümü Valiler dönemine}

ve siyasi olaylarına ayırmıştır933_{. Bu bölümde ele aldığı konular arasında İspanyollar}

arasında İslâm’ın yayılma süreci de bulunmaktadır. Yazar burada Müslümanların insanları İslam’a davet için çaba gösterdiklerine ve bu çabaların sayesinde bölgenin medeniyet merkezi haline geldiğine dikkat çekmektedir. Valiler dönemini kuruluş devri olarak adlandıran yazar, burada yapılan başarılı uygulamaların ve faaliyetlerin sayesinde Endülüs medeniyetinin sağlam temeller üzerine kurulduğunu belirtmektedir. Bu yüzden bu dönemde sarf edilen çabaları kıymetli ve oldukça değerli bulmaktadır934_.

Üçüncü bölüm, Endülüs’teki Emirlik dönemi ele alınmıştır935_{. Haccî için Emirlik}

dönemi, Valiller devrinde ekilen tohumun fidan olup meyve verdiği bir zaman dilimidir. Yazar devri, hem yerel halktan İslam dinine giren çok sayıda insan olduğu gibi bu süre hem de Müslüman toplumunun kendine has bir özellik kazandığı bir devirdir. İlim faaliyetleri hız kesmeden devam etmiş eğitim alamayan kadın erkek kalmamıştır. Bu dönemde meydana gelen ufak tefek iç sıkıntılar ve kuzeyden Hristiyanların bazı saldırıları olsa da yazar için emirlik dönemi Endülüs için huzur ve refah devri olmuştur936_.

Endülüs’te Emir III. Abdurrahman’ın halifeliği ilan etmesiyle Halifelik dönemi başlamıştır. Dördüncü bölümde yazar Endülüs’teki Hilafet Dönemini incelemiştir937_{. Yazar}

bu devrin sorunları arasında dış kaynaklı problemlerin daha yoğun yaşandığı bir devir olarak görmektedir. İç isyanlara ve dış tehlikelere rağmen bayındırlık faaliyetlerinde ve kütüphanelerin geliştirilmesinde bu devri en parlak dönem olarak adlandırmaktadır. Hilafet ’in merkezi Kurtuba’yı örnek bir kent olarak nitelendiren Haccî, idarede ortaya konan

930 _{Haccî, a.g.e., s. 20.} 931 _{Haccî, a.g.e., s. 25-52.} 932 _{Haccî, a.g.e., s. 55-167.} 933 _{Haccî, a.g.e., s. 171-277.} 934 _{Haccî, a.g.e., s. 275-277.} 935 _{Haccî, a.g.e., s. 281-387.} 936 _{Haccî, a.g.e., s. 361-365.} 937 _{Haccî, a.g.e., s. 383-416.}

yeniliklere değinirken sınır bölgelerindeki üç sınır güvenlik yerleşimleri hakkında bilgi vermiştir938_.

Dördüncü bölümde Endülüs’teki Beylikler Dönemi ele alınmıştır939_{. Bölgede}

ayrılıkların ve iç çekişmelerin yaşanmasıyla Endülüs’te irili ufaklı çok sayıda müstakil devletçiklerin kurulduğuna değinen Haccî, bu devrin devlet adamlarının kişisel egoizmin kurbanı olarak görüp, kendi çıkarlarının devletin ve toplumun çıkarlarından daha üstün gördüklerine değinmektedir. İktidarda kalma uğruna Hristiyanlarla iş birliği yapmanın adet haline geldiğine değinen yazar Hristiyanların İslam topraklarını ele geçirme faaliyetlerinin hız kesmeden arttığına dikkat çekmektedir940_{. bu dönemdeki en olumlu gelişme olarak siyasi}

parçalanmanın hızla artmasına rağmen küçük devletçiklerin birbirleriyle ilim sahasında yarışmış olmaları görülmüştür. Bu dönemde ilmi gelişmelerde yükseliş yaşandığı ortaya konulmuştur941_.

Beşinci bölümde Endülüs’te Murabıtlar dönemi ele alınmıştır942_{. Haccî, bu dönemde}

ki devlet yönetiminin doğruluk ve İslam’a bağlılık ilkelerine bağlı kalarak yürütüldüğünü dile getirmektedir. Murabıt hakimiyeti boyunca Endülüs’ün askeri ve diğer alanlardaki faaliyetlerinde cihada önem verildiğine değinen yazar, Murabıtların Endülüs’ü kardeşleri gibi görüp faaliyetlerini isteyerek ve gönülden yaptıklarını dile getirmiştir. İlmi faaliyetlerin arttığını, kamu hizmetlerinin arttığını adil siyasetin olduğunu belirtmiştir943_.

Altıncı bölümde Muvahhidler dönemi incelenmiştir944_{. Murabıtlar ve Muvahhidler}

döneminde Endülüs’ün Kuzey Afrika’daki devletin bir bölgesi haline geldiğini söyleyen yazar, Hristiyanların tetikte olduğunu bilen halifelerin Endülüs’ü koruma ve kollama çabası içe girdiklerine değinmektedir. Muvahhidlerin çabalarına rağmen çok sayıda Endülüs şehrinin elden çıktığına değinilmiş buna rağmen ilmi cephede büyüme ve gelişmenin devam ettiğinin altı çizilmiştir945_.

Yedinci bölümde Endülüs’te Müslümanların son kalesi Gırnata Hükümdarlığı hakkında bilgiler verilmiştir946_{.Haccî Gırnata’nın siyasi durumunu ele aldıktan sonra bu}

938 _{Haccî, a.g.e., s. 407-412.} 939 _{Haccî, a.g.e., s. 419-548.} 940 _{Haccî, a.g.e., s. 420-423.} 941 _{Haccî, a.g.e., s. 539-547.} 942 _{Haccî, a.g.e., s. 551-592.} 943 _{Haccî, a.g.e., s. 585-592.} 944 _{Haccî, a.g.e., s. 595-661.} 945 _{Haccî, a.g.e., s. 649-661.} 946 _{Haccî, a.g.e., s. 665-750.}

dönemin zayıflık ve güçlülük, direniş ve hezimet güvenlik ve istikrarsızlık arasında gidip geldiğini belirtmiştir. Ancak bu zor şartlara rağmen Müslümanların bu dönemde de üreticiliklerinde bir şey kaybetmediklerinin de altını çizmiştir. İslam hakimiyetinin adada sona ermesinin ardından bölgede yaşayan Müslümanların sıkıntılarına ve engizisyon uygulamalarına bu bölümde değinen Haccî, Morisko konusunun çok ayrıntılı ve müstakil olarak ele alınması gerektiğine dikkat çekerek eserine son vermektedir947_.

E. Makale ve Sempozyum

2009-2018 yılları arasında makale sayısında artış yaşanmıştır. Bu yıl içinde tespit edilen üç derginin Endülüs özel sayısı tespit edilmiştir. “İstem"948 _{dergisi 2009 yılında}

Endülüs özel sayısında yirmi dört makale yayımlanmıştır. 2015 yılında “Minel ve Nihal” 949

ve “Derin Tarih”950 _{dergilerinin “Endülüs Özel Sayısı” ilim dünyasına kazandırılmıştır.}

Tablo 9: 2009-2018 Yılları Arasında Endülüs Tarihi Hakkında Yayınlanmış Makale Sayıları

947 _{Haccî, a.g.e., s. 750.}

948 _{İstem (İslâm, San’at Tarih, Edebiyat ve Mûsıkîsi) Dergisi, Endülüs Özel Sayısı, S. 14 Konya 2009.} 949 _{Minel ve Nihal (İnaç, Kültür ve Mitoloji Araştırma Dergisi), Endülüs Özel Sayısı, 12/1 İstanbul 2015.} 950 _{Derin Tarih Endülüs Özel Sayısı, S.4, İstanbul 2015.}

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

2009-2018

19 Kasım 2011 yılında “İslam Dünyası Sivil Toplum Kuruluşları Birliği Tarafından” İstanbul’da Endülüs temalı uluslararası bir sempozyum düzenlenmiştir. Sempozyum Eyüp Bahariye Mevlevihane’sinde gerçekleşmiştir951_.