Henry Charles Lea-İspanya Müslümanları Hristiyanlaştırılmaları ve Sürülmeleri

Henry Charles Lea tarafından yazılan “The Moriscos of Spain: Their Conversion and

Expulsion” isimli eser, Abdullah Davudoğlu’nun yapmış olduğu tercüme ile “İspanya Müslümanları Hıristiyanlaştırmaları ve Sürülmeleri” adıyla 2006 yılında basılmıştır663_.

657 _{İbn Cübeyr, a.g.e., s. 48.}

658 _{İbn Cübeyr, a.g.e., s. 82.} 659 _{İbn Cübeyr, a.g.e., s. 175.}

660 _{Ziya Paşa, Endülüs Tarihi, trc. Yasemin Ödük, Kazım Masumi, Fatma Şahin, Selis Yayınları, İstanbul 2004.} 661 _{Nizamettin Parlak, “Ziya Paşa’nın Endülüs Tarihi ve Günümüz Türkçesiyle Neşrinde Yapılmış Okuma}

Yanlışlıkları”, İslâmiyât, 8/2 Ankara 2005; Gözütok, a.g.t., s. 38-41.

662 _{Ziya Paşa, Endülüs Tarihi, sad. Yasemi Çiçek, Timaş Yayınları, İstanbul 2012.}

663 _{Henry Charles Lea, İspanya Müslümanları Hristiyanlaştırılmaları ve Sürülmeleri, trc. Abdullah Davudoğlu,}

On bölümden oluşan kitabın birinci bölümünde Endülüs’ün İslam hakimiyetinden çıktıktan sonraki ilk dönemde, burada kalan Müslümanların durumu ele alınmıştır. Burada yazar tarafından Müslümanların teslim antlaşmalarında dini ve hukuki haklarının korunması yönünde maddelerin bulunduğu belirtilmiş ancak kilisenin idareciler üzerindeki baskıları sonuç verilen sözlerin unutularak Müslümanlara karşı kötü muamelenin fitilinin ateşlendiği dile getirilmiştir664_.

İkinci bölümde Müslümanalar üzerindeki Hristiyan baskınsın gün geçtikçe arttığına değinen yazar, Müslümanların Hıristiyan olmak veya sürgün edilmekten birini seçmeleri yönünde tercihe zorlandıklarını aktarmaktadır. Bu bölümde en çok üzerinde en çok durulan konuların başında Tuleytula Başpiskoposu Francisco Ximenez’in yaptığı faaliyetler gelmektedir665. Üçüncü bölümde Kral Ferdinand’ın engizisyonculara gönderdiği talimat ile suiistimallerin son bulmasını istediği, Belensiye şehrinde kurulan Engizisyon mahkemesinin yaptıkları, din değiştirmeye zorlamalar, vaftizlerin gerçekliği gibi hususlar anlatılmaktadır666_.

Dördüncü bölümde Clement’in 12 Mayıs 1524 tarihli fermanı, Müslümanların buna tepkisi, engizisyonun durumu, Moriskoların teskin edilmesi için yapılanlar ve Kastilya’da bulunan Engizisyonun yaptıkları anlatılmaktadır.667 Beşinci bölüm tamamen engizisyona ayrılmıştır. Engizisyonun yapısı, verilen kararların incelenmesi, yapılan suiistimaller, mahkeme üyelerin keyfi uygulamaları, Müslümanlara yardım edenlere uygulanan cezalar ve küçük direniş hareketlerine yer verilmiştir668_.

Altıncı bölümde Hristiyanların zorlama yöntemler dışında dini eğitim ve ikna yolu ile Müslümanların dinerini terk ederek Hristiyan olmaları anlatılmıştır. Burada cezalara getirilen aflar, dini eğitim veren kurumlar ve içerikleri hakkında bilgiler bulunmaktadır.669

Yedinci bölümde Moriskoların durumuna değinilmiştir. Yaşadıkları zorluklar, Engizisyonun baskısı, onlara karşı uygulanan yaptırımlar, yasaklamalar ve tutumlardan bahsedilmiştir.670

Sekizinci bölümde Gırnata İsyanı anlatılmaktadır. 1526 Ferman’nın kaldırılması ve geri getirilmesi, Moriskoların verdiği mücadele, Moriskolarının yurtlarından çıkartılmaları,

664 _{Lea, a.g.e., s. 14, 16-35.} 665 _{Lea, a.g.e., s. 36-64.} 666 _{Lea, a.g.e., s. 66-86.} 667 _{Lea, a.g.e., s. 87-111.} 668 _{Lea, a.g.e., s. 112-133.} 669 _{Lea, a.g.e., s. 134-169.} 670 _{Lea, a.g.e., s. 169-198.}

İsyanın zor kullanarak bastırılması, Endülüs genelinde uygulanan iskan faaliyetleri gibi hususlar anlatılmaktadır671_{. Onuncu bölümde Moriskoların sürgün edilmesi, sürgün öncesi}

görüş ayrılıkları, Moriskolara yönelik ortaya atılan görüşler, 1608 tarihinde sürgünün kararının verilmesi, Moriskoların boyun eğmesi, sürgünün miktarı, geri dönenlerin ise köleleştirilmesine yer verilmiştir672_.

Sonuçta kilisenin amacına ulaştığını, bundan dolayı mutlu olduklarını, sürgün neticesi boşalan yerleşim yerleri ve boş kalan tarım arazilerinin geçici süre ile bu durumda olacaklarını ve tekrar eski haline döneceğine inandıklarını anlatmaktadır. Ancak durum beklenilen gibi olmadığı, Kilise ve soyluların gelirleri eski seviyeye bir daha gelemediği belirtilmiştir.

Kitap oldukça zengin bir ekler kısmına sahiptir. Bu bölümde “Portekizli Mağribîlerin

Kastilya’dan Geçişleri ya da Yerleşebilmeleri İçin İzin”, “Yeni Din Değiştirenlere Genel Af”, “Ferdinand’ın Engizisyoncuları Azarlaması”, “Kardinal Manrıqe’in Belensiye’de Zorla Din Değiştirenler Hakkında I. Carlos’a Yazdığı Mektup”, “Engizisyon Genel Başkanından Görevlendirme”, “Yazılı Olarak Sorulan Sorular, İfade Örneği”, “1537’de Moriskolara Karşı Davranışlarıyla İlgili Olarak Aragon Krallıklarının Maiyetlerinin Şikayetleri ve Engizisyon Genel Başkanının Cevapları”, “İtirafları Dinlemek Üzere Engizisyon Genel Başkanı Valdes’in Görevlendirilmesi”, “Kardinal Manrique’nin Calcena Haro’ya Tâlimatları”, “VII. Clement’in İrtidatın Affına Ruhsat Veren Tâlimatı”, “Engizisyon Raporu”, “Mağribî Halk Türküsü”, “Belensiye’den Sürgünle İlgili Kısa Bilgi” gibi vesikalar

bulunmaktadır673_.

4. Robert Irwin-Elhamra

Arap ve İslâm kültürü üzerine birçok kitabı ve makalesi bulunan İngiliz yazar Robert İrwin’in “The Alhambra” kitabı, 2007 yılında Fatma Uslu tarafından Türkçeye çevrilerek Yapı Kredi Yayınları tarafından basıldı674_{. Eser, Endülüs Müslümanlarının son kalesi olma}

özelliği taşıyan Elhamra Sarayı hakkında detaylı bilgiler içermektedir. 179 sayfadan ve dört bölümden meydana gelen kitabın sonunda dizini yer almaktadır.

Eser, orta çağdan günümüze kalmış tek Müslüman saray olan Elhamra Sarayı ve tarihsel serüveni ele almayı amaçlamıştır. Giriş bölümünde yazar, Elhamra üzerinden

671 _{Lea, a.g.e., s. 199-248.} 672 _{Lea, a.g.e., s. 267-329.} 673 _{Lea, a.g.e., s. 361-408.}

uydurulan tarihi tenkit ederek Elhamra’nın kaderinde uydurma efsanelerden çokça bulunduğuna dikkat çektikten sonra, Elhamra’nın bölümlerine verilen isimleri tahlil etmektedir675.

“Peri Masalı Sarayı mı?” başlıklı birinci bölümde676 _{Elhamra’nın yerleşim planı}

anlatılmıştır. Bölüm içinde teknik bilgi barındırmakla birlikte Elhamra Sarayı’nın tarihi içerisindeki yapıların gelişim sürecinden de bahsetmektedir. Burada R. Irwin, Elhamra için “Elhamra’dan zevk duymak kolay olsa da onu anlamak çok daha zordur”677 _{demiştir. Burada}

yazar, Elhamara’nın ayakta kalma nedeni olarak Hristiyanların İspanya’yı Müslümanlardan geri alma hareketi olan reconquistanın zafer anıtı olarak görülmesinden kaynaklandığını iddia etmektedir678.

İkinci bölüm, “Zehirlenmiş Cennet” Elhamra’nın yapısının arkasından uzanan toplumsal ve politik olayları ele almaktadır. Bu bölüm aslında yazarın gözünden Elhamra hakkındaki olumsuzluklar dile getirilmiştir. R. İrwin, cennet olarak adlandırılan Elhamra’nın aslında kendine özel bir cehennem olduğu düşüncesindedir. Sarayda işçi olarak çalıştıran Hristiyan kölelerin durumunu ile sarayda meydana gelmiş olan suikastlar ve cinayetler üzerinden bu sonuca varmıştır. Burada Elhamra’nın bir zenginlik ve zafer anıtı olarak da görülmemesi gerektiğini savunan yazar, bu görüşünü de sarayın yapımında kullanılan malzemenin kalitesizliğine dayandırarak iddia etmemektedir679_.

“İçinde Düşünülecek Bir Yer” başlıklı üçüncü bölüm sarayın tasarımına katılan sanatçıların, matematikçilerin ve düşünürlerin katkıları üzerine yazılmıştır680_.

Dördüncü bölümün başlığı olarak “Mağribilerlerin Roması” seçilmiş, Elhamra Sarayı’yla ilgili Avrupalı ve Amerikalı yazarların eserlerine yer verilmiştir. Başta Washington İrving olmak üzere, Tenry Swinburne, Richard Ford, Benjamin Disraeli, John Ruskin, Chateaubriand Elhamraya dair sözylemleri bu bölümün konusunu oluşturmuştur681_.

675 _{İrwin, a.g.e., s. 11-21.} 676 _{İrwin, a.g.e., s. 22-63.} 677 _{İrwin, a.g.e., s. 27.} 678 _{İrwin, a.g.e., s. 25.} 679 _{R. İrwin, a.g.e., s. 64-86.} 680 _{R. İrwin, a.g.e., s. 87-} 681 _{R. İrwin, a.g.e., s. 115-157.}

E. Makale ve Sempozyum

1999-2008 yılları arasındaki on yıllık dönemde tespit edilebilen makale sayısında geçen yon yıllık döneme göre artış yaşanmıştır.

Tablo 7: 1999-2008 Yılları Arasında Endülüs Tarihi Hakkında Yayınlanmış Makale Sayıları

Geçen on yıllık döneme göre 1999-2008 yılları arasında yayımlanan makalelerin sayılarında, konu çeşitliliğinde ve yayın hazırlayan araştırmacıların sayısında hızlı bir artış yaşanmıştır. İsmail Hakkı Atçeken Endülüs’te ki ilk İslam fetihleri ve ilk dönem Endülüs siyasi tarihi hakkında beş makale yayınlamıştır. Geçen on yıllık dönemde olduğu gibi ele alınan 1999-2008 yılları arasında Endülüs tarihi ile ilgili yayımlamış olduğu dokuz makale ile Mehmet Özdemir en çok makale yayımlayan akademisyen olmuştur. Ayrıca Endülüs tarihi araştırmacılarından Lütfi Şeyban’ın yayımlamış olduğu sekiz makaleye ulaşılmıştır.

Bu dönemde bazı dergiler Endülüs özel sayıları hazırlamışlarıdır. “İslâmiyat Dergisi” 2004 yılında yayınlanan Endülüs Özel Sayısını Türk literatürüne kazandırmıştır. 2007 yılında ise Kültür (Üç Aylık Kültür Sanat Araştırma Dergisi) “Yitik Medeniyet Endülüs” başlıklı Endülüs özel sayısında araştırmacının makalesine yer ver vermiştir.

III. 2009-2018 YILLARI ARASINDAKİ DÖNEMDE ENDÜLÜS TARİHİ