Mülkiyetin Kamuya Geçirilmesi

Kabahatler Kanunun 16. maddesinin 2. fıkrası uyarınca mülkiyetin kamuya geçirilmesinin, kabahatler karşılığında uygulanacak idari yaptırımlardan biri olduğu açıkça belirtilmiştir. Bu madde hükmünün gerekçesinde; “Türk Ceza Kanununda müsadere, suç karşılığında bir güvenlik tedbiri olarak düzenlenmiştir. Buna karşılık tasarıda, kavram kargaşasına neden olmamak için, kabahatlerle bağlantılı olarak müsadere kavramı yerine, mülkiyetin kamuya geçirilmesi ifadesi kullanılmıştır. Bu yaptırımın konusunu oluşturan eşya ve sair malvarlığı değerinin mülkiyetinin Devlete veya sair bir kamu kurum ve kuruluşuna geçmesi söz konusu olabileceği için, mülkiyetin Devlete geçirilmesi ifadesi değil mülkiyetin kamuya geçirilmesi ifadesi kullanılmıştır.” Đdari tedbir olarak mülkiyetin kamuya geçirilmesine ilişkin idari yatırım aynı Kanunun 18. maddesinde; kabahatin konusunu oluşturan veya işlenmesi suretiyle elde edilen eşyanın mülkiyetinin kamuya geçirilmesine, ancak

kanunda açık hüküm bulunan hallerde karar verilebileceği, mülkiyetin kamuya geçirilmesine ilişkin karar, eşyanın; kullanılmaz hale getirilmesi,

niteliğinin değiştirilmesi, ancak belli bir surette kullanılması, koşullarından birinin

323

OĞURLU, Yücel, a.g.e., s.95

324

KUNTER, Nurettin, Muhakeme Hukuku Dalı Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, Sekizinci Bası, Đstanbul 1986, s.745

yerine getirilmesine bağlı olarak belli bir süre geciktirilebileceği, belirlenen süre zarfında koşulun yerine getirilmemesi halinde eşyanın mülkiyetinin kamuya geçirilmesine karar verilebileceği, mülkiyetin kamuya geçirilmesine ilişkin karar kesinleşinceye kadar ilgili kamu kurum ve kuruluşu tarafından eşyaya el konulabileceği gibi; eşya, kişilerin muhafazasına da bırakılabileceği, eşyanın mülkiyeti, kanunda açık hüküm bulunan hallerde ilgili kamu kurum ve kuruluşuna, aksi takdirde Devlete geçeceği, eşyanın mülkiyetinin kamuya geçirilmesine karar verilebilmesi için fail hakkında idari para cezası veya başka bir idari yaptırım kararı verilmiş olmasının şart olmadığı, kaim değerin mülkiyetinin kamuya geçirilmesine de karar verilebileceği, mülkiyeti kamuya geçirilen eşya, başka suretle değerlendirilmesi mümkün olmazsa imha edileceği, mülkiyetin kamuya geçirilmesine ilişkin karar, kesinleşmesi halinde yerine getirilebileceği şeklinde düzenlenmiştir.

Mülkiyetin kamuya geçirilmesi yaptırımını daha iyi anlayabilmemiz için Türk Ceza Kanunu’ndaki müsadere yaptırımını iyi bilmemiz gerekir. Bu sebeple müsadere konusunda bilgi verdikten sonra mülkiyetin kamuya geçirilmesi ile aralarındaki benzerlikleri ve farklılıkları anlatmaya çalışacağız. 5237 sayılı Türk Ceza Kanunun 54. maddesinin 1. fıkrasında; iyiniyetli üçüncü kişilere ait olmamak koşuluyla, kasıtlı bir suçun işlenmesinde kullanılan veya suçun işlenmesine tahsis edilen yada suçtan meydana gelen eşyanın müsaderesine hükmolunacağı, suçun işlenmesinde kullanılmak üzere hazırlanan eşya, kamu güvenliği, kamu sağlığı veya genel ahlâk açısından tehlikeli olması durumunda müsadere edileceği belirtilmiştir. Bu maddenin gerekçesinde; “… Tasarıda müsadere yaptırımı bir ‘ceza’ olarak öngörülmesine rağmen ‘suç dolayısıyla hiç kimse mahkum edilmese de’ müsadereye hükmedilebilmesi kabul edilmiştir. Ceza niteliğindeki bir yaptırıma, bir kimsenin mahkumiyeti olmadan başvurulamayacağı açıktır. Belirtilen bu sakıncaların giderilmesi ve müsaderenin Anayasada yer alan mülkiyet hakkını zedelememesi için, suçun işlenmesinde kullanılan veya suçun işlenmesine tahsis edilen eşyanın müsaderesine karar verileceği kabul edilmiştir. Ancak bunun için eşyanın iyiniyetli üçüncü kişilere ait olmaması gerekir. Başka bir değişle, kişinin suç işlenmesine iştirak etmemesi, suçun işlenişinden haberdar olmaması durumunda, sahibi bulunduğu eşya bir suçun işlenmesinde kullanılmış olsa bile, müsadereye hükmedilemeyecektir. Suçun işlenmesinde kullanılmak üzere hazırlanmış olan eşya ise, suçun icra hareketlerine başlanmamış ise, sadece bu nedenle müsadere

edilmeyecektir. Ancak bu eşyanın niteliği itibariyle kamu güvenliği, kamu sağlığı veya genel ahlak açısından tehlikeli olması durumunda müsaderesine hükmedilecektir. Yapılan yeni düzenleme ile getirilen temel değişiklik, müsaderenin hukuki niteliğinin bir güvenlik tedbiri olduğunun kabul edilmesidir. Đşte bu nedenledir ki, müsadereye hükmedilmesi için bir suçun işlenmesi zorunlu olmakla birlikte, bu suçtan dolayı bir kimsenin cezaya mahkum edilmesi gerekmemektedir. Örneğin suç işlenmesinde kullanılan tehlikeli eşya, bunu kullanan fail çocuk veya akıl hastası olması nedeniyle dahi, müsaderesine hükmedilebilecektir.” denilmek suretiyle müsaderenin bir güvenlik tedbiri olduğu ve hangi durum ve şarlarda bu tedbire karar verileceği açıkça belirtilmiştir. Đdari müsadere (mülkiyetin kamuya geçirilmesi) ile Ceza Hukukundaki müsadere birbirinden farklıdır. Ceza Hukukundaki müsadere, tali bir ceza olup325 kasıtlı bir suçun işlenmesinde kullanılan veya suçun işlenmesine tahsis edilen yada suçtan meydana gelen eşyanın veya şeyin mülkiyetinin Devlete geçirilmesi ile sonuçlanan bir güvenlik tedbiridir. Đdari müsadere ise, idari düzeni bozan fiillere uygulanan tali nitelikte bir yaptırımdır326. Yani idari ihlalin varlığı halinde herhangi bir yargı kararına ihtiyaç duyulmaksızın idarece dorudan doruya uygulanabilen idari nitelikteki yaptırımlardır. Ceza Hukuku’ndaki müsadere ile idari müsadere arasındaki farklılıklar ve benzerlikler kısaca şunlardır:

Đdari müsadereye hükmedilebilmesi için idari para cezası veya başka bir idari yaptırım kararı verilmiş olması şart değildir. Yani bu tedbire başvura bilmek için bir suçun işlenmiş olmasına gerek yoktur. Ancak Ceza Hukuku’ndaki müsadereye

hükmedilebilmesi için ise bir suçun işlenmiş olması zorunludur. Đdari müsadere ile amaçlanan, idari düzene aykırı hareket eden kişilerin

uyarılmasıdır. Ancak Ceza Hukuku’ndaki müsaderenin amacı ise suç failini belirli bir eşyadan yoksun bırakarak cezanın korkutucu etkisinin arttırılması düşünülmektedir327.

Ceza Hukuku’na göre müsadere edilen eşyanın mülkiyeti Devlete geçerken, idari müsadere yoluyla müsadere edilen eşyanın mülkiyeti kamuya geçirilir.

325

ÖZAY, Đl Han, Đdari Yaptırımlar, a.g.e., s.46, dpn. 85

326

OĞURLU, Yücel, a.g.e., s.96

327

Her iki tedbire de ancak ilgili kanunlarda açık hüküm bulunması halinde karar verilebilir.

Mülkiyetin kamuya geçirilmesine örnek verecek olursak; Kabahatler Kanunun 33. maddesine göre; ‘dilencilik’ yapan kişiye idari para cezası ile birlikte dilencilikten elde edilen gelirin mülki amir veya belediye encümeni tarafından mülkiyetinin kamuya geçirilmesine karar verilir. Aynı Kanunun 34. maddesine göre; ‘kumar’ oynayan kişiye idari para cezası ile birlikte kumardan elde edilen gelirin mülki amir tarafından mülkiyetinin kamuya geçirilmesine karar verilir.