Fikri Mülkiyetin Amacı, Önemi ve Kapsamı

15 Hakları AnlaĢmasında (TRIPS), Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) tüm üye ülkelerde telif hakkı ve bağlantılı haklar, markalar, coğrafi iĢaretler, endüstriyel tasarımlar, patentler, entegre devre topografyaları ve ticari sırların korunması olarak tanımlanan fikri mülkiyetin korunmasına yönelik asgari standartlar belirlemiĢtir.⁹

Fikri mülkiyetin tanımlanmasıyla ilgili zorluklar olduğu iyi bilinmektedir. Terim, kolayca tanımlanabilen bir nesneyi, duyguyu, inancı veya davranıĢı tanımlamaz ve bir Ģeyin “fikri mülkiyet” olup olmadığını tanımlamak için kullanılabilecek tek bir kıstas listesi yoktur. Bir Ģeyin

“fikri mülkiyet” olarak görülüp görülmemesi, genel olarak fikri mülkiyet olarak kabul edilen doktrinlerden birinde yer alıp almadığına karar verilmesine bağlıdır ama bir doktrinin fikri mülkiyet olarak kabul edilip edilmemesi, hukuk beyanlarında yansıtılan (ya da bunlarla hareket eden) örfi fikir birliğiyle alakalıdır.¹⁰

Dolayısıyla buradan fikri mülkiyetin birçok farklı alanı kapsadığı sonucu çıkarılabilir.

“Fikri mülkiyet” yenilikçi bir iĢin farklı yönlerini korumaya yönelik toplu olarak kullanılabilen bağımsız fikri mülkiyet hakları (buluĢlar, özgün yaratıcı eserler, tasarımlar, semboller, isimler, görüntüler, coğrafi iĢaretler, vb.) için kullanılan müĢterek bir terimdir.¹¹ Bir dizi farklı hak ve ilgili konular için faydalı bir Ģemsiye iĢlevi görür. Fikri mülkiyet hukuku, yenilikçi ya da yaratıcı çabalarla iliĢkili yasal hakları konu alır. Endüstriyel, bilimsel, edebi veya sanatsal alanlarda fikri faaliyetten kaynaklanan tüm hakları kapsar.

16 Fikir hazineleri bir ülke için maddi hazinesi kadar önemli olduğundan aynı Ģekilde yasalarla korunması gerekir. Çünkü düĢünceyle üretilen fikri ürünler insanlığın bilgi kaynağı ve sermayesidir. Fikri mülkiyet haklarını yasalarla yeterince koruyamayan ve haklara gereken önemi vermeyen toplumlarda hem içsel olarak sosyal, kültürel ve ekonomik sorunlar yaĢanmakta, hem de uluslararası alanda ilerleme kaydedilememektedir. Bu tür problemlerin önüne geçebilmek ve çözüm üretebilmek için atılması gereken en büyük adım, fikri mülkiyet haklarının daha geniĢ kapsamda korunması ve resmi hale getirilmesidir. Ayrıca koyulabilecek yasalardan, ihtiyacı olan kiĢilerin faydalanabilmesi için sistemin de doğru ve özenle kurulması gerekir.¹²

Fikri mülkiyet haklarının korunması ülkelerin teknolojik geliĢimini, uluslararası alanda yatırım kazanma verimini, ihracat ve iĢ alanı oluĢturma potansiyelini ve refah seviyesini de etkilediğinden, ülkelerin büyümesine direkt olarak katkıda bulunur. Bu nedenle ekonomik performans konusunda büyük rol oynar.¹³

Fikri mülkiyet sisteminin çoğu dalının¹⁴ birincil amacı, insanın fikri yaratıcılığını ve yenilikçiliğini teĢvik etmek ve korumaktır. Fikri mülkiyet hukuku ve politikası bunu, bir yandan yenilikçiler ve yaratıcıların bir yandan da genelde kamunun hakları ve çıkarları arasında dikkatli bir denge kurarak yapar. Bu nedenle, fikri mülkiyet sistemi bir buluĢta münhasır haklar sağlayarak daha fazla yeniliği teĢvik eder, yaratıcı çabayı ödüllendirir ve buluĢu yapmak ve ticarileĢtirmek için gerekli (çoğunlukla büyük) yatırımları korur. Ġnsanlığın geliĢimi ve iyi oluĢu, teknoloji ve kültür alanlarında yeni yaratımlara yönelik kapasitesine dayanır. Fikri mülkiyetin teĢviki ve korunması, ekonomik büyümeyi teĢvik edebilir, yeni iĢler ve endüstriler yaratabilir ve yaĢam kalitesini ve zevkini artırabilir. Öte yandan, fikri mülkiyet sistemi ayrıca halkın ihtiyaçlarına cevap verir. Çoğu fikri mülkiyet hakları sınırlı sürelidir ve bu süreden sonra, korunan eserler kamuya açık hâle gelir (yalnızca ticari markalar süresiz olarak yenilenebilir ve coğrafi iĢaretler süresiz olabilir). Fikri mülkiyet hakları ilk kez gündeme getirildiğinde, avrupa hukuk ve common law sisteminin yasa koyucularının esas gayesi “yaratıcılık, bilim ve demokrasiyi” teĢvik etmek olmuĢtur. Nitekim öncelikli olarak kullanıcıların çıkarlarına

12 SULUK, Cahit, 2023 Vizyonu IĢığında Türk Sınai Mülkiyet Raporu, MÜSĠAD AraĢtırma Raporları, Ġstanbul: Mavi Ofset, 2014, s. 19.

13 GREENHALGH, Christine, ROGERS, Mark, Innovation, Intellectual Property, and Economic Growth, New Jersey: Princeton University Press, 2010, s. 32.

14 Markalar ve coğrafi iĢaretler hariç.

17 odaklanarak yazarlara ve yayımcılara, onları teĢvik edip ödüllendirecek kadar güçlü, kültür ve bilginin serbestçe akıĢını engellemeyecek kadar zayıf bir koruma düzeyi sağlamıĢlardır.¹⁵

Ülkelerin, iki ana amaç için fikri mülkiyet haklarını koruyacak yasaları vardır. Birincisi, yaratıcıların yaratımları üzerindeki manevi ve ekonomik haklarına ve kamunun bu yaratımlara eriĢme hakkına meĢruluk kazandırmaktır. Ġkincisi, hükûmet politikasının kasıtlı bir eylemi olarak yaratıcılığı ve sonuçlarının yayılmasını ve uygulanmasını desteklemek ve ekonomik ve sosyal kalkınmaya katkıda bulunacak olan adil ticareti teĢvik etmektir.¹⁶

Fikri mülkiyetin yasalarla korunmasındaki amaç, öncelikle bireysel çıkarların gözetilmesi, hak sahibi bireylerin maddi ya da manevi açıdan hiçbir Ģekilde haksızlığa uğrayıp mağduriyet yaĢamamasıdır. Böylece bu bağlamda yapılan tüm yatırımlar da korunmuĢ ve yeni yatırımlar ve geliĢmelere teĢvik sağlanmıĢ olur. Aynı zamanda sistem yaygınlaĢır ve daha evrensel hale gelebilir.

Yenilik, tüm dünyadan bireyler, kuruluĢlar, kamu kurumları ve topluluklar için baĢarıya açılan bir kapıdır. Fikri mülkiyet (bin yıldır geliĢtirilmiĢ haklar, yasalar ve uygulamalar sistemi) ise yeniliğin kapısını açacak anahtarı sağlar. Fikri mülkiyet hakları korunduğu zaman, orijinal çalıĢmaların yapılması potansiyeli toplum içinde artar ve geleceğe de yatırım yapılmıĢ olur.

ÇalıĢmaların gereğince takdir edilmemesi, ortaya koyulan ürünler üzerindeki hakların gözetilmemesi, üreticilerin istek ve verimini azaltacaktır. Korumanın yetersiz kalması durumunda da orijinal ürünlerin kolayca kopyalandığı ve kalitenin düĢtüğü bir ortam oluĢacaktır.¹⁷

Fikri mülkiyet haklarının korunması ve uygulanması, teknolojik yeniliğin tanıtımına ve teknolojinin aktarılmasına ve yayılmasına, teknolojik bilgi üreticilerinin ve kullanıcılarının karĢılıklı avantajına, sosyal ve ekonomik refah getirecek Ģekilde haklar ve yükümlülükler dengesine katkıda bulunmalıdır. Korumanın genel amacı, bu tür ürünler oluĢturmak, finanse etmek veya bu ürünlerden faydalanmak isteyenleri, özellikle de korunma rahatlığı olmadan baĢka Ģekilde hareket edemeyecekleri veya daha az veya daha az iyi hareket edebilecekleri durumlarda, harekete geçmelerini teĢvik etmektir.

15 WIPO-World Intellectual Property Organization, Intellectual Property Needs and Expectation of Traditional Knowledge Holders: WIPO Report on Fact-Finding Missions on Intellectual Property and Traditional Knowledge, Geneva, 2001, s. 31.

16 LUCCHI, Nicola, Digital Media & Intellectual Property: Management of Rights and Consumer Protection in a Comparative Analysis, Berlin: Springer, 2006, s. 27-28.

17 SULUK, 2023…, a.g.e., s. 20.

18 Yeniliklerin üretilmesi pahalı, kopyalanması ucuzdur. Bilgi üretmenin sabit maliyetleri yüksektir. Koruma olmadan, baĢkaları yaratıcının ilk yatırımını bedavaya elde edecek ve buluĢu ya da yaratımı çok daha düĢük bir maliyetle satacaktır. Yenilikçi, baĢka birinin bunu kolayca yapabileceğini biliyorsa, ilk etapta yenilik yapmak için finansal bir teĢvik bulamayacaktır.¹⁸

Fikri mülkiyet hakları, bu teknolojik yenilik çağında ekonomik hayatta önemli bir rol oynamaktadır. Varlıkları, daha fazla destek sağlayan diğer faktörlerle birlikte ekonomik olarak gerekçelendirilebilir.

Mülkiyete dayalı gerekçeler, çoğunlukla iki genel kategoriden birine girer. Birinci kategoride insanlar genellikle fikri mülkiyetin istenen davranıĢı tetiklemesine veya teĢvik etmesine odaklanan araçsal gerekçeye güvenir. Ġddialara göre, yatırım (yeterince saygın, kullanıĢlı ve geçerli düzeyde satıĢ elde edecek kadar ticari açıdan çekici olmaları kaydıyla) yeni eserlerin yayımlanmasının veya yeni ürünlerin imalatının kârlı olmasını sağlayacak bir çerçeve sunan güçlü yasaların varlığı ve uygulanmasıyla teĢvik edilmelidir. Yatırımın teĢvik edilmesi, refahın ve istihdamın artmasını sağlayacaktır. Bu gerekçelendirmenin bir baĢka nedeni de bu alanda hak sahiplerine yönelik güçlü çözüm yollarını içeren güçlü yasaların, bilginin yayımlanması ve yayılmasını teĢvik etmesi ve bunun daha geniĢ yelpazede tüm insanlar için bilgi birikimi oluĢturmasıdır. Fikri mülkiyet hakları adı verilen sınırlı yasal tekellerin oluĢturulması, bize sanat ve teknolojide yenilikçilerin korunması ve ödüllendirilmesinin bir yolunu sunmaktadır ve bu da firmaları kaliteli ürünler üretmeye teĢvik etmekte, tüketicilerin, aldıkları ürünlerin kimliğine güvenmesini sağlamaktadır.¹⁹

Genel olarak fikri mülkiyet haklarına yönelik ana gerekçeler aĢağıdaki gibi özetlenebilir.

 Fikri mülkiyetin korunması, insan yaratıcılığının bir teĢvikidir.

 Yeni AraĢtırma ve GeliĢtirme (Ar-Ge) için gerekli teĢviki sağlar.

 Fikri mülkiyet kültürel, sosyal, ekonomik ve teknolojik kalkınmaya yönelik bir araç görevi görür.

 Yeni yaratıcılık, yerel ve uluslararası çapta sürdürülebilir ve rekabetçi iĢletmelerin kurulmasını sağlar.

 Fikri mülkiyet temelli sektörler, ulusal ekonomilere büyük katkılarda bulunur.

18 GOWERS, Andrew, Gowers Review of Intellectual Property, London: The Stationery Office, 2006, s. 12.

19 TORREMANS, Paul, Holyoan and Torremans Intellectual Property Law, 7. b., Oxford: Oxford University Press, 2013, s. 21.

19

 Fikri mülkiyet hakları, bilgi teknolojisinin geliĢtirilmesinde bir katalizör niteliğindedir.²⁰ Fikri mülkiyet haklarının tanınmasına yönelik gerekçeler üzerine çok miktarda literatür bulunmaktadır. Literatür en önemlileri asli haklar, faydacı ve ekonomik gerekçeler olan, fikri mülkiyet hukukuna yönelik bir dizi gerekçe temelini ortaya koymaktadır. Fikri mülkiyet gerekçelendirilmesi hakkındaki en önemli kavramlardan bazıları genel olarak aĢağıda sunulmaktadır.

 Asli Haklar: Her kiĢi, fikri emeklerinin mülkiyetine sahiptir. Dolayısıyla bir kiĢi fikri emeğini ortak varlıklarla (fikirler, teoriler veya ham madde) her bir araya getiriĢinde, onu kendi mülkiyeti yapmıĢ olur. Somut olmayan varlıklardaki mülkiyet hakları, yazarın fikri emeğinin bir ödülü olarak iĢlev görür. Alternatif olarak, bu haklar somut olmayan yaratımın topluma yaptığı katkı için birer ödüldür. Her iki durumda da bir kiĢinin emeğinin veya katkısının buna göre ödüllendirilmesi gerektiği öne sürülmektedir. Diğer bir deyiĢle, bu bir asli hak gerekçesidir. Muhtemelen bu mülkiyet kuramına (ve dolayısıyla fikri mülkiyeti gerekçelendirmeye yönelik faydasına) karĢı en ciddi itiraz, emeğin rolüyle alakalıdır. Birincisi, örneğin fikri yaratımlar, önceki yaratıcılar ve eserlerden etkilenmiĢ sosyal ürünler olarak düĢünüldüğünde, fikri bir yaratımın toplam değerinin tamamıyla bir kiĢinin emeğine atfedilebileceği kesin değildir. Ġkincisi, bir kiĢinin emeği tüm değerini değil, yalnızca fikri yaratım dâhilindeki katma değeri açıklayabilirken, emeğin bir kiĢiye tüm bir eser üzerinde neden mülkiyet hakkı vermesi gerektiği belirgin değildir. Son olarak emek, somut olmayan nesnelerin sınırlarını belirlemeye yönelik özensiz bir araçtır. Bu mülkiyet kuramına diğer bir itiraz da yaratıcıları ödüllendirmek için mülkiyet haklarının yerine alternatif mekanizmaların kullanılabileceğidir.²¹

 KiĢisellik Teorisi: KiĢisellik gerekçesindeki önemli güçlüklerden biri, “kiĢisellik” ile neyin kastedildiğidir. “KiĢiselliğin” doğası konusunda hem fikir olmak mümkün olsa bile bazı yorumcular kiĢiselliğin, bir yaratıcının eserinde ayırt edilip edilemeyeceğine dair Ģüphelerini dile getirmektedir. Bazı eserler bir yaratıcının kiĢiselliğini göstermeye diğerlerinden daha uygundur. Romanlar, Ģiirler, müzik ve güzel sanatlar gibi yaratımlar

20 International Chamber of Commerce, Intellectual Property: Source of innovation, creativity, growth and progress, Paris: International Chamber of Commerce, 2005, s. 8-10.

21 APLIN, Tanya, DAVIS, Jennifer, Intellectual Property Law: Text, Cases, and Materials, 2. b. Oxford: Oxford University Press, 2013, s. 6.

20

“kiĢisellik için biçilmiĢ kaftan” iken bilgisayar yazılımları ve buluĢlar, mikroçipler ve ticari sırlar gibi diğer teknolojik yaratımlar genellikle “bir bireyin kiĢiselliğinin tezahürü değil; ham, neredeyse genel bir içgörünün tezahürü” olarak görülmektedir çünkü ekonomik etkinlik ve fiziksel sınırlama hususları, ifadenin kapsamını kısıtlar.²²

 Ġnsan Hakları: Fikri mülkiyet hakları ve insan haklarının birbirine bağlanması oldukça yeni bir geliĢmedir. Fikri mülkiyet haklarının insan hakları olarak ele alınmasının temeli, uluslararası sözleĢmelerden doğmaktadır. Ġnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, 27.

Maddesine göre "Herkesin yarattığı, her türlü bilim, edebiyat veya sanat eserlerinden mütevellit manevi ve maddi menfaatlerin korunmasına hakkı vardır." Avrupa Ġnsan Hakları SözleĢmesinin Protokol No. 1, 1. Maddesi “Her gerçek ve tüzel kiĢinin mal ve mülk dokunulmazlığına saygı gösterilmesini isteme hakkı vardır.” der ve buradaki “mal ve mülk” Avrupa Ġnsan Hakları Komisyonu ve Avrupa Ġnsan Hakları Mahkemesi tarafından patent, telif hakkı ve markaları kapsayacak Ģekilde yorumlanmıĢtır. ABAD fikri mülkiyet haklarının korunmasına yardımcı olmak için temel mülkiyet hakkına baĢvurmaktadır. Mahkemelerin zorlandığı husus, mülkiyet hakkına karĢın ifade özgürlüğü hakkı gibi rekabet hâlindeki hakları değerlendirip tartmak olacaktır.²³

 Faydacı Gerekçe: Faydacı yaklaĢım, yasaların en fazla sayıda insana en büyük mutluluğu veya yararı getirmesi durumunda sosyal açıdan meĢru olduğu iddiasındadır. Fikri mülkiyetin korunması bağlamında, fikri mülkiyet hukukuna yönelik faydacı fikirlerin etkisine en büyük örnek, sınırlı sürelerde yazarlara ve mucitlere ilgili yazı ve keĢiflerinin münhasır haklarının verilmesi yoluyla bilimin ve faydalı sanatların ilerlemesini sağlamaktır. Faydacı sav, “fikri mülkiyetin gerekçelendirilmesine yönelik en güçlü ve muhtemelen en çok baĢvurulan savdır”. Faydacı gerekçelendirmenin özü, fikri mülkiyet haklarının somut olmayan eserlerin yaratılması için gerekli olan teĢvikleri sağlamasıdır.

Ancak bu gerekçe üç önemli zorluk teĢkil etmektedir. Birincisi, yazarların veya mucitlerin fikri mülkiyet haklarının yokluğunda eser/icat yaratamayacağına dair ampirik kanıtın yokluğudur. Ġkincisi, fikri mülkiyet hakları somut olmayan yaratımların kullanımını ve yayılmasını kısıtladığı için yasaların en uygun korumayı, yani sadece yaratımı teĢvik etmek için gerekli miktarda korumayı sağlayacak Ģekilde düzenlenmesini

22 SPENCE, Michael, Intellectual property, Oxford: Oxford University Press, 2007, s. 77.

23 APLIN, DAVIS, a.g.e., s. 9.

21 beklememiz gerekir. Son olarak, eserlerin kullanımını ve elveriĢliliğini kısıtlamayan teĢvikleri sağlamak için alternatif yollar mevcut olabilir.²⁴

 Hukuk ve Ekonomi: Hukuk ve ekonomi yaklaĢımı aynı zamanda fikri mülkiyet yaratmak için hangi teĢviklerin gerekli olduğu ve buna tanınması gereken en uygun koruma miktarının ne olduğu sorularını ele alır. Genel olarak, hukuk ve ekonomi yaklaĢımı fikri mülkiyetin özel olarak sahip olunduğu bir piyasanın dağılım etkinliğine güvenir. Özel mülkiyet, bir piyasası olan fikri malların üretimi için teĢvikler sağlar. Fikri mülkiyet korunmazsa, piyasanın ihtiyaçları karĢılanmaz. Güçlü fikri mülkiyet koruması, beraberinde hem maliyet hem de fayda getirebilir. Maliyetler arasında, bir kamu malı olarak doğası gereği fikri mülkiyetle bağlantılı olarak yüksek olması muhtemel iĢlem maliyetlerinin (ya da fikri mülkiyet haklarının aktarılması maliyetlerinin), rant arayıĢının (tekel fiyatları uygulama fırsatı) ve koruma maliyetinin belirlenmesi bulunmaktadır.

Gerekenden daha kapsamlı koruma sağlanması, sosyal maliyetlerin herhangi bir dinamik faydayı aĢmasına neden olur. Kapsamlı fikri mülkiyet korumasının sağlanması da yüksek ihtimalle yaratmak için bir teĢvik teĢkil edecektir ama fikri mülkiyet oluĢturulduğunda, oluĢturduğu etki daha az yararlı olacaktır.²⁵

 Kamusal Alan: Fikri mülkiyet haklarına yönelik ana gerekçelendirmenin ortak özelliklerinden biri, her birinin fikri mülkiyet yasalarının iĢlememesi gerektiği, sıklıkla

“kamusal alan” olarak ifade edilen Ģeylerin korunmasına duyulan ihtiyacı tanıyor olmasıdır. Bir kamusal alanı koruma ihtiyacı geniĢ çapta tanınsa da sınırlarının nasıl çizilmesi gerektiği konusunda daha az fikir birliği vardır. Kamusal alan, sadece koruma süresinin dolduğu veya koruma için uygun bulunmayan fikri ürünleri kapsar. Kamusal alan aynı zamanda, prensip olarak korunabilen, ancak bununla birlikte, serbest bırakılmalarında kamu çıkarı bulunan fikri ürünleri içerir. Kamusal alana giren unsurların neler olduğunun tartıĢıldığı bir baĢka alan, kamuya ait olarak ve zaman içinde üretilen (genellikle biyolojik, genetik veya kültürel) fikri yaratımlarla ilgilidir. Bu somut olmayan yaratımları nitelemek için kullanılan genel terim “geleneksel bilgidir”. ġu anda, bu

24 FISHER, William, “Theories of Intellectual Property”, New Essays in the Legal and Political Theory of Property, ed. Stephen R. MUNZER, Cambridge University Press, Cambridge, 2001, s. 172.

25 SHI, Wei, Intellectual Property in the Global Trading System: EU-China Perspective, Berlin: Springer, 2008, s. 25-26.

22

“geleneksel bilginin” çoğunun kamusal alana girdiği kabul edilmektedir çünkü fikri mülkiyet haklarının belli hiçbir kategorisine uymamaktadır.²⁶

Bir gerekçelendirme teorisi, diğerlerinden daha ikna edici değildir. Nitekim, fikri mülkiyet haklarını belli bir gerekçelendirmeye göre açıklama giriĢimi, yasaların üretilmesinde kullanılan yöntemleri aĢırı basitleĢtirir.

Fikri mülkiyet yasaları genellikle koruma kapsamları, tanınan münhasır haklar, bu hakların sınırlandırmaları, korumanın süresi, uygulama mekanizmaları ve ihlal yaptırımlarıyla ilgili hükümleri içerir.

Fikri mülkiyet, birbiriyle alakasız birçok alanı kapsamaktadır. WIPO‟nü kurmuĢ olan Stockholm SözleĢmesi, fikri mülkiyetin aĢağıdakilerle ilgili hakları içerdiğini belirtmektedir:

 Edebi, sanatsal ve bilimsel eserler,

 Sanatçılarının performansları, fonogramlar ve yayınlar,

 Tüm insan gayreti, bilimsel keĢif alanlarındaki buluĢlar,

 Endüstriyel tasarımlar²⁷,

 Ticari markalar, hizmet markaları ve ticari unvanlar ve iĢaretler,

 Haksız rekabete karĢı koruma ve

 Endüstriyel, bilimsel, edebi veya sanatsal alanlardaki fikri etkinlikten kaynaklanan tüm diğer haklar.²⁸

Fikri mülkiyet yüksek oranda geliĢmiĢ ekonomik hayatımızın hemen her yönüne girmiĢ durumdadır ve teknolojik ilerlemeyi ve marka isimlerini bilhassa vurgulamaktadır. Fikri mülkiyet hakları sürekli geliĢme hâlindedir. Tüm insan etkinliklerindeki teknoloji katlanarak geliĢtiği için fikri mülkiyet sahası da buna göre geniĢlemektedir. Bilimsel ve teknolojik ilerlemenin gerekliliğine göre yeni kalemler, korunmasının kapsamı uzatılarak ve geniĢletilerek fikri mülkiyet hakları ortamına eklenmektedir. Biyolojik patentler, yazılım telif hakları ve yeni bitki çeĢitliliği korumaları, fikri mülkiyet hakları alanındaki çağdaĢ geliĢmelere örnek olarak verilebilir. Teknolojik ilerlemeler ve sosyal evrimler fikri mülkiyet hakları sisteminin sürekli yeniden değerlendirilmesini gerektirmektedir. Teknoloji çağında, özellikle bilgi teknolojisi ve

26 APLIN, DAVIS, a.g.e., s. 20.

27 Endüstriyel tasarım terimi, Stockholm SözleĢmesinde geçmektedir ama modern literatürde ve uygulamada terk edilmiĢtir ve tasarım terimi kullanılmaktadır. Türkiye mevzuatı, yeni bir sınai fikri mülkiyet yasasının kabul edilmesiyle birlikte, fikri mülkiyet hukukundaki modern trendlerin takip edilmesi için tasarım terimini kullanmaktadır.

28 WIPO, Convention Establishing the World Intellectual Property Organization, Stockholm, 1967, md. 2.

23 biyoteknoloji alanlarındaki geliĢmeler fikri mülkiyet haklarının düzenli olarak gözden geçirilmesini gerekli kılmaktadır. Fikri mülkiyet sistemi dinamiktir ve evrim geçirebilme ve zamanın taleplerine ayak uydurabilmesiyle nitelik kazanmaktadır.

Folkloru, geleneksel bilgiyi ve genetik kaynakları fikri mülkiyet olarak korumaya yönelik bir hamle de hazırlanmaktadır. Bazı yorumcuların bu hamle konusunda çekinceleri bulunmaktadır. Bunun sebebi, bu unsurların korunmaya değer olmaması değil, geleneksel fikri mülkiyet kavramlarına uyarlanmalarının zorluğudur. Bazı yorumcuların bu tür çekinceleri yoktur. Öte yandan sorun, bu yeni düzen haklarının değiĢmez ve sürekli tekeller yaratacak olmasıdır.

Hukuk geleneğine göre fikri mülkiyet haklarının kapsamı ve kullanımı, bireysel ifadeci eserlerin yayılmasını destekleyen, tekeli önleyen ve korsana karĢı bir savunma sunan demokratik ilkeleri teĢvik ettikleri için meĢrudur.

Fikri korumaya dair esas gaye, toplumsal refahla ilgilidir. Bu bakımdan fikri mülkiyet hakları, iki tarafı keskin bir kılıç olarak görülmektedir. Bunlar bir yandan bilgiyi ifĢa ederek yeniliği ve büyümeyi teĢvik etmektedir, diğer yandan da üretimin marjinal maliyetinden yüksek bir fiyatı müĢterilere dayatarak bir ekonomik verimsizlik, bir “dara kaybı” oluĢturmaktadır. Yeni bilgi açıklandığı zaman, herkes bunun olumlu dıĢsallıklarından faydalanacaktır. Faydalananların sayısı arttıkça, toplumun payına daha fazla değer düĢecektir.²⁹